Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Umid XO‘JAMQULOV
, 
Toshkent Moliya instituti dotsenti, fi lologiya fanlari nomzodi;
Aziza SAYDULLAYEVA
, 
Samarqand shahridagi 24-umumiy o‘rta ta’lim maktabining
ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
ONA TILI DARSLARIDA “O‘TIMLI FE’LLAR” MAVZUSINI O‘RGANISH
chilik tug‘dirmaydi. Ammo ayrim o‘qituvchilarning o‘zlari 
o‘timli fe’llarda obyekt mavjud bo‘lishini anglamasdan, 
mazkur tushunchani faqat tushum kelishigidagi so‘z bi-
lan bog‘lab tushunishlari mavzuning mohiyati o‘quvchi-
lar tomonidan tushunilishini qiyinlashtiradi. Bu mavzuni 
o‘qitishda o‘qituvchidan mohiyatni anglash va peda-
gogik mahorat, chiroyli nutq, ya’ni o‘quvchilar diqqatini 
jamlagan holda sodda til bilan tushuntirish talab etiladi.
Yuqoridagi qo‘llanmada mavzu bo‘yicha 1–2-top-
shiriqlarda fe’llarni tushum kelishigidagi so‘zlar bilan 
bog‘lanadigan hamda tushum kelishigidagi so‘zlar bilan 
bog‘lanmaydigan fe’llarga ajratish va ularni o‘zi bog‘lan-
gan so‘zlar bilan birga ko‘chirish topshirig‘i berilgan. 
Umuman, bunday topshiriqlar o‘qituvchilar tomonidan 
ishlab chiqilishi ham mumkin. Bu topshiriqlarni bajarish-
da quyidagilarni tavsiya etamiz: avvalo, topshiriq o‘quv-
chilarga og‘zaki bajartirilishi, so‘ng proyektor vositasida 
tasvir orqali berilishi maqsadga muvofi q. Ekranga fe’l 
so‘z turkumiga oid so‘zlar musiqa vositasida navba-
ti bilan chiqariladi. Tushum kelishigidagi so‘zlar bilan 
bog‘lanadigan fe’llarga alohida kuy, tushum kelishigida-
gi so‘zlar bilan bog‘lanmaydigan fe’llarga alohida kuy 
tanlanadi. Bu noodatiy usul mashg‘ulot jarayoni va 
mavzuga o‘quvchilarning diqqatini tortishda qo‘l kela-
di. So‘ng bu fe’llar o‘zi bog‘langan so‘zlar bilan birga 
ekranga chiqariladi va o‘timli fe’llar tushum kelishigidagi 
otlar bilan kelganligi, harakatning predmetga o‘tganligi, 
ta’sir qilishi, o‘timsiz fe’llar esa biror predmetga bevo-
sita o‘tmaydigan harakatni anglatishi rasmlar asosida 
ko‘rsatilib, o‘quvchilarga tushuntiriladi.
Masalan, 
“kitobni o‘qidi”
birikmasi kitobni ushlab 
o‘qiyotgan bola rasmi orqali, 
“kitobga qaradi”
birikma-
si esa kitobga uzoqdan qarab turgan bola rasmi orqali 
ko‘rsatiladi. Bunday misollardan bir nechtasi rasmlar 
orqali o‘quvchilarga ko‘rsatilib, o‘timli va o‘timsiz fe’llar 
bir-biri bilan taqqoslanadi. 
Mashg‘ulotning mavzuni mustahkamlash bosqichi-
ni