Joba: Kirisiw

Qurılıs ximyosi hám ekologiyalıq mashqalalar.

A'tirap ortaliqtin' pataslaniwinda tabiyiy ha'm antropogen tásirler tiykarg'i rol aynaydı. Ta'biyiy tásirler tiykarindaa'tirap ortaliqtin' pataslaniwi aweli ta'biyiy jol menen shaqmaq shaqiwi, ot sho'pler ha'm shemirsheklerdin' janiwi vulkanlardin' atiliwi samal ha'reketi, biosferada u'zliksiz balatug'in shiriw (ósimlik ha'm haywanat qaldiqlari) ha'm basqa protsessler na'tiyjesinde ju'z beredi. Insannm tabiyatqa unamli ham unamsiz tasiri. Adam barshe tiri organizmler siyaqli sirtqi ortaliqtan kislorod h£m aziq aladi. Adam daslep osimlik miywesi ham tuqimlari, tamirmiyweleri menen aziqlan^an, g6shti shiykiley jegen. Keyinirek baliq awlaw ham jabayi haywanlardi tutiw ushin tfirli qurallar isley basla£|an. Ayyemgi adam- lar klimattin suwip bariwi natiyjesinde jiliniw ham awqat tayarlaw ushin ottan paydalan^an. Diyqanshiliq ham sharwashiliqtiri rawajlamwi adamnin turaqli m£kan tutiwina sebepshi bolgan. Alar Alarjilina jilinamillionlap millionlaptonna tonnashan shan' 'tozanlardi tazanlardihawag hawag' 'a a shig shig' 'arip aripjiberedi jiberedi.. Biraq Biraqha ha' 'zirgi zirgiwaqitta waqitta pataslaniwinda pataslaniwindajasalma jasalmata ta' 'sirler sirler ( (antropogen antropogen protsess penenprotsess) en ) en' 'ko ko' 'p pqatnaspaqta qatnaspaqta.. Atmosfera Atmosferashig shig' 'arilip arilip atirg atirg' 'an anpatasliqlardin patasliqlardin' '2/3 2/3 bo bo' 'legi legionin onin' 'bo bo' 'limine limine tuwri tuwrikeledi keledi. Adam jasaw sharayatin jaqsilaw ushin tabiyatqa unamli, unamsiz tasir k6rsetip kelgen. Unamli^a 6simliklerdiri jana sortlarin, haywanlardiri jana porodalarin jaratiw (goshli, sutli) misal bola aladi. Unamsiz tasirine jabayi haywanlardi koplep awlaw natiyjesinde olardin qirilip ketiwi, toc^ayda^i tereklerdin kereginen artiqsha kesiliwi, atmosferamn shi^indilar menen pataslamwi, shdllerdin 6zlestiriliwi natiyjesinde darya ham kollerdin qurip qaliwi kiredi. A' 'tirap tiraportaliqtin ortaliqtin' 'pataslaniwi pataslaniwina na' 'tiyjesinde tiyjesindejer jer ju ju' 'zinin zinin' 'o o' 'simlik sımlıqha ha' 'm mhaywanat haywanatdu du' 'nyasi nyasiko ko' 'p p

a a' 'sirlik sırlıqtariyxiy tariyxiyestelikler esteliklerha ha' 'm mimaratlar imaratlarbirdey birdeyziyan ziyan ko ko' 'rmekte rmekte. Xalqımız Xalqımızarasinda arasinda “suw suwjeti jetiglomulap glomulap taza tazaboladi baladi degen degentu tu' 'sinik sinikbar. bar. Haqiyqatinda Haqiyqatindada de ta ta' 'biyat biyatmeyorida normasıdabolsa bolsatu tu' 'rli rliaqaba aqabashig shig' 'indilardi indilardi ziyansizlandiriw ziyansizlandiriwtazalap tazalapaliw aliwnoyob kem ushraytuǵınqa qa' 'siyetke siyetkeiye iye. Biz Biz atmosferag atmosferag' 'a ashig shig' 'arip aripkelip kelipatirg atirg' 'an aniyis peneniyis

( (CO) gazı CO) gazifotosintez fotosintezprotsessi protsessisebepli sebeplio o' 'simlikler sımlıqler

ta ta' 'repinen repinenu u' 'zliksiz zliksizqayta qaytaislenip islenipkislorodqa kislorodqaaylantirip aylantırip ta ta' 'biyatqa biyatqajani janiqaytariliwin qaytarıliwinbilemiz bilemiz. Biraq Biraqta ta' 'biyatqa biyatqa shig shig' 'arip ariptaslanip taslanipatirg atirg' 'an anpatasliqlar patasliqlarson son' 'g g' 'I I de da' 'wirlerde wirlerdesol sal de da' 'rejede rejedemeyoridan normasıdanasip asipketti ketti, aqibette aqibetteta ta' 'biyat biyato o' 'z zo o' 'zin zintiklew tiklewtazalaw tazalawqa qa' 'siyetinen siyetinen japıraq barg' 'an ansayin sayinajiralmaqta ajiralmaqta. Ekologiyaliq mashqalalar. Adamnin tabiyatqa unamsiz tasiri artqan sayin turli eko- logiyaliq mashqalalar kelip shigadi. Misali, adam tarepinen shbllerdin 6zlestiriliwi, topiraqtin shorin juwiw ham shol zonalar- da osiriletudjin osimlik, misali, ^awashani suwgariw natiyjesinde Aral tenizi quriy basla- di. Transport qurallarimn kobeyiwi, janarmay- dan кбр mugdarda paydalamw atmosferadagi karbonat angidrid mugdarin asirip, hawa temperaturasimn k6teriliwine, bul jaQorgalatugin orinlar. M£mleketimizde tabiyatti qorgaw, omri bayliqlarinan aqilga muwapiq paydalamw Ozbekstan Respublikasi Konstituciyasi ham «Tabiyatti qorgaw haqqinda»gi mzam tiykarinda £melge asiriladi. Qorgalatugin orinlar qoriqxana, buyirtpaxana, milliy bag ham tabiyat estelikleri bolip tabiladi. 1. Qoriqxana adamnin xojaliq jumislarin jCirgiziw sheklengen orin. Bui jerdegi t£biygiy ortaliq qanday bolsa solayinsha saqlanadi. Ol jer- lerge mal bagiw, miywelerdi teriw, haywanlardi awlaw qadagan etiledi. Ozbekstanda qoriqxanalar jiida кбр. Olardin tiykargilari ttimendegiler:

1. Chatqal mamleketlik biosfera qoriqxanasi. 2. Nurata taw gozalari mamleketlik qoriqxanasi. 3. Zamin mamleketlik qoriqxanasi. 4. Zarafshan mamleketlik qoriqxanasi. 5. Surxan mamleketlik qoriqxanasi. 6. Hisar mamleketlik qoriqxanasi. 7. Kitob mamleketlik geologiya qoriqxanasi. 8. Qizilqum mamleketlik qoriqxanasi. 2. Buyirtpaxanalardir) qoriqxanalardan parqi, belgili bir miiddetlerde an awlawga ruqsat etiledi, osimlikler buyirtpa tiykarinda kobeytilip, abadanlastiriw isleri ushin tarqatiladi (misali, arsha ham qaragaylardin nalin jetistiriw, terisi ushin ondatralardi k6beytiw). 3. Milliy baglar adamlardin madeniy dem aliwi, estetikaliq zawiq aliwi ushin ajiratilgan orin. Bunday jerlerdegi 6simliklerge suliw etip islew berip, har qiyli guller egiledi ham tarbiyalanadi. Biraq, gullerdi basqilaw, iizip aliw, atirapti pataslawga jol qoyilmaydi. 4. Tabiyat estelikleri janli ham jansiz tabiyat jaratqan diqqatqa ilayiq orinlar: Lingirler, sarqiramalar, ajayip taslar, bulaqlar ham kop jasagan iri terekler, tasqa aylangan osimlik, haywanlar kiredi. Mamleketimizde 400 den aslam tabiyat estelikleri dizimge alingan. Olardin ayirimlarinan turli dawirlerden qalgan estelikler, tasqa oyip salingan siiwretler, tas miisinler ham ayyemgi adamlardin qaldiqlari tabilgan. Tesiktas ijngiri, ertedegi adamlar jasagan Obiraxmat ungiri, Xojakenttegi taw janbawirlarina sizilgan siiwretler solar qatarina kiredi. Búgin dúnya jámiyetshiliginde Qaraqalpaqstan Aral teńiziniń qurıp,  ekologiyalıq mashqalalar júz bergen úlkege aylandı degen túsinik bar. Lekin,  Ózbekstan Respublikasınıń Prezidenti SH.Mirziyoev Aral teńizi boyındaǵı xalıqtıń ekologiyalıq mashqalası tek bul jerdiń ǵana emes,  al,  pútkil dúnyanıń eń úlken mashqalası ekenligin BMSH Bas Assambleyasınıń 72 –sessiyasında kórsetip berdi. Sonday-aq,  BMSHtıń NyuYork qalasındaǵı rezidenciyasında ótken jıldıń 28-noyabr kúni Aral boyı regionı ushın Insan qáwipsizligi boyınsha kóp tárepleme sheriklik tiykarında Trast fondı dúzildi. Bul fondtıń tiykarǵı maqseti – Aral boyı regionı mashqalasına jáhán jámiyetshiliginiń itibarın qaratıw hám regionnıń rawajlanıwı ushın texnikalıq-qarjı resursların sarplawdan ibarat.

Jwmaq.

Jwmaq qilip aytatugin bolsaq xalıq dáramatlarınıń izbe-iz ósiwi trend mulkni ushın baratırǵan talap keledi, qurılıp atırǵan sonday-aq. Bul tendentsiya qurılıs materialları bahasın bir waqtıniń ózinde artpaqtası menen birge. Bul sebep, biznes ushın, qurılıs materialları islep shıǵarıw menen baylanıslı, Bul jaqsı paydalı bolıwı múmkin. Onıń ushın, siz birpara háreketlerdi ámelge asırıw jáne bul tarawda biznesti júrgiziw barlıq názik ámel qılıw kerek eń kóp terilgen-keyin materiallar biri gerbish bar, jáne onıń islep shıǵarıw ushın bir zavod ashıw (Bul mini-kárxana ashıw jaqsı bolıp tabıladı, Bul kishi baslaw ushın kóp kapitalın ótedi, sebebi), Daslep siz tiyisli gerbish islep shıǵarıw rejesin ámelge asırıw hám soǵan uqsas kommerciya joybarın jumısqa túsiriw múmkinshiliklerin esaplaw ushın kerek.Respublikamızda diywalbop ılaydan islengen ıdıs materiallar islep shıǵarıw quwatların asırıw, “2019 jıl - Aktiv investitsiyalar jáne social rawajlanıw jılı” Mámleket programmasın orınlaw maydanınan qabıl etilgen qararlar, bul máselede bir qatar wazıypalardı orınlawdı talap etedi. Al qurilis ximyasinin ekologiyaga aseri qanshalli ziyanin tiygizip otrganin hammemiz bilemiz. Biz atmosferag'a shig'arip kelipatirgatirg'an aniyis peneniyis(CO) gazı CO) gazifotosintez fotosintezprotsessi protsessisebepli sebeplio o' 'simlikler sımlıqlerta'repinen repinenu u'zliksiz zliksizqayta qaytaislenip islenipkislorodqa kislorodqaaylantirip aylantırip ta ta'biyatqa qaytarıliwin bilemiz.

Paydalangan adebiyatlar.

1. 
   Flora 0‘ktamovna AZIMOVA Zebo Yerbekovna TILLAYEVA ,,BIOLOGIYA”
   
2. 
   S. Masharipov, A. Mutalibov, E. Murodov, H.Islomova ,, Uliwma ximiya”.
   
3. 
   Internet maglumatlari.