Йўлдошев н.Қ., Болтабаев м. Р., Тошходжаев м. М

 Ишчи гуруҳлар фаолияти турлари, тузилмалари ва натижалари 
Ишчи 
гуруҳларнинг 
турлари 
Тузилмаси ва вазифалари Фаолиятининг 
натижалари 
1 
2 
3
Мақсадли гуруҳ 
-раҳбариятнинг 
юқори 
бўғини ваколатларига эга 
-меҳнатни 
ташкил 
этишнинг янги шакллари, 
янги технологиялар ва 
лойиҳаларни 
ишлаб 
чиқади ва татбиқ этади 
-алоҳида 
вазифаларни 
бирлаштиради 
-юқори 
мартабали 
раҳбарлар 
жалб 
қилинади 
- 
кенг 
миқёсли 
ўзгаришларни 
тайёрлаши ва амалга 
ошириши мумкин 

---

255 
- қарорлар гуруҳ бўлиб 
қабул қилинади 
-раҳбарлар, 
касаба 
уюшмаси вакиллари ва 
ш.к.ларни ўз таркибига 
киритади 
-тезкор масалаларга оид 
қарорлар қабул қилади 
Автоном(мустақил) ишчи 
гуруҳ 
-одатда даромад маркази 
мақомига эга бўлади 
-маҳсулотни 
бошидан 
охиригача 
ишлаб 
чиқаради, баъзан учта 
вазифа бажаради: асосий 
фаолиятни 
ресурслар 
билан 
таъминлайди; 
товар(хизмат) 
ишлаб 
чиқаради; 
муайян 
истеъмолчига 
хизмат 
кўрсатади 
-иштирокчилар 
барча 
меҳнат(иш) 
турларини 
ўзлаштирадилар ва вақти-
вақти 
билан 
иш 
ўринларини 
алмашиб 
Меҳнат 
унумдорлигини 
анчагина ошириши 
мумкин 
-ташкилотни тубдан 
ўзгартиради 
-ишлаб 
чиқариш 
миқёсида синергетик 
самара ва тежам 
беради 
-иш 
юзасидан 
зарурий 
назорат 
ўрнатилади 

---

256 
турадилар(ротация) 
-бошқарув 
вазифаларининг барчаси 
бажарилади 
-гуруҳ юқори даражада 
мустаилликка эга, ундаги 
ишчилар 
сони 
15 
кишигача 
Муайян масалани ҳал 
этадиган ишчи гуруҳи 
-компаниянинг 
турли 
бўлинмаларидан 12 та 
талабгор-ходим 
-бир ҳафтада 1-2 соат 
мажлис ўтказишади 
-сифат, 
самарадорликни 
ошириш 
йўллари 
ва 
б.ш.ларни 
муҳокама 
қилишади 
-ғояларни амалга ошириш 
ваколатлари йўқ 
-ҳаражатларни 
камайтириш 
ва 
маҳсулот сифатини 
оширишни 
таъминлаши мумкин 
-иш 
самарадорлигини 
ўзгартириш 
ёки 
бошқарувчиларни 
фаол жалб қилишга 
олиб келмайди 
-ғайрат тезда сўнади
Ишчи 
гуруҳ-тижорат 
гуруҳи 
-кичик, мустақил тижорат 
бирлиги 
-маъмурий 
вазифалар 
юклатилади 
-муайян бозорга диққат-
-гуруҳ 
фирмани 
истеъмолчига рўпара 
қилади, 
унга 
яқинлаштиради 
ва 
талаб 
ўзгаришига 
ҳозиржавоб бўлишга 

---

257 
эътибори жалб қилинган 
- 
даромад 
маркази 
мақомига эга бўлади 
- 
имкон беради 
-заиф 
тузилган-лавозим 
иерархияси ва расмий 
йўриқномаси йўқ 
-бевосита тижоратчиларга 
юқори 
ҳуқуқ 
ва 
мажбуриятлар бериш 
-барча гуруҳ аъзолари 
ҳамма нарса учун бирдек 
жавобгар, 
етарлича 
ҳуқуқларга эга 
-кадрлар кенг ихтисосли 
ва 
юқори 
касбий 
маҳоратга эга , вақти-
вақти билан иш ўринлари 
алмашиб турилади 
-қарорлар 
келишилуви 
қисқаради 
-фирма 
раҳбарияти(озчилик 
бўлганда) нинг бошқарув 
-мақсадларни қўйиш 
ва амалга оширишда 
ходимларнинг 
ташаббуси
-одамларнинг 
қизиқиши ва иши 
самарадорлиги 
ошади 

---

258 
вазифалари жуда кам 
бўлиб, улар асосан сиёсат 
ва умумий меъёрларни 
аниқлаш, 
натижаларни 
ўлчаш бўлади 
Ишчи гуруҳ 
-чегараланган доирадаги 
вазифаларни бажарувчи 
функционал ёки ишлаб 
чиқариш бўлинмалари 
-тузилма асосан иерархик 
бўлади 
-функционал 
бўлинма 
бошқарувнинг 
умумий 
вазифаларини 
амалга 
оширувчи 
ва 
мақсад 
ҳамда қизиқишлари яқин 
раҳбар 
ва 
мутахассисларни 
бирлаштиради 
-ишлаб 
чиқариш 
бўлинмаси 
раҳбар 
ва 
муайян 
деталлар 
тайёрловчи 
ҳамда 
бажарадиган 
ишининг 
тури ва малакаси бўйича 
фарқланувчи ишчиларни 
-ишнингсўнгги 
натижаларига кўра 
меҳнатни 
рағбатлантириш 
тизимидан 
фойдаланиш 
ҳисобига 
гуруҳ 
натижаларини 
яхшилаш 
- 

---

259 
бирлаштиради 
Муаммо-аниқ мақсадли 
ва 
дастурий-аниқ 
мақсадли 
гуруҳ 
(биринчиси 
– 
юзага 
келадиган муаммоларни 
ҳал этиш учун; иккинчиси 
– 
маълум 
дастурни 
ишлаб 
чиқиш 
учун 
мўлжалланган 
 
-10-12 тага яқин киши
-вақтинча 
ишлашга 
асосланади
- кичикроқ ва ўртача 
ташкилотларда 
фойдаланилади 
-иштирокчилар 
гуруҳ 
таркибига 
тўлиқ 
киритилади 
ёки 
унда 
ўриндошлик 
асосида 
ишлайди 
-ташкилот олдида пайдо 
бўлган 
кенг 
кўламли 
муаммолар 
бўйича 
қарорлар 
тайёрлаш 
зарурати сабабли ташкил 
қилинади 
жиддий 
синовлар 
ўтказишга 
имкон 
беради *-муаммони 
ечиш учун кучларни 
тезкор 
сафарбар 
қилинишини 
таъминлайдилар 
 
Расмий тузилма ташкилотнинг асосий масалаларига нисбатан 
одамлар бажарадиган роллар ва вазифалар тизимидир. Ушбу тузилма 
ривожида ташкилот тасарруфида бўлган ҳокимият, ваколатларнинг аҳамияти 
катта. Унинг асосий унсурлари: 

---

260 
- 
меҳнат тақсимоти(горизонтал ихтисослаштириш тизими); 
- 
лавозимларнинг вертикал йўналишдаги субординацияси; 
- 
коммуникациялар тизими. 
Корхона фаолиятида меҳнат жамоаси аъзоларининг ваколатлари 
муҳим аҳамиятга молик, улар Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекси, 
бошқа қонунлар, ташкилотнинг таъсис ҳужжатлари, жамоа шартномаси 
билан белгиланади. Бинобарин, Меҳнат кодексининг 16-моддасига
3
биноан 
ходим қуйидаги ҳуқуқларга эга: 
- ўз меҳнати учун қонун ҳужжатларида белгиланган энг кам ойлик иш 
ҳақидан оз бўлмаган миқдорда ҳақ олиш; 
- муддатлари чегараси белгиланган иш вақтини ўрнатиш, бир қатор 
касблар ва ишлар учун иш кунини қисқартириш, ҳар ҳафталик дам олиш 
кунлари, байрам кунлари, шунингдек ҳақ тўланадиган йиллик таътиллар 
беришорқали таъминланадиган дам олиш; 
- хавфсизлик ва гигиена талабларига жавобберадиган шароитларда 
меҳнат қилиш; 
- касбга тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш; 
- ишбилан боғлиқ ҳолда соғлигига ёки мол-мулкига етказилган 
зарарнинг ўрнини қоплаш; 
- касаба уюшмаларига ҳамда ходимлар ва меҳнат жамоаларининг 
манфаатларини ифода этувчи бошқа ташкилотларга бирлашиш; 
- қариганда, меҳнат қобилятини йўқотганда, боқувчисидан маҳрум 
бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот 
олиш; 
- ўзининг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, шу жумладан суд орқали 
ҳимоя қилиш ва малакали юридик ёрдам олиш; 
3
Ўзбекистон Республикаси Кодекслари (2010 йил 1 ноябргача бўлган ўзгартиш ва қўшимчалар билан): 
тўплам/ ЎзР Адлия вазирлиги. Т.: Адолат. 2010 йил, 492-бет

---

261 
- жамоаларга доир меҳнат низоларида ўз манфаатларини қувватлаш 
ҳуқуқига эгадир. 
Меҳнат жамоаларини, кишиларнинг ташкилий хулқ-атворини 
бошқариш икки жараённинг диалектик бирлигида кечиши лозим: гуруҳнинг 
ўзини ўзи ташкиллаштириши, ўзини ўзи бошқариши ва яккабошчилик. Ана 
шу жараёнларни мувофиқлаштириш менежерларнинг муҳим вазифасидан 
иборатдир. Бироқ буни тўлиқ амалга оширишнинг деярли имкони йўқ. 
Чунки ҳамкорликдаги фаолият қатнашчиларининг шахсий ва гуруҳга оид 
умумташкилий мақсад ва манфаатлари фарқланади. 
Мазкур масалалар яхлит команда усулларига ўтишда ўз ечимини 
топади. Бундай ҳолда Япония менежерлари ўз бўлинмаларини “оила” деб 
атасалар, менежментнинг ғарбий андозаларида эса “якдил маслакдошлар 
командаси” деб фикр билдирилади.