Jumanov Dawranbek

Genetika ha’m biotexnologiyadan

na’silliktin’ molekulyar tiykarlari ha’m kletka cikli ha’m onin’ a’hmiyeti mikroorganizmler genetikasi


DNK ha’m RNK

DNK hám RNK molekularming dúzilisi Nuklein kislota molekulası kóp ret tákirarlanıwshı elementler, bóleksheler - nukleotidlardan shólkemlesken. Nuklein kislotalar degen at latınsha " nukleus", yaǵnıy yadro sózinen alınǵan bolıp, bul zatlar birinshi ret yadroda tabılǵan. Nuklein kislotalardıń eki xili: dezoksiribonuklein kislota -DNK hám ribonuklein kislota -RNK bar, DNK tiykarınan kletka yadrosında, RNK bolsa yadroda da, sitoplazmada da ushraydı. Nuklein kislotalardıń biologiyalıq roli júdá úlken bolıp, olar kletkada beloklar Sentizlanishida zárúrli áhmiyetke iye. DNKning organizmler belgi hám qásiyetlerin keyingi áwladlarǵa beriw degi zárúrli roli házir to'iiq anıqlanǵan. DNK quramına kóre, biologiyalıq polimer bolıp, molekulyar salmaǵı 4-7 millionǵa (hátte 10 - 40 millionǵa ) teń keledi. DNK molekulasınıń quramı ximiyada belgili bolǵan qandayda bir da birikpege uqsatnaydigan ózine tán kislota bolıp tabıladı. Bul hádiyseden genetika tasıwshı belok emes, bálki DNK ekenligin kóriw múmkin. Geyde bakteriofagning DNK-si kletka ishine kirip, onıń xromosomasiga jabıwıp alıwı hám uzaq waqıtqa shekem bakteriya xromosomasi menen birge bo'iinib júriwi múmkin. Sharayat ózgeriwi menen fag bólinedi hám aqıbette bakteriya nobud boladı. Birpara faglar kóbeyiw waqtında bakteriya xromosomasining kishilew bólekshesin ózine biriktirip alıp, basqa kletkaǵa alıp ótiwi múmkin. Bul hádiyse transduktsiya dep ataladı. Bunıń nátiyjesinde keyingi genotipi ózgeriwi múmkin. Joqarıda bayan etilgen hádiyseler DNK dıń organizm belgileriniń naslden-naslge beriliwindegi zárúrli genetikalıq rolin tastıyıqlaydı. D. Yotson hám F. Krikning (1953) atap ótiwishe, DNK molekulası óz-ara baylanısqan júdá kóp nukleotidlardan tashkil tapqan eki polinukleotid shınjırınan ibarat. DNK-dıń hár bir shınjırı ximiyalıq Tárepten polimer bolıp tabıladı; onıń monomerlari nukleotidlar dep ataladı. Nukleotid organikalıq azotli tiykar (purin hám pirimidin), ápiwayı uglevod pentoza (dezoksiriboza) hám fosfat kislota molekulalarınıń ximiyalıq jol menen birigiwinen payda bolǵan ónim bolıp tabıladı