Йўлдошев н.Қ., Болтабаев м. Р., Тошходжаев м. М

 
 
8.2-расм. Ишларнинг аҳамияти тақсимланишининг чизмада акс этиши. 
15% 
20% 
100% 
85% 
 
65% 
15% 35% 100%
A 
B 
C 
Жами натижа фоизи(%)да 
ишлар муҳимлиги ҳиссаси 
Ишларнинг
умумий миқдоридаги 
ҳисса, фоизда(%)

---

233 
Менежер ишларини АВС усулида таҳлил қилиш тавсия этилади, бунинг 
учун қуйидагиларга амал қилиш лозим: 
1) 
муайян муддатда (ўн кун, бир кун ва ҳ.к.) ҳал қилиниши керак 
бўлган барча ишлар рўйхатини тузиш; 
2) 
ҳар бир ишни А,В ёки С тоифасига биноан баҳолаш: 
- энг муҳим ишлар (барча ишларнинг 15%и – А тоифаси); 
- муҳим ишлар (барча масалаларнинг 20%и – В тоифаси); 
- унча муҳим ибўлмаган ишлар (барча ишларнинг 65%и – С тоифаси); 
3) 
ишлар муҳимлиги учун ажратилган вақтга мос равишда вақт
режасини текшириш: 
- режаланган вақтнинг 65%и (3 соатга яқин) – А тоифаси ишлари; 
- режаланган вақтнинг 20%и (1 соатга яқин) – В тоифаси ишлари; 
- режаланган вақтнинг 15%и (45 минутга яқин) – С тоифа ишлари; 
4) 
тегишли тузатишлар олиб бориш. Ўз вақт режасини А тоифаси 
ишларини бажаришга йўналтириб, В ва С тоифалари ишларини бажаришга 
уларнинг аҳамиятига мос равишда вақт ажратиш лозим; 
5) 
В ва С тоифасидаги ҳар бир ишни қўл остидаги ходимларга 
топшириш нуқтаи назаридан кўриб чиқиш. 
Менежер фаолиятининг муваффақияти унинг ишларни аҳамиятига мос 
равишда бажаришини тақозо қилади: аввал – озчилик “ҳаётий муҳим”, 
сўнгра – кўплаб “иккинчи даражали” ишлар. Шу муносабат билан энг кўп 
натижа берадиган А тоифаси ишларини биринчи навбатда бажариш тавсия 
этилади, бунда озгина ҳаракат билан самаранинг кўп қисмига эришилади. В 
тоифаси ишларига ҳам умумий натижанинг салмоқли қисми тўғри келади, 
ваҳоланки, унча муҳим бўлмаган ишларнинг кўпроқ миқёсини бажариш кам 
натижа беради. 
А тоифаси ишларини режалаш ва аниқлашда менежер қуйидаги 
саволларга жавоб бериши керак: 

---

234 
- қайси ишларни бажариш натижасида у асосий мақсадларга эришишга 
кўпроқ яқинлашади; 
- биттагина ишни бажариб бошқа бир нечтасини ҳам эплаши мумкинми; 
- қайси ишлар бажарилмаса, салбий оқибатлар келиб чиқади. 
Ҳақиқатан муҳим ишларни бажаришга керак бўлган вақт кўпинча 
шошилинч, лекин унча муҳим бўлмаган ишларга сарфланади. Эйзенхауэр 
қоидасига биноан ишнинг шошилинчлиги ва муҳимлиги мезонларига кўра 
устунлик белгиланиши керак. Шундан келиб чиқиб, қуйидагидар 
фарқланади: 
- шошилинч – муҳим ишлар. Уларни зудлик билан ўзи бажариши керак; 
- шошилинч – унча муҳим бўлмаган ишлар. Бу вазиятда шошиб қолиш 
“исканжасига” тушиб қолиб, натижада фақат шу масалалар ҳал этилиши 
хавфи бор. Бироқ агар улар унча муҳим бўлмаган тақдирда бошқаларга 
топширилиши керак; 
- унча шошилинч бўлмаган – муҳим ишлар. Улар, одатда, тўхтаб туриши 
мумкин. Бу ишлар шошилинч бўлиб қолганда қийинчилик пайдо бўлади. 
Шунинг учун уларнинг муҳимлик даражасини қайта текшириб, тўлиғича ёки 
қисман бошқа ходимларга топшириб кўриш лозим; 
- унча шошилинч бўлмаган – унча муҳим бўлмаган ишлар. Одатда 
уларни дарҳол бажариш ёки қўл остидагиларга топшириш, баъзиларини эса 
архивга ёки саватга жўнатиш керак. 
Бошқарувчилик ишининг самарадорлигини сезиларли даражада ошириш 
учун менежер ходимларни қизиқтириши, уларга фақат муҳим бўлмаган 
зерикарли ишларни топширмасдан, уларни ўз жавобгарлиги доирасига жалб 
қилиши лозим. 
Қўл остидагиларга вазифа ёки фаолиятни топшириш менежернинг 
муҳим вазифасидир. Шу билан бир вақтда махсус соҳадаги хабардорлик ва 
ваколат ҳам топширилиши керак. Бу ҳолда бошлиқ раҳбарлик учун 
жавобгарликни сақлаб қолади. 

---

235 
Бундай топширув бир неча ўта муҳим хусусиятларга эга, хусусан: 
- раҳбарнинг юкламаси камайиши ва муҳим вазифалар учун вақт 
бўшатишига ёрдам беради; 
- тегишли ходимларнинг касбий билимлари ва тажрибаларидан 
фойдаланишга ёрдам беради; 
- ходимларнинг қобилият, ташаббус, мустақиллик ва лаёқатларининг 
ошишини рағбатлантиради; 
- ходимларнинг ишга қизиқиши ва малакасининг ортиши, ўз ишидан 
мамнунлиги кўпайишига имкон яратади. 
Шу тариқа менежер ўз вазифаларининг бир қисмини ходимларга 
топшириши раҳбарга ҳам, унинг қўл остидагиларга ҳам тенг равишда 
фойдалидир. Одатда, раҳбар кўп топшириқ берса, ходимлар унинг раҳбарлик 
усулини ижобий баҳолайдилар. 
Ваколатларни топшириш узоқ муддатли бўлиши ёки бир марталик 
топшириқ бўлиши мумкин. 
Бундай топшириқ берилганда ходимлар ишларини ўзлари 
режалашлари, устун томонларини танлашлари, ишни бажариш усулларини 
аниқлашлаари мумкин. 
Вазифа топшириш даражаси раҳбарнинг ўз вазифаларини бажаришдаги 
билармонлигини акс эттиради. Ўз ваколатларини муваффақиятли топшира 
оладиган раҳбар самарали менежментни амалга ошириши аниқланган.
Вазифаларни шароит ҳамда ходимлар имкониятига кўра иложи борича
кўпроқ ва тез-тез топшириш керак. Корхона қайта ташкил этилган ва 
таркибий қайта тузилганда, янги фаолият турлари пайдо бўлганда буни 
назарда тутиш лозим бўлади. Вазифаларни фақат ўз қўл остидагиларгагина 
эмас, бошқа бўлинма ва сервис хизматларига ҳам топшириш керак. 
Менежер топшириқ берганда ўзига берадиган ёрдамчи саволлар ҳам 
мавжуд: 

---

236 
- Нималар қилиниши керак? 
- Бу ишни ким қилиши керак? 
- У бу ишни нима учун қилиши керак? 
- У бу ишни қандай қилиб бажариши керак? 
- У бу ишни нима ёрдамида бажариши керак? 
- У бу ишни қачон бажариши керак? 
Вазифани самарали топшириш учун меҳнатни тегишли равишда ташкил 
қилиш лозим: раҳбар ўз вазифаларини топширишни режалаши ва уларнинг 
ўз муддатида бажарилишини назорат қилиши керак. 
Менежернинг меҳнат жараёнини оқилона ташкил қилиш муҳим 
аҳамиятга эгадир. Бу унинг иш кунини шартли равишда уч қисмга бўлишни 
талаб қилади. 
Шунга кўра кун тартибининг ташкилий тамойилларини ҳам уч гуруҳга 
бўлиш мумкин. Мисол учун, куннинг бошланиши қоидаларини келтирамиз. 
1. 
Кунни яхши кайфият билан бошланг. Ҳар куни ўзингизга савол 
беринг: бу кун мени мақсадларимга қанай қилиб яқинлаштириши мумкин?
Шуниндек, қуйидаги жиҳатлар ҳақида ҳам ўйлаб кўриш керак: 
- Бугун ким билан учрашишим зарур? 
- Бугунги кун қандай қийинчилик ва муаммолар “келтириши” мумкин ва 
уларни қандай ҳал қилиш лозим? 
2. 
Ишни имкон борича ҳар куни бир вақтда бошланг. 
3. 
Ишни куннинг энг муҳим вазифаларини бажаришдан бошланг, 
чунки кун давомида кундалик ишлар билан шу даражада банд бўласизки, энг 
муҳим мсалаларга вақт ажратолмай қолишингиз мумкин. 
Куннинг асосий қисми қоидалари. 
1. 
Ишга тайёргарлик кўриш ва режалаш йўли билан ўз иш 
вақтингизни тежанг.
2. 
Топшириқ бажарилишига мақбул муддат белгиланг, шунингдек, 
муқобил вариантлар топинг.

---

237 
3. 
Кутилмаганда юзага келган шошилинч муаммоларни ечишга 
чалғиманг, чунки натижада режалаштирилган муҳим масалалар орқага 
сурилади, оқибатда қўшимча вақт ва воситалар талаб қилинади. 
4. 
Агар иш вақтида бирдан бошқа иш қилмоқчи бўлиб қолсангиз, бу 
сизнинг шу кундаги ишингизга халал бермаслиги ҳақида ўйлаб кўринг. Агар 
қизиқарли ғоя ёки муҳим маълумот пайдо бўлса, қисқа қилиб ёзиб қўйинг ва 
кейинроқ унга мурожаат қилинг. 
5. 
Мунтазам равишда ( 1 соат ишлагандан сўнг) қисқа (10 дақиқадан 
оширмай) танаффус қилинг. Танаффусларни қувват олиш деб ҳисобланг. 
6. 
Бошланган ишни охирига етказишга ҳаракат қилинг. Асосий 
ишдан чалғишга кўп вақт кетади, чунки унга қайтганда бажарилган ишларни 
қайта қилишга тўғри келади. 
7. 
Кутиш ва “бекорчи юришлар” натижасида пайдо бўлган 
режаланмаган вақтдан унумли фойдаланиб, тайёргарлик кўриш, режадаги 
ёки зерикарли ишларни бажаринг.
8. 
Маълум даврга боғланмай ишланг. Режаланган энг муҳим 
вазифаларни нисбатан тинч тушликкача бўлган вақтда, яъни бошқа 
ходимларда фаоллик юқори даражага чиқмаган ва ишдаги қизғинликавжига 
чиқмаган пайтда бажаринг. 
9. 
Муҳим ишлар учун тинч ёки ёпиқ бир соатни захира қилиб 
қўйинг, бу пайтда ҳеч ким сизга халал бера олмасин. 
10. 
Ўзингиз учун вақт (1 соат) белгиланг, уни кундалик иш 
режангизга киритинг ва муҳим, лекин шошилинч бўлмаган узоқ муддатли 
ишларга, масалан, малака оширишга ишлатинг. 
11. 
Вақт 
ва 
режаларни 
назорат 
қилинг, 
шунингдек, 
ўз 
режаларингизни уларнинг бажарилиши нуқтаи назаридан қайта-қайта 
текширинг. 
Иш кунини якунлаш қоидалари. 

---

238 
1. 
Иш натижаларини назорат қилинг, яъни режада мўлжалланган 
ишларни ҳақиқатда бажарилганлари билан солиштиринг. 
2. 
Эртанги кун режасини кечқурун тузинг. 
3. 
Уйга яхши кайфият билан кетинг. 
Менежернинг ишчанлигини ҳам ҳисобга олиш керак. Ишчанлик – 
шахснинг жисмоний ва руҳий вазифаларни бажариши бўлиб, унинг маълум 
фаолиятни керакли самара билан, лозим бўлган сифатда ва талаб қилинган 
вақтда бажара олиш лаёқатидир.
Ҳар бир менежернинг ишчанлиги бир қатор объектив ва субъектив 
омилларга боғлиқ бўлиб, муайян равишда ўзгариб туради. Унинг кун 
давомида ўртача миқдордаги ўзгаришларини 8.3-расмда кузатиш мумкин. 
Расмдан кўриниб турибдики: 
- энг юқори фаоллик инсон организми “асраб-авайлаш” режимида 
ишлайдиган икки соатлик танаффусларга ёндош бўлади; 
- ишчанлик куннинг биринчи ярмида авжига чиқади, шунинг учун А 
тоифаси масалаларини кун бошида ҳал этиш лозим; тушликдан сўнг,
самарадорликнинг маълум пасайиши содир бўлганда, бу вақтни ижтимоий 
мулоқотлар ва зерикарли фаолият(С тоифаси масалалари)га бағишлаб, 
шундан кейин В тоифаси масалаларига киришиш керак. 
Менежерга ишчанликнинг кўрсатилган табиий тебранишларини ҳисобга 
олиб ишлаш тавсия этилади. Бунда 8.3-расмда тасвирланган ишчанликнинг 
тебраниши эгри чизиғи унинг шахсий ишчанлиги тебранишларидан 
фарқланиши мумкинлигини инобатга олиш лозим. Шунга кўра, тизимли 
кузатишлар асосида ўз”ишчанлик эгри чизиғи”ни чизиш керак. 

---

239 
8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Кун вақти