Juwmaq Paydalanılǵan ádebiyatlar Kirisiw Strategiya túsinigi hám onıń teoriyalıq tiykarları

Háreketler strategiyası mámleket basqarıwınıń jańa koncepsiyası.
Joba:
Kirisiw

1. 
   Strategiya túsinigi hám onıń teoriyalıq tiykarları.
   
2. 
   Demokratiyalıq reformalardı tereńlestiriw hám mámleketti modernizaciyalaw.
   

Juwmaq
Paydalanılǵan ádebiyatlar


Kirisiw
1. Strategiya túsinigi hám onıń teoriyalıq tiykarları.
Mámleketshiliktiń rawajlanıwı hám onıń progress kriteriyaları millettiń ruwxıy dárejesi menen belgilenedi. Nege degende, tek ózligin ańlaǵan, ulıwma maqsetlerde tilekles, niyetleri uyǵın, ar-namısları ústin, birdey kózqarastaǵı mádeniyatqa iye xalıqlardıń rawajlanıw tariyxınıń turaqlı hám perspektivalı bolıwı adamzat jámiyetiniń tájiriybelerinde óziniń tastıyıǵın tapqan. Solay etip, búgingi kúnde mámlekettiń strategiyalıq siyasatı milliy mámleketshiligimizdiń siyasiy-jámiyetlik, ruwxıy-mádeniy miyrasın jańasha oy-pikir tiykarında ańlaw hám onı tikkeley jámiyetlik basqarıwǵa engiziw menen jáhán jámiyetshiligi integraciyasına kirisiw imkaniyatları keńeyip barmaqta.
Progress hám joqarı rawajlanıwǵa erisken mámleketlerdiń tájiriybesine kóre hár bir xalıq óz aldına ullı hám keleshek maqsetlerdi qoyıwı hám de onı ámelge asırıw potencialları menen jáhán jámiyetshiligine kirip keledi. Strategiyalıq oy-pikirge iye, uzaqtı kóriwshi siyasatshılar, shın mánisindegi xalıqtıń haqıyqıy xızmetkerleri jámiyette payda bolatuǵın mashqalalardı aldınnan bilip, olardıń nátiyjeli hám perspektivalı sheshimlerin taba bilgen. Trumen, Cherchil`, Yaponiyada Makartur, Singapurda Li Kuan Yu, Hindstanda M.Gandi, Qıtayda Mao Cze-Dunlardıń uzaqtı kóre biliwi millettiń párawan keleshegin támiyinlewge erisiw qábiletleri menen bahalanadı. Ásirese, Franciya, Germaniya, Malayziya, Qubla Koreya mámleketleri ekinshi jáhán urısınıń aqıbetlerinen soń xalıqtıń arzıw-úmitlerin júzege shıǵarıwda misli kórilmegen ǵalaba mobilizaciya hám úlgilerdi kórsetiwi menen barlıq xalıqlarǵa ibrat boldı.
Tariyxıy rawajlanıw nızamlılıqları anıq hám durıs mólsherli strategiya jámiyet arzıwların real turmıslıq nátiyjelerge aylandırıw múmkin ekenligin dálilledi. Búgin Ózbekstan da óz tariyxınıń mine usınday juwapkershilikli kesilispesinde tur. Prezident Sh.Mirziyoev tárepinen islep shıǵılǵan Háreketler strategiyası keleshegimiz táǵdirin sheshiwshi áhmiyetli hám jańa dáwir basqıshın sáwlelendiriwshi milliy ideyaǵa aylanbaqta. Usı mániste, xalıqlar hám milliy mámleketshilik tariyxınıń quramalı jemiriliwler tiykarında keshken siyasiy-jámiyetlik processlerin úyreniw búgingi kún keleshek maqsetlerimizdi aydınlastırıw, tiykarlaw, jańa shekler hám wazıypalardı belgilew sıyaqlı imkaniyatlardı jaratadı.
Solay eken, óz-ózinen soraw tuwıladı: Rawajlanıw degen ne hám ol qalay támiyinlenedi? Onıń barlıq jámiyetler ushın ulıwma yaki qanday da bir ayrıqsha nızamlılıqlar bar ma? Rawajlanıwdı támiyinlewshi qanday sociallıq faktorlar hám talaplar húkimdarlıq etedi? Táliymatlarǵa kóre, rawajlanıw bir sıpattan ekinshi bir sıpatqa yaki bir jaǵdaydan basqa bir jaǵdayǵa ótiwde tábiyat hám jámiyette júz beretuǵın ózgerisler hám de háreketler túri. Filosofiyanıń húkimdar túsiniklerine kóre materiya hám sananıń bir pútin jaǵdayda rawajlanıwı spiral tárizli sheksiz. Nege degende, onıń izge qaytıwı hám turǵınlıǵı tán alınsa da, onıń principleri ápiwayılıqtan quramalı formalarǵa qaray ósip baradı. Yaǵnıy, ol rawajlanıw ob`ektiniń ózinde bar bolǵan háreketlerge tiykarlanadı¹. Biz bunı jámiyettiń rawajlanıwına baylanıslı bolǵan «innovaciya»lar, «koncepciya»lar sıyaqlı ideyalar arqalı támiyinleymiz.
Bunnan tısqarı, hár qanday rawajlanıw procesi sociallıq ózgeriwden baslanadı. Ózgerisler sociallıq, ekonomikalıq, ruwxıy, mádeniy, siyasiy tarawlar arqalı ámelge asırıladı. Yaǵnıy, hár bir tarawdıń muǵdarlıq, mazmunlı, strukturalıq jaǵdayınıń almasıwı nátiyjesinde sıpat kórsetkishler júzege keledi. Lekin, hár qanday ózgerisler rawajlanıwdı támiyinlemeydi. Ózgerisler sociallıq-ǵalabalıq bir pútinlikte rawajlanıwǵa alıp keledi. Solay etip, rawajlanıw jámiyet sistemasınıń quramalasıp, jetilisiwi procesinde sırtqı sharayatlarǵa nátiyjeli beyimlesiwsheńliginde, waqıyalar kóleminiń keńeyiwinde, qanday da bir tarawdaǵı sannıń ósiwinde hám onı ámelde támiyinlewdiń strukturalıq qurılmalarınıń júzege keliwinde kórinedi.
Progress hám joqarı rawajlanıwǵa erisken mámleketlerdiń tájiriybesine kóre, hár bir xalıq óziniń aldına ullı hám keleshek maqsetlerdi qoyıwı hám de onı ámelge asırıw potencialları menen jáhán jámiyetshiligine kirip keledi. Sońıń ushın tábiyiy rawajlanıw processlerin basıp ótiw barlıq xalıqlarǵa tán, biraq, ótiw jolların tańlaw, ámelge asırıw hám támiyinlew jámiyettiń milliy-mádeniy ózgeshelikleri menen belgilenedi. Yaǵnıy, bul maqsetler mámlekettiń strategiyalıq baǵdarlarında óz kórinisin tabadı. Xosh, solay eken, strategiya degen ne? Ol mámlekettiń qanday tarawların qamtıp aladı? Strategiya mámleket hám xalıq máplerin uyǵınlastırıwdıń qanday perspektivaların belgilep beredi?
«Strategiya» túsinigi grekshe sózden alınǵan bolıp, tiykarınan «sawash óneri» mánsin bildiredi. Búgingi kúnge kelip «strategiya» keń túsinik bolıp, túrli siyasiy-jámiyetlik tarawlarda qollanılmaqta. Atap aytqanda, «Mámleketlik strategiya» siyasiy terminologiya sıpatında búgingi kúnde pán teoriyası hám ámeliyatı dárejesinde óziniń ayrıqsha túsinik hám kategoriyalarına iye bolıp:
1) Uzaqqa mólsherlengen rejelestiriw óneri.
2) Basqarıw hám basshılıq sheberlik óneri.
3) Siyasiy hám sociallıq processlerdi basqarıw óneri.
4) Xalıqtı belgili bir maqsetlerge qaray mobilizaciyalaw óneri.
5) Bar resurslardan aqılǵa muwapıq paydalanıw óneri.
6) Bólistiriw hám nátiyjelilikti támiyinlew óneri sıyaqlı túsiniklerdi qamtıp aladı².
Strategiya – bul táliymattı izlew, sáwlelendiriw hám rawajlandırıw sisteması bolıp, ol izbe-izlik penen hám tolıq ámelge asırılǵanda uzaq múddetli tabıstı támiyinleydi. Strategiya bul strategiyalıq pikirlew, tereń bioim hám intuiciya tiykarında ortalıqtı, kelesi shártlerdiń bar prognozların sistemalı talqılaw nátiyjesi. Bul talqılawdıń juwmaqlawshı nátiyjesi – bul ózinen burınǵı prognoz, wazıypa, kózqaras, ústinlikler hám uzaq múddetli maqsetli wazıypalardıń rejelestiriw arqalı orınlanıwın talap etedi. Strategiya bul – keleshek hám belgisizlik pıtırańqılıǵı arqalı sınawdan ótken ústinlikler hám maqsetlerge qaray baǵdarlawshı ideyalar jıyındısı. Bul resurstıń shekelngenligin bahalaw arqalı háreketlerdiń durıs tańlanǵan baǵdarı menen bayıtılǵan danıshpanlıq³.
XXI ásirge kelip strategiya túsinigi ádewir keńeydi. Strategiya dep, dún`ya kóleminde hám mámlekettiń ishki turmısındaǵı ekonomikalıq, jámiyetlik-siyasiy hám de basqa tarawlarda júzege kelgen daǵdarıslı jaǵdaylardı prognozlastırıw hám saplastırıwǵa qaratılǵan basqarıwdı shólkemlestiriw máselelerine baylanıslı túsiniklerdi qamtıp aladı<sup>4</sup>. Usınnan kelip shıǵıp, mámleketlik strategiya bir-biri menen óz-ara baylanıslı, lekin, ayrıqsha ózgeshelikke iye kóplegen túsiniklerde ańlatıladı. Yaǵnıy, «siyasat», «doktrina», «milliy mápler», «milliy qáwipsizlik», «modernizaciya», «innovaciya»lar mámleketlik strategiyanıń mazmunın belgileydi. Solay etip, mámleketlik strategiya anıq maqsetlerdi belgilew imkaniyatın jaratıwshı qurallardı tańlaw tiykarında nátiyjeli basqarıwdı támiyinlew arqalı jámiyettiń sociallıq tiykarların rawajlandırıwǵa, mámlekettiń suvereniteti hám qáwipsizligin támiyinlewge qaratılǵan kompleksli háreketler jıyındısı bolıp esaplanadı.
Strategiyanıń mazmunı taktikalıq wazıypalardı belgilewden ibarat. Siyasat, strategiya hám taktika – strategiyalıq basshılıq hám basqarıw tárepleri menen baylanıslı úsh biyǵárez kategoriya. Olardıń parqı sonnan ibarat: strategiya tastıyıqlanǵan hám ámelge asırıw ushın qabıl etilgen bolsa, onıń engiziliwi strategiyalastırılıp atırǵan ob`ekttiń jol kórsetiwshisine, mayagına aylanadı. Taktika bolsa strategiyalıq wazıypalardı ámelge asırıw boyınsha kúnlik, aylıq hám jıllıq (aǵımdaǵı) rejelerdi hám olardıń sheshimi boyınsha ilajlardı talap etedi. Siyasat bul – strategiya hám taktikanıń birden-bir nátiyjeli ámel etiwshi sistemaǵa agregaciya hám integraciya etiliwi. Basqasha aytqanda: Strategiya + Taktika = Siyasatqa teń⁵.
Mámlekettiń strategiyalıq basqarıwın basqa mámleket hám xalıqlardıń tariyxıy tájiriybesinen ózlestirip yaki nusqa alıp bolmaydı. Nege degende, hár bir xalıqtıń ózine tán tariyxı, siyasiy-jámiyetlik, demografiyalıq, ekonomikalıq, mádeniy jaǵdayları bar. Áyne usı sociallıq faktorlar belgili bir sociallıq sharayatlardı júzege keltiredi. Usıǵan kóre, mámleketlik strategiyanıń universal formulasın qáliplestiretuǵın mákemeler joq. Barlıq mámleketler ushın tán bolǵan ulıwma tájiriybeler de joq. Olar ushın arnawlı strategiyalıq komandalar, komissiyalar, operativ toparlar dúziledi. Strategiya siyasiy partiyalardıń baǵdarlamalıq ideyalarında yaki mámleket apparatı tárepinen qáliplestiriledi. Strategiya jámiyet oy-pikiriniń jemisi sıpatında ashıq hám ǵalaba yaki qattı qadaǵalaw astına alınǵan tártiplerde ámelge asırılıwı múmkin. Hámme ushın tabıslı tártip jámiyette túrli kózqaraslardıń qáliplesiwine imkaniyat hám sın pikir bildiriwge sharayat jaratqan ortalıqtıń bar bolıwı menen belgilenedi. Málim bolǵanınday, hár qanday mámleket bul wazıypalardı sheshiwdiń strukturalıq mexanizmlerine mútáj boladı. Mámleketlik strategiya bul – mámleketlik mákemeler óz wákillikleri sheńberinde sociallıq áhmiyetke iye bolǵan maqsetlerge erisiw jolında bar bolǵan resurslardan sistemalı ráwishte paydalanıwı degendi ańlatadı.