Joba : Gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesi

2-lekciya. Gidrostatik basım hám onıń ózgeshelikleri. Tınısh jaǵdaydaǵı suyıqlıqtıń tiykarǵı teńlemesi
Joba :
1. Gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesi.
2. Basımdı ólshew ásbapları. Suw hám sınap menen isleytuǵın ásbaplar.
3. Manometrik hám vakuumetrik basım túsinikleri.
4. B. Paskal nızamı jáne onıń ámelde qollanılıwı.


Tayansh sózler: gidrostatika, suyıqlıq, suw, mexanika, teoriya, gidravlika, tamshı, mashina, rawajlanıw, fizikalıq, ózgesheligi, process, teń salmaqlılıq, basım, kúsh, qarsılıq, gidravlik elementler, nizamlıqlar.


1. Gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesi.
Gidravlikaning suyıqlıq teń salmaqlılıqı nızamların úyrenetuǵın bólimi gidrostatika dep ataladı. Gidrostatikani úyreniwdiń ámeliy tárepi bar. Mısal : suyıqlıqlar arqalı kúshlerdi uzatıw (gidravlik press) suyıqlıqqa tolıq yamasa bólekan batırılǵan qattı denelerdiń teń salmaqlılıq qanularini úyreniw hám suyıqlıq rezur-vallarini tayarlaw.
Suyıqlıqlar teń salmaqlılıq halda bolǵanda, onıń ayırım bóleklerine hám de ıdıs diywallarına hám suyıqlıqqa batırılǵan denege bolǵan tásirinler basım arqalı ańlatpalanadı.
Tinsh turǵan ıdıs daǵı suyıqlıqtı qaraymız. Bul suyıqlıqqa salmaqlıq kushi ta'-sır etedi. Koordinata oqların Az o'qi vertikal joqarıǵa yo'naladigan etip yo'nal-tiramiz (2.1-súwret).
Ko'rilayotgan ıdıs jumısında qandayda bir xAy tegisliginen z aralıqta, erkin sırtından bolsa H aralıqta jaylasqan qandayda bir A noqattı alamız. Ol halda birlik massa kushlarning bul koordinata sisteması daǵı proyeksiyaları tómendegisha boladı:


2.1-súwret. Gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesine tiyisli sızılma.

Gidrostatik basım p, suyıqlıqtıń erkin sırtı daǵı basım p₀ bolsın, erkin sirt xOu tegisliginen bolsa aralıqta jaylasqan bolsın. Bul halda gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesi tómendegisha jazıladı :

; ;

Birinshi hám ikkinshi teńlemelerden basımdıń x hám y koordinatalarǵa baylanıslı emes ekenligi kelip shiqadi. Ol halda ushinshi teńlemeden tómendegin alamiz:

(Bul teńlemeni (2.3) den de alıw múmkin.) Bul bolsa joqarıda (1.14-§ de) aytılǵan sıyaqlı tinsh turǵan ıdıslar daǵı suyıqlıq basımı gorizontal sirtlar boyısha ózgermeytuǵın degen pikirdi tastıyıqlaydı. Aqırǵı teńlemeni erkin sırtından z noqatqasha bolǵan aralıq ushun integrallaymız hám tómendegi teńlemeni shiqaramiz:

z - z₀ dıń ma`nisi h ga teń bolǵanı ushun sońǵı teńleme tómendegisha jazıladı:

yamasa (2. 8)
Bul gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesi dep ataladı hám suyıqlıqtıń qálegen noqatı daǵı basımdı, suyıqlıq túri hám alınǵan noqattıń erkin sırtından qanday aralıqta ekenligine qaray anıqlaydı. Gidrostatikaning tiykarǵı teńlemesi tómendegi nizamlıqtı ańlatadı : suyıqlıq ishindegi qálegen noqat daǵı basım suyıqlıq erkin sırtı daǵı, basım p0 hám sol noqat daǵı suyıqlıq ústininiń basımı ( ) jıyındısına teń.