Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

“Topqirlar va zukkolar bahsi”
o‘yini tarzida tash-
kil etish mumkin. Guruh o‘quvchilari ikki kichik guruh-
ga ajratiladi va topshiriqlar doskada har bir kichik gu-
ruh a’zolarining navbat bilan o‘timli va o‘timsiz fe’llarni 
guruhlarga ajratib yozishi hamda har bir fe’lni mavzu 
nuqtayi nazaridan izohlab berishi shaklida bajartiriladi.
Topshiriqlarni bajarishda 
“Shaxmat”
usulidan foy-
dalanish ham juda qo‘l keladi. Bu usulda oq kataklar-
ga o‘timli fe’llar, qora kataklarga o‘timsiz fe’llar yoziladi. 
Shuningdek, dars mashg‘ulotining qiziqarli va jonli o‘ti-
shi hamda o‘quvchilar nutqini rivojlantirish uchun ada-
biyot fani bilan bog‘lagan holda 
“Kim zukko va kim 
topqir?”
o‘yinini o‘tkazish ham yaxshi samara beradi. 
Bunda o‘quvchilarni ikki kichik guruhga bo‘lib, muayyan 
Ilg‘or 
pedagogik 
texnologiyalar

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
27
Ilg‘or pedagogik texnologiyalar
vaqt ichida qaysi guruh ko‘p o‘timli fe’llar qatnashgan 
maqollarga misollar topishi topshiriq sifatida beriladi. 
Namuna sifatida quyidagi maqollarni keltirish mumkin:
1. Nima 
eksang
, shuni 
o‘rasan
.
2. Birni 
kessang
, o‘nni 
ek
.
3. Gapni kam 
so‘zla
, ishni ko‘p 
ko‘zla
.
4. Vatanni 
sevmoq
 iymondandir.
5. Bilagi zo‘r birni 
yiqar
, bilimi zo‘r mingni.
6. Tilni 
bilish
 dilni 
bilishga
 yo‘l 
ochar
.
Maqollarga izoh berish orqali o‘quvchilar qalbiga 
tabiatni sevish, mehnatsevarlik, vatanni ardoqlash, til 
o‘rganish, ilm olishning ahamiyati bilan bog‘liq axloqiy 
sifatlar singdiriladi. 
Shuningdek, o‘quvchilar mavzuni qay darajada 
o‘zlashtirganliklarini aniqlash maqsadida belgisiz tushum 
kelishigidagi so‘zlar bilan bog‘langan o‘timli fe’llar hamda 
fe’l anglatgan harakat va holat boshqa predmet (obyekt)
ning bir qismiga o‘tganligini anglatuvchi, chiqish ke-
lishigidagi so‘z bilan bog‘lanuvchi o‘timsiz fe’llarni misol 
sifatida keltirib, o‘quvchilarga uning o‘timli yoki o‘timsiz-
ligini aniqlash topshirig‘ini berish mumkin. Masalan, 
ki-
tob o‘qidi, mol boqdi, choydan ichdi, nondan yedi
kabi.
O‘qituvchi “Orttirma nisbat” mavzusini o‘tishda 
“O‘timli fe’llar” mavzusiga yana bir bor qaytishi lozim. 
Chunki fe’lning bu ikki kategoriyasi bir-biri bilan bog‘liq 
bo‘lib, nisbat qo‘shimchalari o‘timsiz fe’llarni o‘timli 
fe’llarga aylantirishini misollar asosida doska proyektor 
ekranida ko‘rsatib tushuntirishi mavzu borasida o‘quv-
chilarning bilimini yanada mustahkamlaydi. Bunda 
o‘quvchilarga “O‘timsiz fe’llarni orttirma nisbat qo‘shim-
chalari orqali o‘timli fe’llarga aylantiring” topshirig‘i beri-
ladi. Bu topshiriq o‘quvchilarni kichik guruhlarga ajratib, 
musobaqa tarzida bajartirilishi maqsadga muvofi q.
Orttirma nisbat qo‘shimchasi vositasida o‘timsiz 
fe’lning o‘timli fe’lga aylanishiga quyidagi kabi misollar 
taqdim etiladi: 
uxladi – uxlatdi, qaradi – qaratdi, keldi – 
keltirdi
.