К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

Тўртинчи муомала. 
Ҳисоб-китоб счётидан аввал банк­
дан олинган узоқ муддатли кредит қайтарилди — 600 
сўм.
Бу ўзгаришлар балансда куйидагича акс эттирилади:
Моддалар
ўзга-
риш-
гача
бўлган
сум­
ма
ўзга-
риш
ўзга-
риш
дан
кейин­
ги
сумма
Моддалар
ўзга-
риш-
гача
бўлган
сум­
ма
ўзга-
риш
ўзга-
риш
дан
кейин­
ги
сумма
1. А сосий 
воситалар
10000
_
10000
1. Устав 
кап итали
12000
_
12000
2. И ш лаб 
чи қ ар и ш
захиралари
4000
+3000
7000
2. Резерв 
капитали
2000
+200
2200
3. Т айёр 
маҳсулот
800
-
800
3. Т ақсим -
л ан м аган
ф ойда
500
-2 0 0
300
4. К асса
600
-5 0 0
100
4. У зоқ
муддатли
кредитлар
600
-6 0 0
5. Хисоб- 
китоб счети
2000
+500
-6 0 0
1900
5. М ол 
еткази б 
берувчи ­
ларга 
ҳархтар
2300
+3000
5300
Баланс
17400
+2400
19800 Б аланс
17400
+2400
19800

---

Демак, ҳар қандай хўжалик муомаласи балансда 
кўрсатилган 4 хил ўзгаришдан бирининг бўлишига са­
баб бўлади. Ҳар бир хўжалик муомаласи балансда ик­
кита бир-бирига тенг ўзгариш содир қилади, бу нарса 
хўжалик маблағларининг айланишидаги хусусиятидан 
келиб чиқади. Чунки ишлаб чиқариш жараёнида икки 
томонлама ўзгариш, яъни ўзгаришлар ёки хўжалик маб- 
лағларида ёки унинг манбаларида ёхуд бир вақтнинг 
ўзида ҳам маблағда, ҳам манбада содир бўлади. Лекин 
ҳар қандай хўжалик муомаласидан кейин ҳам баланс­
нинг актив ва пассив томонларининг жами суммаси- 
даги тенглик сақланиб қолиши керак.
Такрорлаш учун саволлар
1. Бухгалтерия қисоби фанининг предмети нимадан ибо­
рат?
2. Бухгалтерия ҳисобининг объекти деганда нимани тушу­
насиз?
3. Хўжапик жараёнлари қандай босқичлардан ташкил топа­
ди?
4. Бухгалтерия ҳисобининг субъектларига кимларни кири- 
тишимиз мумкин?
5. Бухгалтерия ҳисобининг қандай усуллари мавжуд?
6. Бухгалтерия ҳисобидаги хатоларни тўғрилашнинг кан­
дай усуллари мавжуд?
7. Бухгалтерия ҳисобварақлари ҳамда уларнинг турлари.
8. Икки ёқлама ёзув деб нимага айтилади?
9. Ҳисобварақлар режаси ҳақида тушунча.
10. Бухгалтерия баланси деб нимага айтилади?
11. Хўжалик муомаласи туфайли балансда рўй берадиган 
ўзгаришлар.

---

З-б о б.
БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ
РЕГИСТРЛАРИ ВА ШАКЛЛАРИ
ЗЛ . Бухгалтерия ҳисобииииг регистрлари ва
шакллари ҳақида тушунча
Корхонада содир бўладиган ишлаб чиқариш, мо- 
лия-хўжалик фаолиятида содир бўладиган ва амалга 
ошириладиган операциялар бухгалтерия ҳисобининг 
бошланғич ҳужжатларида акс эттирилади, улар кейин­
чалик йиғилади ва йиғма қайдномалар тузилади. Улар­
нинг маълумотлари тегишли регистрларга ёзиб чиқи- 
лиш тартибига ва иқтисодий мазмунига мувофиқ гуруҳ- 
ланиши керак.
Бухгалтерия ҳисобииинг регистрлари деб, 
бошланғич 
ва йиғма ҳужжатларда акс эттирилган хўжалик маблаг­
лари, уларнинг ташкил топиш манбаларини иқтисодий 
мазмунига кўра rypy>yiam ҳамда хўжалик муомалалари­
нинг таркиби ва ҳаракатини ҳисобга олишда қўлланила- 
диган махсус шаклдаги жадвалларга айтилади. Бу жад- 
валлар бухгалтерия ҳисобида ҳисобварак.парнинг ўзаро 
алоқаси ва ҳисобварақлардаги ёзувларнинг иқтисодий 
мазмунини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқилади.
Бухгалтерия ҳисоби регистрларига журналлар, қайд- 
номалар, дафтарлар, карточкалар ҳамда тасдиқланган 
бланклар киради.
Ёзув турларига кўра ҳисоб регистрларининг куйи­
даги турлари мавжуд:
♦ Хронологик;
♦ Систематик;
♦ Комбинациялашган.