Jo`rayeva A

 
10.3. O`t pigmentlari almashinuvining kasalliklari.
Organizmda turli 
omillarning ta’siri natijasida bilirubin hosil bo`lishi, aylanishi va ajralishi, buzilishi 
mumkin. Bilirubinning qondagi miqdori oshishi uning to`qimalarda, jumladan teri 
va shilliq qavatlarda to`planib, ularni sariq rangga kirishiga sabab bo`ladi 
(bilirubinning rangi). Bunday holatga sariqlik deb aytiladi va uning bir nechta 
turlari farqlanadi: gemolitik (jigar usti), parenximatoz (yoki gepatosellyulyar) va 
obturatsion (yoki jigar osti). 
Gemolitik sariqlik eritrotsitlarning tomir ichida yoki to`qimada (RES 
hujayralarida) parchalanishiga olib keluvchi bir qancha sabablar natijasida yuzaga 
keladi. RES hujayralaridan qonga o`tgan ko`p miqdordagi erkin bilirubin jigarda 
bog`lanishga ulgurmaydi va shu sababli uning miqdori qonda oshadi. Ko`p 
miqdorda ajralayotgan sterkobilin va urobilin ta’sirida axlat to`q rangli, siydikda 
esa urobilin miqdori ko`p bo`lganligi uchun to`q sariq rangli bo`ladi. 

---

221 
Parenximatoz sariqlik jigar hujayralarining viruslar, toksik gepatotrop 
birikmalar ta’sirida zararlanib, ularning o`tkazuvchanligi oshishi natijasida 
normada jigardan qonga kam miqdorda o`tadigan bilirubinglyukuronidlar ham 
o`tishi oshadi. Jigar hujayralarining zararlanishi oqibatida ularning qondagi 
bilirubinni qamrab olish va ularda bilirubinglyukuronidlar hosil bo`lishi 
sekinlashadi. Shu sababli normal gemoliz bo`lishiga qaramasdan erkin va 
bog`langan bilirubin miqdori oshadi (lekin gemolitik sariqlik darajasida emas). 
Axlat va siydik sterkobilin va urobilin kam miqdorda ajralgani uchun juda och 
rangli bo`ladi. Ammo siydikda normada mavjud bo`lmagan bog`lanmagan 
bilirubin kam miqdorda paydo bo`ladi. 
Obturatsion sariqlik o`t suyuqligining ichakka o`tishini buzilishi natijasida 
kelib chiqadi. U bog`langan bilirubinni jigardan qonga qaytib o`tishi bilan 
kuzatiladi. Qonda miqdori oshgan bog`langan bilirubin yaxshi eruvchi modda 
sifatida ko`p miqdorda siydik bilan chiqib ketadi. Buning oqibatida to`q sariq 
rangli siydik hosil bo`ladi. Axlat esa o`t pigmentlari bo`lmaganligi sababli oqish-
kulrang bo`ladi. 
Chaqaloqlarning sariqligi fiziologik hisoblanadi. U bilirubinni bog`lovchi 
ferment glyukuronoziltransferaza fermenti yetishmasligidan kelib chiqadi. Shuning 
uchun biror bir sabab bilan eritrotsitlar parchalanishining oshishi qonda 
bog`lanmagan – erkin bilirubin miqdorining oshishi va sariqlikka olib keladi. 
Chaqaloqlarning fiziologik sariqligi jigarda glyukuronoziltransferaza miqdorini 
oshirilish choralari ko`rilganda 2 haftada o`tib ketadi. Qonda erkin bilirubin 
miqdorining uzoq vaqt yuqori bo`lishi rivojlanayotgan miyaga zaharli ta’sir 
ko`rsatishi mumkin. Ba’zida bolalarda shaytonlash yoki nerv sistemasining 
qaytmas qo`zg`alishi kuzatiladi. 
Pigment almashinuvining buzilishi ichak mikroflorasi faoliyati pasayishidan 
yuzaga kelgan disbakteriozda (masalan, tetrasiklin qatori antibiotiklari bilan 
davolanganda) ham bo`ladi.