K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

Mаsаlа yеchish nаmunаsi
To‘g‘ri cheksiz o‘tkаzgichdаn 250 mА tоk o‘tmоqdа. Undаn 4 sm 
uzоqlikdа joylashgan nuqtаdаgi mаgnit mаydоn induksiyasini tоping.
B e r i l g a n: 
f o r m u l a s i: 
Y e c h i l i s h i: 
I
= 250 mA = 250·10
–3
a
d 
= 4 sm = 0,04 m
μ
0
= 4π · 10
–7
B = μ
0
[
B
] =
= 
= T
B
= 4π · 10
–7
250 · 10
–3
2π · 4 · 10
–3
= 
= 12,5 · 10
–6
T.
Javobi:
B
= 12,5·10
–6
T
.
Topish kerak:
B = 
?
4-
mavzu.
tokli o‘tkaZgichni Magnit Maydonda 
ko‘chirishda bajarilgan ish
ikki parallel 
a 
va 
b
silliq metall simlar bir-biridan 
l
uzoqlikda 
joylashtirilgan bo‘lib, ularning ustiga yengil 
c 
metall o‘tkazgich qo‘yilgan 
holni qaraylik (1.12-rasm). O‘tkazgichlar tizimi magnit induksiyasi
bo‘lgan bir jinsli maydonga joylashgan. 1.12-rasmdagi ( ) belgisi magnit 
maydon induksiya vektori bizdan rasm tekisligi tomon tik yo‘nalganligini 
anglatadi. 
a
va 
b 
o‘tkazgichlar tok manbayiga ulanganda 
c
o‘tkazgich 
orqali tok o‘ta boshlaydi. Bunda 
l
uzunlikdagi tokli o‘tkazgichga magnit 
maydoni tоmonidan 
F
= 
I · B · l
amper kuchi ta’sir qiladi. Tok yo‘nalishi 
bilan magnit maydon induksiyasi yo‘nalishi orasidagi burchak 90
°
ekan-
ligini bilgan holda kuchning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasiga binoan aniqla-
nadi.
Bu kuch 
c 
o‘tkazgichni 
d
maso faga siljitib,
A = I · B · l · d
(1.4–1)
1.12-rasm.
B
b
a
E
l
c
ish bajaradi. Bu ifodadagi 
l·d
ko‘payt-
ma o‘tkazgichning harakati davomida 
chizgan yuzadan iborat, ya’ni 
S
= 
l·d
. 
harakat davomida o‘tkazgichni kesib 
o‘tgan magnit oqimi ∆
Ф
=
B · 
∆
S
ga 
tengligidan:

---

14
A = I · 
∆
Ф
(1.4–2)
ko‘rinishdagi ifodaga ega bo‘lamiz. shuni ta’kidlash joizki, bu ish magnit 
maydon tomonidan emas, balki zanjirni tok bilan ta’minlab turuvchi manba 
hisobidan bajariladi.
Demak, tokli o‘tkazgichni magnit maydonda ko‘chirishda amper 
kuchining bajargan ishi o‘tkazgichdan o‘tayotgan tok kuchi va magnit oqimi 
o‘zgarishining ko‘paytmasiga teng ekan.
Magnit maydonda tokli o‘tkazgichni ko‘chirishda bajariladigan ishdan 
amaliyotda keng foydalaniladi. U transport, maishiy texnika va elektronika 
sohalarida qo‘llanilishi bilan muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda juda 
keng ishlatilayotgan elektron qulflar bunga misol bo‘la oladi.
1. Magnit maydonda tokli o‘tkazgichni ko‘chirishda bajarilgan ish 
qan day hisoblanadi?
2. Tok yo‘nalishi bilan magnit maydon induksiyasi bir yo‘nalishda 
bo‘lsa, bajarilgan ish nimaga teng bo‘ladi?
3. Tokli o‘tkazgichni magnit maydonda ko‘chirishda ish nimaning 
hisobiga bajariladi?