Juft tuyoqlilarning umumiy tavsifi, iqtisodiy ahamiyati mavzusidagi kurs ishi

Xisor zoti – bu qo’ylar eng yirik go’sht – yog’ yo’nalishidagi qo’ylar hisoblanadi. Ular asosan O’zbekistonning tog’ va tog’ yon bag’ri yaylovlarida ko’p urchitiladi. Asosiy vatani Surxondaryo tog’lari hisoblanadi. Qo’chqorlari 120 kg., sovliqlari 80-94 kg. bo’ladi. Bo'rdoqilangan bichmalari 190 kg. gacha yetadi. Qo’zilari 6 oyligida 65 kg. vaznga ega bo’lib so’yim chiqimi 48-56% tashkil etadi. Ularning go’sht tolalari ancha yo’g’on bo’ladi. Xisor qo’ylarining tanasi chuqur va keng bo’ladi, dumg’azasi to’g’ri va uzun bo’ladi. Quchqorlari va sovliqlari shoxsiz bo’ladi. Tusi asosan to’q qo’ng’ir bo’lib juni dag’al va siyrak bo’ladi, hammasi bo’lib qo’chqorlaridan 2 kg., sovliqlaridan 1,2-1,5 kg. jun qirqib olinadi. Xisor sovliqlari ancha sutdor, asosan bir yilda bitta qo’zi tug’adi. Xisor zoti asosan O‘zbekiston Tojikiston, va Qozogiston davlatlarida ko‘paytiriladi. Bu qo‘ylarning tanasi uzun bo‘lib, burtib chiqqan, quloqlari osilgan bo‘ladi. Oyoklari uzun va pishik, dumbasi 20-25 kg, hatto 40 kg va undan ham ko‘prok, keladi. Hamma vakillarida shox bo‘lmaydi.

Jaydari qo‘ylar. Òzbekistonning ko‘p tumanlarida uchraydi. Ular hqm, dumbali qòylar hisoblanib, qòchqorlari 80-90 kg, sovliqlari 60-70 kg keladi. Har galgi qirqimda 1,6-2 kg, ayrim hollarda 2,5 kg gacha jun beradi. Go‘shtining sifati yaxshi va chiqishga o‘rtacha 50-52 foiz atrofida. Jaydari qo‘ylar ancha chidamli bo‘lganligi uchun ko‘plab xonadonlarda boqiladi va ko‘paytiriladi. Ular asosan, Samarqand va Jizzax viloyati xo‘jaliklarida boqiladi.Juni dag’al, har xil rangda bo’ladi.

Qo’ylarning asosiy mahsulotlari bo’lib jun, po’stinbop teri, barra teri, go’sht va sut mahsulotlari hisoblanadi. Bularning ichida eng asosiy jun hisoblanadi. Jun qo’ylarning qoplamasi bo’lib ulardan matolar, trikotaj buyumlari va gilamlar qilinadi. Jun tolalari embrion rivojlanish davrida shakllanadi 50-70 kunlik embrionda dastlabki birlamchi jun tolalari hosil bo’ladi. Ikkilamchi jun sal kechroq hosil bo’ladi, jun tolalarining to’liq shakllanishi tug’ilgandan keyin bir oy ichida ro’y beradi. Jun ikki qismdan iborat so’rg’ich va piyezcha qismlaridan iborat bo’ladi. Junning teri ichidagi qismi uning ildizi va ustidagi qismi esa poyasi deyiladi. Jun tolasi uch qavatdan iborat, qobiq, mag’iz va o’zakdan iborat. Qo’ylarda qo’yidagi jun tolalari uchraydi: tivit, oraliq, qiltiq, o’lik va qoplovchi jun tolalari. Junda ularning nisbatiga qarab sifati aniqlanadi. Qanchalik tivit va oraliq jun tolalari nisbati ko’p bo’lsa jun shunchalik sifatli hisoblanadi.

Bir qirqimda qo’ydan yaxlit olingan junga runo deb ataladi. Mayin va yarim mayin jun beruvchi qo’ylar to’liq runo jun beradi, dag’al va yarim dag’al jun beruvchi qo’ylar esa bahorgi qirqimda runo, kuzgi qirqimda esa bo'ltak jun beradi. Junning qalinligi 1 mm2 maydondagi jun tolalarining miqdori bilan belgilanadi. Mayin jun beruvchi qo’ylarda 1 mm2 60-65 dona, yarim mayin va dag’al jun beruvchi qo’ylarda esa 20-40 dona jun bo’ladi. Jun qo’yidagi fizik xossalarga ega, uzunligi, ingichkaligi, jingalakligi, mustahkamligi va cho’ziluvchanligi, egiluvchanligi, rangi va yaltirog’ligidir. Bu belgilar uning texnologik sifati uchun asos hisoblanadi. Qo’ylardan quyidagi junlar olinadi:

Mayin jun – yilida bir marta mayin junli va duragay qo’ylardan qirqib olinadi. Uning sifati asosan 60-sifatdan past bo’lmay, albatta oq rangda bo’lishi shart.