К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

Айланма қайднома
Ҳисобварақ
№
га
сальдо
Ой давомидаги
оборот
га сальдо
дебет
кредит
дебет
кредит
дебет
кредит
Ж ам и
Шахматли қайднома
\ Кредитлаиув-
\ ч и ҳисобва-
рақлар
Д ебетах
ланувчи 'ч
ҳисобварақ-\
лар 
\
0110-
0199-
“Асо-
сий
воси­
та­
лар”
1010-
1090-
“Иш-
лаб
яш^а-
риш
захира­
лари”
2010-
“Асо-
сий
ишлаб
чица-
риш”
2810-
“Тай-
ёр
маҳ-
су-
лот”
5110-
“Ҳи-
соб-
китоб
счёта
-
Д е­
бет
бўйи-
ча
жами
А сосий в о си та­
лар
М атериаллар
Т ай ёр маҳсулот
Ҳ и со б -к и то б
счёти
Валюта счёти
Бю джет би лан 
ҳ и со б л аш и ш л ар
-
Кредит бўйича
жами

---

Бухгалтерия ҳисоби регистрларининг энг кўп қўлла- 
ниладиган тури—карточкалардир. 
Карточкалар 
корхо­
нада амалга ошириладиган хўжалик муомалаларини 
рўйхатга олиш учун мўлжалланган бир хил шаклдаги 
қоғоз ёки 
картондан тайёрланган бир неча устунли 
жадваллардир. Улар бир хил бўлганлиги учун махсус 
белгиланган яшикларда сакданади. Карточкалар маж- 
муасига 
картотека
дейилади.
Карточкалар, одатда, бир йилга мўлжалланган бўла- 
ди. Улар картотекага ҳеч бир қийинчиликсиз жойлаш- 
тирилади, шунинг учун ҳам улардан бир йилда ҳар 
бир ҳисобвараққа қанча талаб қилинишини олдиндан 
аниқлаш зарурияти йўқ. Карточкадан фойдаланиш бух­
галтерия ҳисоби техникасини такомиллаштириш, ҳисоб 
ходимлари ўртасида меҳнатни тўғри тақсимлаш учун 
кенг имкониятларни яратиб беради.
Корхоналарда бухгалтерия ҳисоби ишларини таш­
кил қилиш ва юритишнинг бир нечта усулларидан 
фойдаланилади.
Бухгалтерия ҳисобининг шакли деб, 
бухгалтерия 
ҳисоби ёзувларини маълум техника воситасидан фой­
даланиб ташкил қилишга айтилади. Бунда корхона \исоб 
ишларида содир бўлган ҳар бир хўжалик муомаласи­
нинг ўз вақтида, тўғри ва изчиллик билан ҳисоб ре­
гистрларининг аниқ бир тизимида жамланиши таъ- 
минланади.
Амалиётда бухгалтерия ҳисобининг турли шакллари 
мавжуд. Ушбу шакллар куйидаги асосий жиҳатларга кўра 
бир-биридан фарқ қилади:
♦ Ҳисоб регистрларининг сони, вазифалари ва таш­
ки кўринишига кўра;
♦ Синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари, хроно­
логик ва систематик регистрларнинг ўзаро алоқасига 
кўра;
♦ Ҳисоб регистрларига ёзувларни ёзиш тартиби ва 
техникасига кўра.
Ҳозирги вақтда амалиётда бухгалтерия хдсобининг 
мемориал-ордер, журнал-ордер, бош журнал ҳамда ин- 
формацион технологияларга асосланган шакллари амал 
қилиб келмокда.

---

3.2. Бухгалтерия ҳисобининг
мемориал-ордер шакли
Бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер шакли дав­
лат корхоналари ва кичик корхоналарда кенг кўллани- 
лади.
Мемориал-ордер шакли куйидаги афзалликларга эга:
♦ ҳисоб жараёни қатьий изчилликда олиб борилади;
♦ ҳисоб техникаси содда ва тушунарли бўлади;
♦ регистрларнинг стандарт шаклларини қўллаш мум­
кин;
♦ ҳисоб ишларини бухгалтерия ходимлари ўртасида 
уларнинг малакаларига кўра тақсимлаш мумкин.
Мемориал-ордер шакли куйидаги камчиликларга эга:
♦ ҳисоб ишларини юритишда кўп меҳнат талаб эти­
лади;
♦ аналитик ҳисоб синтетик ҳисобдан ажралиб қола- 
ди, ҳисоб алоҳида юритилади;
♦ турли хил регистрларида бир хил ёзувлар кўп ма­
ротаба қайд қилинади.
Мемориал-ордер шаклининг моҳияти шундан ибо- 
ратки, хўжалик муомалаларини қайд этиш учун син­
тетик ва аналитик ҳисобнинг махсус жамғарув оборот 
қайдномаларидан, яъни: асосий воситалар, ҳисобланган 
амортизация ажратмалари; ишлаб чиқариш хара­
жатларини ҳисобга олиш қайдномаси; ишлаб чиқариш 
захиралари, тайёр маҳсулот, шунингдек, улар бўйича 
тўланган ҚҚСни ҳисобга олиш қайдномаси; пул маб­
лагларини ҳисобга олиш қайдномаси; маҳсулот со­
тилишини ҳисобга олиш қайдномаси; мол етказиб 
берувчилар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш 
қайдномаси; меҳнатга ҳақ тўланишини ҳисобга олиш 
қайдномаларидан фойдаланилади. Корхона бухгалтерия- 
сига келиб тушган бирламчи хужжатлар уларни тўлди- 
риш учун асос бўлиб ҳисобланади.
Оборот қайдномалари ва жамлама ҳисоб регистр­
лари асосида мемориал-ордерлар тузилади. Мемориал- 
ордерлар маълумотлари ҳар ойда “Бош дафтар” жур- 
налига ўтказилади. Сўнгра унга қараб оборот сальдо 
баланси чиқарилади ва кейин у баланс ҳисоботи шак­
лига ўтказилади. “Бош китоб”да барча ҳисобварақлар 
дебети бўйича бир ой учун оборотлар суммаси барча

---

ҳисобварақлар кредити бўйича оборотлар суммасига, 
шунингдек “Суммаси” устуни якунига тенг бўлиши 
керак. Оборотлардан кейин бир ой учун кейинги сатр- 
да келаётган ой бошида ҳар бир ҳисобварақнинг саль­
доси чиқарилади ва у ҳисобот балансига киритилади.
Мемориал-ордерларнинг тузилишига мисол келти­
рамиз: