Йўлдошев н.Қ., Болтабаев м. Р., Тошходжаев м. М

Вақтни белгилаш усули вақт кундалигининг бир туридир. У ўз вақтини 
бошқаришнинг жуда аниқ тизими бўлиб, вақтдан унумли фойдаланиш 
имконини беради. Бундай кундаликни тузиш учун тоқат ва вақт талаб 
қилинади. Лекин унга сарфланган вақт ўзини оқлайди. Бу кундалик йил, ой, 
ҳафта ва ш.к.б. ларни ўз ичига олган, сим халқаларга ўрнатилган 
буклетлардан иборат бўлади. Бундан ташқари, ҳар кунги иш ярим соатдан 
тақсимланади. Бундай тизимнинг афзалликлари қуйидагича: 
- каттароқ даврга (йилга) мўлжалланган ҳаётий режалар ва иш 
режаларини пухта ўйлаб, тартибга солиш ва уларнинг босқичма-босқич 
бажарилишини (ойлар, ҳафталар ва ҳ.к.) режалаш; 
- бошқа ишларга чалғимай, белгиланган режаларга аниқ амал қилиш. 
Шу мақсадда катта шахсий “Фолифакс”дан фойдаланиш мумкин. 
Маълумотларнинг ихчам базасидан иборат бўлган “Фолифакс”да қуйидаги 
бўлимлар бўлади: 
- шахсий маълумотлар( ҳисоб рақамлари, машина, суғурта рақамлари ва 
ҳ.к.); 
- йилнома (бутун тақвим йили учун); 

---

245 
- ёзув дафтарчаси –блокнот; 
- ахборот; 
- шахсий молия(пуллар); 
- манзил дафтарчаси; 
- ташрифнома, ҳужжатлар ва пуллар учун пластик ҳамён. 
Шу тариқа, “Фолифакс” менежер ҳаётининг ҳамма соҳаларини қамраб 
олади ва муаммоларни ҳал этишда унга ёрдам беради. Шу билан бирга, 
“Фолифакс” тутишнинг хавфли томони ҳам бор – агар менежер уни йўқотиб 
қўйса, кўп ахборотни қўлдан бой беради. 
Менежер вақтини режалаш ва бошқаришнинг бир неча аниқ тизимлари 
мавжуд. Дунёда кенг расм бўлган бундай тизимлардан бири Европада 1-
рейтингга эга бўлган “Тайм Менежер” тизимидир. У 1975 йилда Данияда 
асос солинган, менежмент ва шахсий ривожланиш соҳасида Европада етакчи 
бўлган Time Manager International компанияси томонидан ишлаб чиқилган. 
“Тайм Менежер”да ҳамма ишнинг мазмуни ҳам, шакли ҳам икир-
чикиригача пухта ўйлаб белгиланган. Унинг уч хил асосий нусхаси мавжуд: 
стандарт, махсус ва “раҳбар”. Уларга кирадиган бланк ва ашёларни ўзгарти- 
риб ва тўлдириб, ана шу асосий нусхаларнинг ҳар бирини муайян фаолият 
тури учун, масалан, савдо вакили, котиб, лойиҳа раҳбари, илмий ходим учун 
мослаштирса бўлаверади. 
“Тайм Менежер”нинг ҳар бир асосий нусхаси тўплами бешта асосий 
таркибий қисмдан иборат:
- халқасимон қисқичли папкалар; 
- бланкларнинг стандарт тўпламлари жойланган қутичалар; 
- “Тайм Менежер”дан фойдаланиш ҳақидаги “Шахсий самарадорлик 
калити” қўлланмаси. 
Халқасимон механизмли папкада қуйидагилар бор: 
- 17 та хатчўп; 

---

246 
- алифболи телефон дафтарчаси ва 18 ойлик тақвим – ёзув дафтарчаси 
жойланган ажралувчан муқова. Бу муқовада чек дафтарчаси, блокнот ва 
кичкина қалам учун ҳам жой бор; 
- автомат қалам; 
- “Тайм Менежер” стандарт бланклари тўпламига кирувчи ҳар бир 
бланкдан бир нусха. 
“Тайм Менежер” тизими қуйидаги имкониятларни беради: 
- ишда юқори натижаларга эришиш; 
- асосий вазифаларни белгилаш; 
- вазиятни тўғри баҳолаш; 
- муҳим ишларни унутмаслик; 
- вақтдан самарали фойдаланиш; 
- бошқа кишилар билан яхшироқ ҳамжиҳат бўлиш; 
- ўз ижодий имкониятини ошириш; 
- вазифаларни тўғри тақсимлаш; 
- ўзгаришларга 
эгилувчанлик 
билан 
осойишта 
муносабатни 
ривожлантириш. 
Кўриб чиқилган тизимлардан ташқари режалаш учун ёрдамчи воситалар 
ҳам бор. Магнит тахталари, модул тахталари, ёпишқоқ тахталар ва ҳ.к. шу 
жумлага киради. Ана шу ёрдамчи воситалардан жуда кўп соҳаларда: ҳисобот 
статистикасини, ишлаб чиқариш режаларини, иш графикларини тузиш ва 
юритиш; ишлаб чиқариш самарадорлигини, турли режалар тузилишини 
назорат қилишда фойдаланиш мумкин. Уларда харид қилиш ва етказиб 
бериш кўрсаткичларини ҳам қайд этса бўлади.Улар ёрдамида ташкилотнинг 
ташкилий тузилмасини такомиллаштириш ва иш хоналарининг чизмаларини 
тузиш мумкин. 
Ишни самарали ва ўз вақтида бажариш, иш вақтидан унумли 
фойдаланиш имконини берадиган яна кўпгина ёрдамчи техник воситалар ҳам 

---

247 
мавжуд. Раҳбар ва унинг яқин ёрдамчилари шу воситалардан 
фойдаланадилар. 
Булар, жумладан, шахсий компьютерлардир. Кейинги йилларда 
идораларда ишлатиладиган кўпгина турли ЭҲМ лар яратилди. Улар 
ёрдамида барча зарур ҳужжатлар, далиллар, рақамли маълумотлар, 
билдиргилар бевосита фойдаланишга тезкорлик билан тайёрланади. Идора 
ЭҲМлари кўмагида ташкилотга тегишли маълумотларни олиш ва ташкилот 
материаллари билан ишлаш мумкин. 
Бунда махсус компьютер дастурларидан фойдаланиш мақсадга 
мувофиқдир. Чунончи, Lotus Organizer (Лотус Органайзер) дастури машҳур 
шахсий ахборот тизимларидан бири ҳисобланиб, менежернинг вақт 
кундалиги ва органайзер билан ишлашига мутлақо ўхшайди. У қуйидаги 
бўлмалардан иборат: 
Calendar (Календарь) ёки кундалик вақтни ва турли тадбирларни 
режалашга мўлжалланган. Ундаги бўлимга режаланаётган барча воқеалар 
тўғрисидаги ахборотни киритиш, яқинлашаётган воқеалардан хабардор 
қилиш, турли ахбортларни, масалан, ҳаражатлар тўғрисидаги ахборотни 
белгиланган тадбирлар билан боғлаш, такрорланадиган воқеаларни, масалан, 
ҳафталик кенгашлар кунини белгилаш, бўш вақт топиш имкони бор; 
Address (Манзиллар) бўлими манзилнома дафтарчаси вазифасини 
бажаради. Бу бўлим иш юзасидан мулоқотда бўладиган одамларнинг 
манзиллари, 
телефон 
рақамларини, 
унинг 
оиласи 
тўғрисидаги 
маълумотларни ёзиб бориш, исм-шарифлар ва компанияларга оид ёзувларни 
саралаш имконини беради; 
To Do (Ишлар) бўлими ишларни режалашга мўлжалланган. Бу бўлим 
мўлжалдаги ишлар тўғрисидаги маълумотни қайд этиш, вазифаларни 
саналари ва муҳимлигига кўра саралаш, режаланаётган вазифалар тўғрисида 
хабар тарқатиш, қайси ишлар бажарилди-ю, қайсилари орқага сурилганини 

---

248 
кузатиб бориш, қайси ишларни қачон бажаришни ёзиб бориш имконини 
беради. 
Anniversari (Муҳим саналар) бўлими ҳар йили эслаб турилиши лозим 
бўлган муҳим саналар (туғилган кунлар, фирма ташкил топган кун ва б.ш.қ.) 
рўйхатини юритиш учун мўлжалланган. Бу бўлим йиллар, ойлар бўйича 
ёзувларни саралаш ва кўздан кечириб бориш, сана яқинлашганини эслатиб 
туриш имконини беради. 
Calls (Телефон қўнғироқлари) телефон қўнғироқларини режалаш ва 
автоматлаштириш учун мўлжалланган. Бу бўлим режадаги қўғироқлар 
ҳақидаги маълумотни телефон дафтарчасига ёзиб бориш, зарур 
қўнғироқларни эслатиш, кириш қўнғироқларини вақти билан бирга қайд 
этиш, абонентга модем ёрдамида қўнғироқ қилиш имконини беради; 
Notepad (Блокнот) оддий қоғоз блокнот вазифасини ўтайди. Бу бўлим 
форматлаш функцияларидан фойдаланиб эслатмалар қилиш, автоматик 
равишда мундарижа шаклланадиган боблар тузиш, бошқа дастурларда 
яратилган объектларни матнга қўшиш имконини беради; 
Planner (Режаловчи) бўлими бир кунда ёки кўпроқ вақтда бажариладиган 
узоқ муддатли ишларни режалашга мўлжалланган. 
Lotus Organizer тизими бўлим ичида ҳам, бошқа бўлимларда ҳам турли 
унсурлар(воқеалар, манзиллар, ишлар) ўртасида алоқа боғлаш имконини 
беради. Яқинлашиб қолган воқеалар ва муҳим саналарни эслатиб туради. 
Ишлар, телефон қўнғироқлари, муҳим саналарни кундаликда, кундаликдаги 
воқеаларни Режаловчида кўздан кечириш имконини беради, масалан, ишлар 
рўйхатидаги вазифани кундалик ишлар нуқтаи назаридан кўриб чиқиш 
мумкин. 
Бу тизим турли-туман ахборотларни – ёзув дафтарчасидан тоифалар 
ёрдамида танлаб олинган унсурлар: лойиҳалар, ғоялар, хизмат сафарлари ва 
ш.к.б. ларни бирлаштириш имконини беради. Масалан, ёзув дафтарчасининг 
муайян лойиҳага тааллуқли унсурларини гуруҳлаш мумкин. Тоифалар 

---

249 
ёрдамида турли бўлимларга мансуб унсурлар гуруҳини бошқариш, масалан, 
фақат танлаб олинган унсурлар гуруҳини кўздан кечириш ва у билан ишлаш 
мумкин бўлади. Ўзига тегишли тоифалар яратиш имкони ҳам бор. 
Мазкур дастурнинг бой функционал имкониятлари ва фаҳмлаш учун 
тушунарли интерфейси ишларни ташкил қилишни анча осонлаштириш ва 
менежер меҳнатининг унумдорлигини ошириш имконини беради.
Кейинги йилларда мамлакатимиз ташкилотларида Майкрософт Офис 
дастурлари тўпламидан турли йилларга оид нусхаларни ишга солиш одат 
тусига кирган.