Joba: Arxaik dáwiri turmisiniń uliwma kórinisi. B. e sh. VII-VI ásirlerde Attikada qulshiliq demokratiyasiniń qáliplesiwi

Klisfen hám oniń tárepdarlariniń nizamliliǵi Solonniń Afina jámietinde baslaǵan qayta ózgerislerin juwmaqladi. Klisfenniń nizamlari demokratiyaliq polisler túrindegi Attikadaǵi qul iyelewshilik jámietin hám mámleketin qáliplestiriwdi juwmaqladi, olar b.e.sh. VIII ásirde baslanǵan edi. B.e.sh. VI-ásirde Afinada demostiń aqsúyeklerge qarsi uzaq gúresi nátiyjesinde demokratiyaliq tártip qaǵiydalar jeńip shiqti. Nátiyjede Afina kewilli armiyalari qurami da ózgerdi. Oniń tiykarǵi bólimin awir qurallanǵan jawinger goplitler quradi, olar kóp sanli úshinshi bólim zevgitlerden toltirilǵan. Fetlar jeńil qurallanǵan jawingerler hám áskeriy flot matroslarin quradi.

Afina siyasiy sistemasinda aqsúyekler tayanishi areopagga qarsi turǵan tórt júzler keńesi (Bule) shólkemlestirildi. Keńes aǵzalari tórt fildan júzlegen puxara saylanatuǵin úziliksiz jumis alip baratuǵin organ boldi, tórt júzler keńesi xaliq jiyininda kóriletuǵin hám tastiyiqlanatuǵin máselelerdi tayarlar edi. Xaliq jiyini (ekklesiya) toliǵi menen barliq huqiqlarǵa iye bolǵan basqariw organi bolip puxaralardi barliq qatlamlari dawis beriw hám oniń jumisina qatnasiw huqiqina iye boldi. Xaliq jiyini sistemali túrde jiynalatugin boldi (B.e.sh. V ásirde jilina 40 márte yaki 9 kúnde 1 márte).

Solon dáwirinde mámleket dúziminiń jáne bir jańa organi másláhátshiler sudi (gelieya) járiyalandi. Sudyalar barliq puxaralardan saylanǵan. Solon reformalari polis basqariwin demokratiyaliq formalari tiykarin jaratti, lekin izbe-iz bolmaǵanliǵi sibepli aqsúyekler hákimiyatin toliq tamamlay almadi.

4. Afinada Pisistrat tiraniyasi. B.e.sh. 560-jil atirapinda hákimiyatti aqsúyeklerden biri Pisistrat gúres nátiyjesinde basip aldi hám ózin tiraniya formasindaǵi jeke hákimiyatin órnatti. Ol dáslep eń mútáj kishi jer iyelerine mámleket ǵáziynesinen járdem kórsetti. Awil kambaǵallari ushin saliqlar májbúriyatin azaytti, awil jámáátleri huqiqin azaytti. Jer iyelerin Afinaǵa sudqa qatasiwinan azat etip, awilliq jerlerde sudyalardi sayladi. Ol puxaralardan qurallarin tartip alip, óz hákimiyatin bekkemledi, puxaralar daramatina saliq saldi, bul orta jaǵdaydaǵi duyqanlardi awir jaǵdayǵa saldi.