Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Dildora PULATOVA, 
Toshkent viloyati xTxqTMOi katta o‘qituvchisi
ekOLOGik TA’LiM-TArBiYA BеriSH 
OrqALi TABiATSHUNOSLik dArSLAridA
O‘qUvCHiLAr FAOLLiGiNi OSHiriSH 
TexNOLiGiYASi

---

94
“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali.
2016. № 3.
www.xtjurnali.zn.uz
o‘quvchining shaxsiy hamda ma’naviy-axloqiy sifatlarini yuksaltirishga qara tilgan bo‘lishi 
talab etiladi. Bu vazifalarni amalga oshirishda zamonaviy innovatsion pedagogik texno
-
logiyalardan foydalanish alohida o‘rin tutadi.
Lekin hozirgi kunda boshlang‘ich sinflarda ta’lim jarayonini tashkil etishda innovat
-
sion pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalalari hamda o‘qituvchilar uchun 
ushbu masalalar bo‘yicha metodik maslahatlar pedagogik va metodik adabiyotlarda o‘z 
aksini to‘liq topmayapti.
innovatsion texnologiyaning asosiy mohiyati oldindan belgilangan maqsadga o‘qi
-
tuvchi va o‘quvchining hamkorligida tizimli yondashuv asosida erishishni kafolatlovchi 
ta’lim jarayonini tashkil etishdan iborat. 
innovatsion texnologiyalar:
– o‘quvchilarga ijodiy faoliyatning metod, vositalarini o‘rgatadi, tafakkurini rivojlanti
-
radi, qiyinchiliklarni yengishga o‘rgatadi;
– o‘quvchilar o‘quv materiallarini o‘zlashtirishning, muammolar yechimini izlashning 
yangi shakllarini egallashlariga imkon beradi;
– maktabda ijobiy ta’limiy shart-sharoitlar yaratadi;
– har xil o‘quv-tarbiyaviy rejalar, ijodiy pedagogik vazifalarni yechish tajribasini egal
-
lashga yordam beradi;
– ta’lim oluvchilarning bilish, izlanish jarayonini boshqarishni ta’minlaydi.
innovatsion pedagogik texnologiyalarning hozirda rivojlanib borayotgan zamonaviy 
yo‘nalishlaridan biri axborot-kommunikatsion texnologiyalardan iborat bo‘lib, ular aso
-
sidagi ta’lim kompyuter dasturlari yordamida o‘qitish, masofadan o‘qitish, internet tar
-
mog‘idan foydalanish asosida o‘qitish va mediata’limdan iborat.
Boshlang‘ich sinflarda qo‘llaniladigan innovatsion ta’lim usullari orasida interfaol 
ta’lim metodlari alohida o‘rin tutishini hisobga olgan holda interfaol metodlarning ta’lim 
va tarbiya va jarayonidagi o‘rni va imkoniyatlari haqida fikr yuritamiz. interfaol metod 
– ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi faollikni oshirish orqali ularning 
o‘zaro harakati, ta’siri ostida bilimlarni o‘zlashtirishni kafolatlash, shaxsiy sifatlarini rivoj-
lantirishga xizmat qiladi. 
interfaol ta’lim jarayonida dars o‘quvchilarning o‘zaro muloqotlari asosida amalga 
oshiriladi. Ushbu usullarni qo‘llash dars sifati va samaradorligini oshirishga yordam bera
-
di. Uning asosiy mezonlari – norasmiy bahs-munozaralar o‘tkazish, o‘quv materialini erkin 
bayon etish, mustaqil o‘qish, o‘rganish, seminarlar o‘tkazish, o‘quvchilarning ta shabbus 
ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratish, kichik guruh, katta guruh, sinf jamoasi bo‘lib ishlash 
uchun topshiriq, vazifalar berish, yozma ishlar bajarish va boshqalardan iborat.
interfaollik bu ta’lim jarayoni ishtirokchilarining o‘zaro faolligi, ya’ni bunda o‘quv, 
biluv jarayoni o‘zaro suhbat, dialog, savol-javob, muhokama, munozara shakllarida yoki 
o‘qituvchi bilan o‘quvchilarning o‘zaro muloqotlari asosida kechadi. interfaollik, ya’ni 
o‘zaro faollik, fikrlar almashish, tegishli o‘quv harakatlarini, o‘zaro ta’sirlashuvini amalga 
oshirish, o‘quvchi-o‘qituvchi, o‘quvchi-o‘quvchi suhbatlarida sodir bo‘ladi. 
interfaol metodlarning bosh maqsadi – o‘quv jarayoni uchun eng qulay muhit va 
vaziyat yaratish orqali o‘quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritishiga, uning ehtiyoj, qi
-
ziqishlari, ichki imkoniyatlarini ishga solishga muhit yaratadi. Bunday darslarda hech bir 
o‘quvchi chetda qolmay, eshitgan, o‘qigan, ko‘rgan, bilgan fikr-mulohazalarini ochiq-oy
-
din bildirish, o‘zaro fikr almashish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bolalarda bilim olishga ha
-
vas, qiziqish ortadi, o‘zaro do‘stona munosabatlar shakllanadi.
interfaol ta’lim o‘z xususiyatiga ko‘ra didaktik o‘yinlar, evristik (fikrlash, izlash, to
-
pish) suhbat, dars jarayonini loyihalash, muammoli vaziyat hosil qilish va yechish, krea
-

---

95
tiv (ijodkorlik), axborot-kommunikatsion texnologiyalardan foydalanishga asoslanadigan 
metodlarni o‘z ichiga oladi.
Mazkur metodlar boshlang‘ich sinflar tabiatshunoslik darslarida o‘quvchilar bilan 
hamkorlikda ishlash vositasi sifatida dars samaradorligini oshirishga yordam beradi va 
o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga undaydi, ayniqsa, 3-4-sinf o‘quvchilari o‘zlashtirish jara
-
yonida samarali natijaga erishadi. Bunday darslarda sinfdagi o‘quvchilar kichik guruhlar
-
ga ajratiladi. Guruhlar tarkibi 3-7 o‘quvchidan iborat bo‘lishi mumkin. O‘quvchilar sonini 
ko‘paytirish guruhlarda ishlash jarayonini qiyinlashtiradi, bundan tashqari, guruhlar tar
-
kibini o‘zgartirib turish zarur.
Guruhlarda o‘g‘il va qiz bolalar aralash holda bo‘lishi lozim. Guruh ishi taqdimotini 
o‘tkazish, yakunlash va ularni rag‘batlantirib borish kerak. kichik guruhlarda ishlash tar
-
tibini 3-sinfdagi “Cho‘llarimiz tabiati” mavzusidagi dars misolida ko‘rib chiqamiz:
1. O‘qituvchi darsning mavzusi, mazmuni bo‘yicha o‘quvchilarga qisqacha tu-
shuncha beradi;
2. Sinf o‘quvchilari 3 – 7 nafardan 4 – 6 ta guruhlarga ajratiladi. Har bir guruh alohi
-
da stol atrofiga joylashadi.
3. O‘qituvchi har bir guruhga quyidagi vazifalardan bittasini taqsim qiladi:
– cho‘llarning yer ustki tuzilishi;
– cho‘llarning iqlimi;
– cho‘llarning yil fasllaridagi o‘zgarishlari;
– cho‘llarda o‘suvchi o‘simliklar;
– cho‘llarda yashovchi jonivorlar va qushlar;
– cho‘llarda dehqonchilik ekinlarini yetishtirsh;
– cho‘llarda chorva mollarini boqish;
4. Guruhlarga vazifani bajarish tartibini, ish natijalarini taqdim qilishni va baholash 
qoidalari tushuntiriladi.
5. vaqtni belgilaydi.
6. Guruh ishlari natijalarini baholaydi.
Guruhlarda ishlash jarayonida o‘quvchilar o‘zaro fikr almashish, savol-javoblar, 
bahslashish, o‘z fikrlarini asoslash, isbotlash orqali faol ishtirok etadilar. O‘qituvchi gu
-
ruhlardagi ish jarayonini kuzatib, zarur maslahatlar beradi. vaqt tugagandan so‘ng ham
-
maning e’tiborini doskaga jalb qiladi. Har bir guruhdan bittadan vakil doskaga chiqib, 
guruhning bajargan ishini butun sinf oldida taqdim etadi. O‘qituvchi hamma guruhlar 
ishini yakunlab, ularga izoh beradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining darsda kichik guruhlarda ishlashini tashkil qilish-
ning quyidagi afzallik jihatlarini ko‘rsatish mumkin:
– o‘quvchilar yangi vazifalarni ko‘rib chiqib, mustaqil fikrlab, qaror qabul qilishga 
o‘rganadilar; 
– har bir ishtirokchi guruh ishining yaxshi natijasi uchun mas’uliyatni his qilgan hol
-
da ishlashni o‘rganadi;
– kichik guruhlarda ishlaganda kamgap o‘quvchilar o‘zlarini erkinroq his qiladilar;
– o‘quvchilarning o‘zlariga bo‘lgan ishonchlari oshadi va kelajakda boshqa masala
-
ni muhokama qilishda o‘z fikrlarini bildirishga o‘rganadilar;
– ayniqsa uyatchan o‘quvchilar o‘z fikrlarini o‘rtaga tashlashni o‘rganadilar.
Bunday darslarning samaradorligi pedagogning kasbiy tayyorgarligiga, o‘quvchilar 
bilan munosabati hamda bilim saviyasiga bog‘liq va quyidagi omillar bilan aniqlanadi:
– o‘quv jarayoni muhiti va o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlashi; 
– pedagogning psixologik va pedagogik tayyorgarligi;

---

96