Joba: Kirisiw. I. Bap. Organik reagentler haqqinda uluwma tùsinik

.Organik reagentlardiñ indikatorliq qasiyetleri

Organikalıq reagentlarni indikatorlik ózgeshelikleri pH ózgeriwi, oksidleytuǵın, qaytarıwshı yamasa ayırım metall ionları tásirinde óz reńin keskin ózgertiretuǵın organikalıq reagentlar indikatorlar dep ataladı. Maqsetke kóre indikatorlarni kislota -tiykar, oksidleniw-qaytarılıw hám metalloxrom túrleri bar. Indikator reńin ózgeriwi onıń molekulası dúzilisin ózgeriwi nátiyjesinde júz boladı.
Elementlardı ajıratıw hám konsentrlashni tiykarǵı túsinikleri hám klassifikaciyası : Analiz processinde kóbinese elementtı júdá az muǵdarın ashıwǵa tuwrı keledi. Kópshilik analitik reaksiyalardı ashıw minimumı m=10 -3 - 10 -4 mkg bolǵanı halda geyde, jáne de kem, 10 -7 - 10 -8 mkg muǵdardaǵı elementlardı ashıw zárúr boladı. Bunday az muǵdardaǵı elementtı ashıwdan aldın onı analitik reaksiya múmkinshiligindegi ashıw minimumı ma`nisige shekem konsentrlash (konsentraciyasın arttırıw ) kerek. Konsentrlash hám ajıratıw túsinikleri: Dáslepki qospa strukturalıq bólimlerin bir birinen ajıratıw ushın orınlanǵan ámel - ajıratıw, qospa daǵı mikro strukturalıq bólekti konsentraciyasın
makro strukturalıq bólekke salıstırǵanda arttırıw ámeli konsentrlash dep ataladı. Salıstırmalı hám absolyut konsentrlash usılları bar. Absolyut konsentrlash - processinde úlken kólem (massa ) dagi mikro strukturalıq bólim kishi kólem (massa ) de jıynalıp qaladı. Mısalı, palaw tuzini júdá suyultirilgan eritpesi putkinley bug'latilsa, quramındaǵı mikro muǵdardaǵı duz kishi kólemli (massa ) eritpede jıynalıp qaladı. Salıstırmalı konsentrlashda - mikro strukturalıq jáne onıń ashılıwına ırkinish beretuǵın makro strukturalıq bólim muǵdarlarınıń qatnası ózgeredi. Salıstırmalı konsentrlash konsentrlash usılın menshikli erkin bolıp onıń nátiyjesi konsentrlash faktorı yamasa koefficiyenti (F) menen tavsiflanadi:
Q₁+Q₁=Q₁+Q₂F=Q₁⁰Q₂⁰
bu jerde; Q₁–mikro hám Q₂–makro muğdarli zatlar Q₂ Q₂ Q₁ Q₂ ni konsentrlawdan aldin Q ₁⁰ , Q ₂⁰ va keyingi Q₁, Q₂ konsentratsiyalari. Konsentrlash koefficiyenti eritpe neshe ret konsentrlanganini ańlatadı. Ajıratıw usılların klassifikaciyası makro hám mikro strukturalıq bólimlerdiń fizikalıq hám ximiyalıq ózgesheliklerin parqına tiykarlanǵan. Elementlardı ajıratıw usıllarınıń tómendegi túrleri bar.
1. Puwlatıw (xaydash, puwlatıw, sublimatlash) (absolyut konsentrlash).
2. Kuydirib qozlatish - anorganik element qaldıg'i metall oksidlerin anıqlawda qollanıladı (absolyut konsentrlash).
3. Cho'ktirish hám birgelesip shógiw (salıstırmalı konsentrlash).
4. Kristallash (absolyut konsentrlash).
5. Ekstraksiya elementtı eki óz-ara qospaytuǵın (faza ) qatlamdı birinen ekinshisine ótkeriw (salıstırmalı konsentrlash).
6. Selektiv adsorbsiya - tańlap sorılıw (salıstırmalı konsentrlash).
7. Elektrokimyoviy ajıratıw (elektroliz) (absolyut konsentrlash).
8. Xromatgorafiya usılları - elementtı qo'zg'aluvchan faza hám qozǵalmas fazaǵa bolǵan maylıq parqına kóre atqarıladı (salıstırmalı konsentrlash).
Cho'ktirish hám birgelesip shógiw. Makrotarkibiy bólekti cho'ktirish processinde geterogen sistema daǵı eriwsheń mikro strukturalıq bólim (makro- komponent shókpesin ishine kirip birge cho'kadi jáne bul xodisa birgelesip shógiw dep ataladı. Birgelesip cho'kshining sebebi eki:
1. Makrotarkibiy bólim shókpesine biygana ionların mexanik qosılıp qalıwı.
2. Okklyuziya yaǵnıymakro strukturalıq bólektiń shókpesi payda bolıw processinde radiusı cho'ktiriluvchi kationga jaqın basqa kationlarni kristall ishindegi boslıqǵa qirib aralas shókpe payda bolıw hádiysesi.
Birgelesip shógiw processinde qospada muǵdarı júdá az bolǵan iondı ózinde toplap cho'kuvchi makro komponentaning shókpesi - kollektor (yaǵnıy jıynawshı, jámlewshi) dep ataladı. Mısalı, qospa daǵı júdá az Ra hám Pb kationlari BaSO4 menen birdey dúzılıw hám quramǵa iye shókpe payda etedi. Mıs (II) kationi ushın HgS, rux (II) kationiga Mn (OH) 2 shókpesi kollektor wazıypasın atqaradı. Birgelesip shógiwdi sırtqı hám ishki túrleri bar. Biygana ionlardı shókpe sırtına adsorbsiyalanib shógiwi - birgelesip shógiwdiń sırtqı túrine tiyisli. Mikrotarkibiy bólim kollektordıń pútkil kólemi boyınsha birgelesip shógiwi. 1
. Organikalıq reagent ‒ ximiyalıq reaksiyada analitik nátiyje beretuǵın organikalıq birikpe.
2. Indikator ‒ pH ózgeriwi, oksidleytuǵın, qaytarıwshı yamasa ayırım metall ionları tásirinde óz reńin keskin ózgertiriwshi organikalıq reagent.
3. Ajıratıw ‒ qospanıń strukturalıq bólimlerin bir birinen ajıratıwshı ámel.
4. Konsentrlaw ‒ qospa daǵı júdá az, mikro strukturalıq bólim konsentraciyasın makro strukturalıq bólekke salıstırǵanda arttırıw ámeli.
5. Absolyut konsentrlaw ‒ úlken kólem (massa ) daği mikro strukturalıq bólekti kishi kólem (massa ) de toplanıwı.
6. Salıstırmalı konsentrlaw ‒ mikro vamakro strukturalıq bólim qatnasın artpaqtası.
7. Birgelesip shógiw ‒ makrotarkibiy bólekti cho'ktirish processinde onıń quramına mikro strukturalıq bólekti qosılıp shógiwi.
8. Okklyuziya ‒ shóktiriwshi ion radiusına jaqın bolǵan biygana ionlardı makro quram shókpesi ishine kirip birge shógiwi.
Analitik reaksiyalar eritpelerde yaǵnıy hól usılında atqarıladı. Eritpe - quramalı sistemalı qospa bolıp, onıń strukturalıq bólimleri, erituvchi hám erigen element molekulaları, arasında túrli tásirinler payda boladı. Bul tásirinler erituvchining tábiyaatına kóre etilgen elementtıń analitik ózgesheligine túrlishe tásir etedi. Eriw procesi eritilayotgan elementtıń ximiyalıq baǵın kovalentlik dárejesine baylanıslı. Eritilayotgan element molekulasınıń ximiyalıq baǵı qutbli bolsa eriw procesinde ol ion baylanısıwge shekem jáne de qutblanadi. Bunday birikpeler suwda eritilganda elektrolitga aylanadı hám elektr tokın ótkeredi. Eritilayotgan element molekulasındaǵı ximiyalıq baǵ kovalent tábiyaatlı bolsa ol suwda eritilganda molekulalarǵa ajraladi` biraq elektr tokın ótkermeydi (mısalı, qumshekerdiń eritpesi). Eriw nátiyjesinde payda bolǵan ionlar, erituvchi molekulaları menen qurshalgan solvat qobig' menen oraladı jáne bul process solvatlanish dep ataladı. Erituvchi retinde suw isletilingende bul process gidratlanish dep ataladı. Bunday assotsirlanish, (irilanishda) - kompleks birikpeler degi sıyaqlı donor-akseptor baylanısıw payda bolǵanı sebepli olardı solvatokompleksler.
[Co(H₂O)₆]Cl₂ ^→ [Co(H₂O)₄]Cl₂ ashiq ko‘k Dissotsiatsiya (ionlanıw ) dárejesi a birning úleslerinde yamasa procentlerde ańlatıladı. Eger a = 1 (yaǵnıy 100%) bolsa eritpe degi barlıq bólekler ionlarǵa bóleklengen halda boladı. Eger a birdan kishi bolsa sonday eken barlıq bólekler emes, bálki olardı bir bólegi ionlarǵa bóleklengen boladı. Erituvchilar klassifikaciyası. Erituvchilar ush belgisine kóre klassifikaciyalanadı ; 1.Molekulasınıń qutbligi 2.Ionlastırıwshı ózgesheliki 3. Kislota -tiykar ózgeshelikleri 1. Molekulasınıń qutbligi. Erituvchining dielektrik turaqlısı. (e) - yaǵnıy elektrik zaryadlar arasındaǵı tartıs kúshin zaiflantirish ózgesheligine qo'ra: a. e > 30 - qutbli erituvchilar: formamid (100), metilformamid - 78. b. e = 10 - 30 kem qutbli erituvchilar:- etanol (24) hám basqa spirtler (20 ). c. e <10 kutbsiz erituvchilar: xloroform (4) sirke k-ta (0, 2), benzol (2, 3). 2. Ionlastırıwshı ózgeshelikine kóre. Molekulasında donor atom bolǵan ionı ajtiruvchi elektrodonor erituvchilar H₂O; dimetilsulfoksid - (CH₃)₂SO, dimetilformamid (CH₃)₂N – C.
3. Kislota -tiykar ózgeshelikleri. Bunday erituvchida eritilgan element molekulası ionlarǵa ajraladi`. Analitik ximiyada ol yamasa bul elementke tán (menshikli) reaksiyalar bólek áhmiyetke iye. Menshikli reaksiya bul iondı basqa ionlar qatnasıwında da anıqlaw imkaniyatın beredi. Mısalı : kraxmalning yad tásirinde kógeriwi, ammoniy duzlarına sıltılar tásir ettirilgende ammiak gazınıń ajralıp shıǵıwı reaksiyalar buǵan mısal boladı. Eger ionlar qospasına qosılǵan reaktiv tek birpara ionlar menen reaksiyaǵa kirisiwse bunday reaksiyalar selektiv reaksiyalar dep ataladı. Mısalı : (NH₄)₂C₂O₄ duzi kationlar aralaspasina qosilğanida tek Ca²⁺ , Ba²⁺,Sr²⁺ , kationlar menen reaksiyaga kirisedi. Analitik reaksiyalar aqırıǵa shekem, tolıq, barıwı zárúr, onıń ushın teńishli analitik reaksiyanıń teń salmaqlılıq turaqlısı 10 hám odan úlken bolıwı kerek. Ayırım qallarda reaksiya aqırıǵa shekem barıwı ushın, Le-Shatele qaǵıydasına muwapıq, tiyisli tásir quralları qollanıladı, analitik ximiyada, túrli analitik reaksiyalarda keń qollanıladı :
1. Cho'ktirish reaksiyalarında - cho'qma payda bolishini aldınan aytıp beriw ushın. 2. Kislota -tiykar teń salmaqlılıqında eritpeler pH ma`nisin hám duzlardı gidroliz dárejesin esaplaw ushın.
3. Oksidleniw qaytarılıw reaksiyalarında teń salmaqlılıq turaqlısı hám reaksiya unumini esaplaw ushın.
4. Kompleks payda bolıw reaksiyalarında kompleks ion turaqlılıq turaqlısın esaplaw hám basqa kóp maqsetlerde isletiledi. Ideal yaǵnıy kúshsiz elektrolit eritpesi yamasa kúshli elektrolitning oǵada suyultirilgan eritpesine tiyisli bolıp, teń salmaqlılıq turaqlısı Ostvaldning suyultirish nızamına kóre dissotsiatsiya dárejesi a arqalı esaplanadı : K_M = a²S/1 – a
Kúshli elektrolit eritpeleri bul nızamǵa, tómendegi sabobga kóre, boysınıw etpeydi. Kúshli elektrolitlarni konsentrik eritpelerinde ionlar, kópligi sebepli, bir birin jıldamlıǵın azaytadı. Sol sebepli eritpe degi jıldam (fa'ol) ionlar konsentraciyası kúshli elektrolitning ulıwma konsentraciyasınan mudami kem boladı. Kúshli elektrolit eritpesindegi ionlardı, fa'ol yaǵnıy, nátiyjeli konsentraciyası aktivlik dep ataladı hám (a) hárıbi menen belgilenedi. Sonday eken a < c aktivlikti (a) ulıwma konsentraciya (c) ga qatnası - aktivlik koefficiyenti dep ataladı. f = a/c < 1.
Ion fa'olligini, óz elektrolitidan tısqarı, biygana kúshli elektrolit ionları da pasaytiradi. Eritpe degi barlıq ionlardı fa'ollikga tásirin esapqa alıw ushın ion kúshi túsinigi kiritilgen. Eritpediń ion kúshi qansha joqarı bolsa odaǵı ionlar fa'olligi shunchali tómen boladı. Suwdiń ion kóbeymesi, suwlı eritpelerdiń pH ma`nisi suw oǵada kúshsiz elektrolit,
H<sub>2</sub>O = H<sup>+</sup> + OH<sup>-</sup>
distilanğan suwdagi [H<sup>+</sup>] hàm [OH<sup>-</sup>] ionlari konsentratsiyalarin ko‘baytpesi tómendagige teñ boladi: K<sub>H2O</sub> = [H+] * [OH<sup>-</sup>] suwdiñ ion ko‘baytmesi dep ataladi, oniñ qiytmati K<sub>dis</sub>(H<sub>2</sub>O) dan albette parq etedi. [H<sup>+</sup>] * [OH<sup>-</sup>] = K<sub>H2O</sub> * [H<sub>2</sub>O] =1,810<sup>-16</sup> * 55,56 = 1*10<sup>-14</sup> Sonday eken suwdiń ion kóbeymesi turaqlı san bolıp 1*10 -14 ke teń. Bul teńlikten analitik reaksiyalar ushın oǵada zárúrli bolǵan eritpediń pH ma`nisin esaplawda paydalanıladı. Distillangan suwda [H+] = [OH^-] bolğani ushun [H⁺]² = 1*10^-14 [H⁺] = Vl*10^-14 = 1*10^-7 ortaliq neytral. Suwdiñ ion ko‘baytpesin logariflab, barliq xadlarni (-1)ga ko‘beytip tabiladi.
(-1) *lg[H⁺] + lg[OH^-] = -14 * (-1); -lg[H⁺] + (-lg[OH^-]) = 14