К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

1) аввалдан ишлаб чиқилган ва тасдиқланган тех­
нология режасининг мавжуд бўлиши;
2) омбор хўжалигининг тўғри ташкил қилиниши
ҳамда ишлаб чиқариш учун зарур ўлчов асбоблари ва
мосламалар билан таъминланган бўлиши;
3) ишлаб чиқариш харажатини аналитик ҳисобва-
рағи;
4) калькуляция объектлари ҳамда калькуляция бир­
лигини аникдаш;
5) калькуляция моддалари, комплекс харажатлар
моддалари номенклатурасини ишлаб чиқиш;

---

6) 
комплекс харажат моддаларини калькуляция
объектлари ўртасида тақсимлаш усулини танлаш ва
ҳоказолар.
Бошқача қилиб айтганда, ишлаб чиқариш харажат­
ларини ҳисобга олиш ва маҳсулот таннархини кальку-
ляциялашда қуйидаги қоидалар асос бўлиб хизмат ки­
лади:
♦ корхонадаги барча харажатларни уларнинг аҳами-
ятидан, қатъий назар тўлалигича ҳисобга олиш;
♦ харажатларни корхонадаги фаолият соҳалари бўйи-
ча алоҳида ҳисобга олиш зарурдир. Аниқроғи, асосий
фаолият, бошқа турдаги фаолият, масалан, таъмир­
лаш, ёрдамчи хўжалик, асосий ва ёрдамчи хўжалик,
асосий ва ёрдамчи саноат ишлаб чиқариш бўлимлари
ва бошқалар;
♦ ҳар бир харажатни у тегишли бўлган даврда ҳисобга
олиш ва қоплаш шартдир.
Юқоридаги қоидаларга бўйсуниш харажатлар ҳисо-
бининг оптимал ташкил қилиниши, молиявий ҳисо-
ботнинг эса объектив ва ишончли бўлишини таъмин­
лайди.
6.2. Харажатларни туркумлаш
Харажатлар ҳисоби бухгалтерия ҳисоби вазифала-
ридан келиб чиқиб қуйидаги элементлар бўйича гуруқ-
ланади:
Маҳсулот ишлаб чиқариш харажатларининг гуруҳланиши
Гуруҳланиш тури
Харажат турлари
Ишлаб чиқариш жараёнидаги 
иқтисодий ўрнига қараб
Асосий ва доимий
Таркибига қараб
Комплекс ва бир элементли
Таннархга ўтказиш усулига қараб
Тўғри ва эгри
Ишлаб чиқариш ҳажмига қараб
Ўзгарувчан ва ўзгармас
Юзага келишига қараб
Доимий ва бир вақтли
Ишлаб чиқариш жараёнида иштирок 
этишига қараб
Ишлаб чиқариш ва тижорат
Самарадорликка қараб
Самарали ва самарасиз
97

---