Ko’rish, Eshitish, Tеri, Хаrаkаt, Tа’m bilish, Sеzish(pаypаslаsh) аnаlizаtоrining аnаtоmik vа fiziоlоgik mехаnizmlаri vа ulаrning buzilishi

Ko’rish, Eshitish, Tеri, Хаrаkаt, Tа’m bilish, Sеzish(pаypаslаsh) аnаlizаtоrining аnаtоmik vа fiziоlоgik mехаnizmlаri vа ulаrning buzilishi

Rivojlanishda nuqsoni bo‘lgan bolalar— bular turli yoki bir necha analizatorlar faoliyatining buzilishi natijasida (ko‘ruv, eshituv, nutqiy) psixofizik rivojlanishi orqada qolgan, shuningdek, markaziy nerv sistemasining organik jarohatlanishi natijasida rivojlanishdan orqada qolgan bolalar. Bu atama psixologik-pedagogik adabiyotlarda maxsus ta’limga muhtoj bolalar uchun keng qo‘llaniladi.

Shuningdek, fiziologiya fanining ma’lumotlari, insonning oliy nerv tizimi haqidagi ta’limoti, shartli refleks aloqalarning shakllanishi, turli analizatorlarning faoliyati va bolaning psixik rivojlanishidagi tutgan o‘rni to‘g‘risidagi ma’lumotlar surdopedagogika fanining tarbiyaviyilmiy psixofiziologik negizi bo‘lib hizmat qiladi (I.M.Seshenov, I.P.Pavlov, A.R.Luriya va boshqalarning tadqiqotlaridan).

I.P.Pavlov ta’limotida shartli reflekslarning paydo bo‘lishi va tormozlanishi, analizatorlar fiziologiyasi, asab faoliyatining turlari tadqiq etilgan. Bosh miyaning katta yarim sharlari qobig‘ida qo‘zg‘olish va tormozlanishning almashishi, vaqti va davomiyligida xosil bo‘lgan shartli reflekslar bola hayotining kun tartibi to‘g‘ri tashkil etilishiga asos bo‘ladi.

1. Bola eshituv analizatorining buzilishi, kattalarning xuddi shunday buzilishidan keskin farq qiladi. Katta kishilarning eshitishi pasaygan holda eshituv yordamidagi nutqiy muloqot buziladi. Ilk davrda eshituvning pasayishi, bolalinig psixik rivojlanishiga ta’sir etadi, rivojlanishidagi ikkilamchi nuqsonlarini keltirib chiqaradi.
Nutq boshqa oliy nerv faoliyatining ko‘rinishlari singari, reflekslar asosida shakllanadi. Nutq reflekslari miyaning turli qismlari faoliyati bilan bog‘liqdir. Biroq bosh miya qobig‘ining ayrim bo‘limlari nutqning xosil bo‘lishida asosiy rol o‘ynaydi.

Bular chap (chapaqaylarda o‘ng) yarim sharning peshona, chakka va ensa qismlaridir. Bosh miya qobig‘iningbu qismlarida nutq faoliyatida faol ishtirok etuvchi:

1. Nutq hapakat analizatori;

2. Nutq ko‘ruv analizatori;

3. Nutq eshituv analizatori joylashgan.

Nutq hapakat analizatori bosh miya qobig‘ining chap peshona qismida joylashgan bo‘lib, «aloqa markazi» deb ataladi. Bu qism og‘zaki nutqning paydo bo‘lishida qatnashadi. Nutq eshituv analizatoribosh miya qobig‘ining chap chakka qismida joylashgan bo‘lib, «Vernike markazi» deb ataladi. Bu qismda begona nutqni qabul qilish jarayoni ro‘y beradi. Nutqiy tushunishda bosh miya qobig‘ining orqa bo‘lagi katta rol o‘ynaydi. Bu bosh miyaning ko‘ruv markazi hisoblanib, yozma nutqni o‘zlashtirish uchun xizmat qiladi.