Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

 
 
3-Modul. 
Qurilish materiallari ishlab chiqarishda sanoat chiqindilari 
11-ma’ruza. 
Tog‘–kon   materiallari  sanoati  chiqindilaridan  olinadigan  materiallar 
Reja: 

---

1. Chiqindilarning  umumiy  tavsiflari. 
2. Temirli  kvarsitlar  asosidagi  noruda  materiallar. 
3.Noruda  material  chiqindilaridan  olinadigan  qurilishbop materiallar. 
 
        Chiqindilarining umumiy tavsiflari. 
 
Tog‘-kon sanoatida temirli va rangli metallar, shuningdek, noruda materiallar 
kon  zaxiralarini  qazish  va  qayta  ishlash  jarayonida  ikki  hil  tipdagi  ikkilamchi 
mahsulotlar hosil bo‘ladi: tog‘-kon ishlarini bajarishda hosil bo‘ladigan (g‘ovak va 
zich) jinslar va tog‘-boyitish kombinatlarining chiqindilari. 
Qazilma  tog‘-kon  sanoati  ikkilamchi  mahsulotlarining  eng  samarali 
qo‘llanilish  sohasi  bu  noruda  qurilish  materiallari  sanoatidir.  Noruda  qurilish 
materiallarini  ishlab  chiqarishda  ikkilamchi  qaziladigan  jinslar  qora  va  rangli 
metall  konlarini  qazish  va  qayta  ishlashda  hosil  bo‘ladigan  quruq  va  ho‘l 
boyitilgan  chiqindilar,  qurilish  shag‘ali  ishlab  chiqarishdagi  qoldiqlar,  asbest, 
bazalt  va  boshqa  materiallarni  ishlab  chiqarishdan  hosil  bo‘ladigan  boyitilgan 
chiqindilar samarali qo‘llaniladi. 
Temirli  konlarni  qayta  ishlashda  ikkilamchi  mahsulot  sifatida  “kvar-  sitli” 
yoki unga yaqin bo‘lgan jinslar hosil bo‘ladi. Ularning tarkibidagi qayta ishlanishi 
mumkin bo‘lgan foydali qazilmalar 50 % gacha yetadi. 
Temirli  kvarsitlar  asosan  temir  va  kremnozem  oksidlaridan  iborat  bo‘ladi. 
Boyitilishga  yaroqsiz  temirli  kvarsitlar  va  boshqa  yemirilgan  jinslar  uyumlarga 
chiqariladi.  Ulardan  alohida  og‘ir  betonlar  olish  uchun  yirik  to‘ldiruvchilar 
tayyorlash  mumkin.  Bunday  materiallarning  haqiqiy  zichligi  2,8...4,6  g/sm
3
, 
o‘rtacha zichligi 2600...4100 kg/m
3
. 
Kimyoviy  tarkibi  bo‘yicha  tog‘-boyitish  kombinatlarining  chiqindilarini  uch 
guruhga  bo‘lish  mumkin:  kvarsli  (SiO
2
>65%),  silikatli  (SiO
2
<65,  Fe<15  %)  va 
temirli (Fe>15 %). Dispersligi va zichligining yuqoriligi sababli ularni beton uchun 
to‘ldiruvchi  sifatida  qo‘llash  tavsiya  etilmaydi.  Boyitilgan  “kvarsli”  qoldiqlar 
1550...1950 kg/m
3
 zichlikka ega bo‘ladi, yiriklik moduli 1,5...2 teng. 
Qayta  ishlangan  tog‘  jinslarining  ma’lum  bir  qismi  “kvars-temirli  bo‘tqa” 
holatida  uyumlarga  chiqariladi.  Ushbu  chiqindilar  yupqa  dispersli  kukunlardan 
iborat  bo‘lib,  tarkibi  10...30  %  gacha  0,16  mm  dan  katta  fraksiya  -  lardan  tashkil 
topgan  bo‘ladi.  Bunday  chiqindilarni  beton  uchun  ishlatilganda  gidravlik 
klassifikatorlar yordamida fraksiyalash samarali hisoblanadi. 
Pardozbop  toshlarni  tayyorlashda,  shuningdek,  tog‘  jinslaridan  chaqiq  tosh 
olishda  va  ohak  ishlab  chiqarishda  tosh  unisifat  cho‘kindi  jinslar  hosil  bo‘ladi. 

---