Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí


Oqıw hám jazıw barısınıń psixofiziologiyalıq táripleniwi



Download 2,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/81
Sana24.04.2022
Hajmi2,07 Mb.
#578708
TuriУчебное пособие
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   81
Bog'liq
lipbeni oqtw metodikas

Oqıw hám jazıw barısınıń psixofiziologiyalıq táripleniwi.
Oqıw hám jazıw 
da qıyın tıl iskerligi esaplanadı. Bul processler kishkene jastaǵı oqıwshıdan jiger, 
aqıl, hátteki fizikalıq hárektti de talap etedi. 
Kishkene jastaǵı oqıwshını oqıwǵa úyretiwde tómendegi jaǵdaylardı 
kóriwge boladı: 


27
I. Bala oqıw payıtında bir ǵana háripti kóredi, onı biliw ushın súwretlerdi 
kóz aldına keltiredi, súwretlerdi yamasa basqa háriplerdi esleydi, esine túsirgennen 
soń onı aytıwǵa asıǵadi, biraq oqıtıwshı aytıwǵa jol qoymaydi, onnan buwinlap 
aytıwdı talap etedi. Oqıwshı ekinshi háripti eslep alaman degenshe birinshisi 
esinen shıǵıp ketedi yamasa olardı qosıp buwın, buwınnan sóz payda etkenshe 
oqıw processi páseyip ketedi.
2. Kóbinshe bala oqıp atırǵan qatarın joǵaltıp qoyadı, háripti, buwındı, 
sózdi qaytadan oqıwına tuwrı keledi. Oqıwshınıń dıqqatı keńeygen sayın buwın 
hám sózdi pútinliginshe túsine baslaydı. 
Oqıwdı endi úyrenip kiyatırǵan bala oqıp atırǵan tekst mazmunın 
ózlestirmeydi, sebebi ol teksttegi sózdi qalay oqıwǵa kóp kúsh beredi hám bar 
dıqqatın soǵan awdaradı, al testtiń mazmunı bir shette qaladı. Sabaqlıqtaǵı 
súwretler, muǵállimniń sorawları, kórgizbeli qurallar bular oqıwshılardıń ańlı túrde 
oqıwın támiyinleydi. 
Tájiriybesiz kitapxan sózdiń birinshi buwınına yamasa súwretke qarap 
tabadı. Bul qáte oqıwǵa alıp keledi. Bunday qáteniń aldın alıw ushın sóz buwınlap 
oqıtıladi, sózdi buwın-seslik tárepten analiz etiwge, ses-hárip tárepten analiz hám 
sintez qılıwǵa dıqqat qaratıladı. 
Oqıwdi jaqsı hám nátiyjeli iyelew ushın oqıwshılardıń aqılı, yadı, oy-órisin 
hám til órisin ósiriwge ayrıqsha áhmiyet beriwi kerek. Álipbege úyretiwde 
fonematikalıq esitiw qábiliyetlerin ósiriwge, yaǵnıy sesti anıq aytıwǵa, basqa 
seslerden parıqlawǵa úyretiw, buwın yamasa sózden sol sesti ajrata alıw 
kónlikpesin ósiriw júdá áhmiyetli sanaladı. 
Fonematikalıw esitiw imlalıq kónlikpeni payda etiwdiń eń áhmiyetli 
shártlerinen biri bolıp tabıladı. Soǵan baylanıslı álipbeni oqıtıw dáwirinde esitiw 
qábiletliligin ósiriw ushın da arnawlı bolǵan hár túrli shınıǵıwlar ótkizip bariw 
maqsedke muwapıq boladi. 
Jazıw barısında oqıwshılar ruchkanı durıs uslawdı, dápterdi tuwrı qoyıwdı, 


28
háriplerdi jazıwda jazıw sızıqları, olar boylap qoldı háreketlendiriwdi este saqlawı, 
háripti háripke qanday baylanısırıw, qatarǵa sıyıw-sıymaslıǵın mólsherlewi lazım. 
Bunday process oqıwshını aqılıy hám fizikalıq jaqtan sharshatadı, ásirese, olardıń 
barmaq hám jelke muskulları sharshaydı. Sonıń ushın da sabaqta eki-úsh márte bir-
eki minutlıq (fizkultminutkalar) fizikalıq shınıgıwlar ótkiziliwi maqsetke muwapıq 
boladi. 
Jazıw barısında oqıwshı ruchkanı qaǵaz ústinde áste-aqırın, isenimsizlik 
penen qıymildatip júrgizedi, b i r háripti jazip toqtaydı hám muǵállimniń kórsetken 
úlgisi menen salıstıradı, geyde sızıqtan shıǵıp ketedi, qáte jazǵan háriplerin boyap, 
durıslaydı. Bunda ol oqıtıwshıǵa qarap hár bir minutta múrájaat etedi, onıń qoli 
menen bası jazıwda birgelikte háreket etedi. Jazıw barısı oqıwshılardıń ańlı háreket 
etiwlerin de talap etedi. Sol sebepli oqıtıwshı jazıwǵa úyretiw barısında sabır-
taqatlılıq penen ayrıqsha itibar menen qarap jumıs alıp barıwı júda áhmiyetli. 
Jazıwdıń sulıw hám imlalıq tárepten durıs, qátesiz bolıwı sawatxanlıqtıń eń joqarı 
belgisi bolıp tabıladı. Kóbinshe bala oqıp atırǵan qatarın joǵaltıp qoyadı, hárıpti, 
buwındı, sózdi qaytadan oqıwına tuwra keledi. Oqıwshınıń dıqqatı keńeygen sayin 
buwın hám sózdi pútinliginshe tolıq ayta baslaydı. Bunnan tısqarı oqıwshi partada 
da ózin durıs uslap qáddi-qáwmetin gigienalıq talap dárejesine say uslap otırıwı 
lazım.
1.
Álipbeni oqıtıw dáwirinde tiykarınan nege úyretedi? 
2.
Jazıw kónlikpesin payda etiw qalay ámelge asırıladı? 
3.
Oqıwshını álipbeni oqıtıw barısında nelerge itibar beriliwi lazım? 
4.
Qaraqalpaq tilinıń jazıwı seslik jazıwı nelerden ibarat? 
5.
Qaraqalpaq tilinıń jazıwı qanday jazıw esaplanadı? 
6.
1993-jıl 2-sentabrde ne qabil etildi? 
7.
Qaraqalpaqstanda 
1994-jılı 
26-fevralda neshe háripten ibarat 


29
latınlastırılǵan jańa qaraqalpaq álipbesi tastıyıqlandı? 
8.
1995-jıldıń dekabrinde latın jazıwı tiykarındaǵı neshe háripten ibarat 
qaraqalpaq álipbesi tastıyıqlandı? 
9.
Ne ushın 2016-jılı 10-iyunda latın jazıwı tiykarındaǵı 34 háripten ibarat 
qaraqalpaq álipbesi tastıyıqlandı? 
10.
Álipbeni oqıtıw qanday seslik metodına tiykarlanıp alıp barıladı? 
11.
Qaraqalpaq tilinde neshe dawıslı sesler bar? 
12.
Qaraqalpaq tilinde neshe dawıssız sesler bar? 
13.
Álipbe dáwirinde dawıssız sesler menen tanıstırıwdı neden baslaw 
maqsetke muwapıq boladı? 
14.
Álipbeni oqıtıw barısında háriplerdiń qanday túrli forması úyretiledi? 
15.
Oqıwshılardı oqıwǵa nege tiykarlanıp alıp barıladı? 

Download 2,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish