|
Xorazmiy yozuvi
Markaziy Osiyo o’lkasi insoniyat yozuv madaniyatining
qadimgi o’choqlaridan biri sanaladi. Turon zaminida yozuvidan
foydalanish davri 2700 yilga borib taqaladi.
Avlodlarimiz so’g’d , xorazmiy , parfiyoniy , baqtariy,
manaviy, suryoniy, braxmiy, uyg’ur- turkey, avesto , paxlaviy
va boshqa yozuvlardan foydalanganlar.
So’g’d yozuvi namunalari mil.avv II , milodiy VIII asr
o’rtalariga mansub bo’lib , unda buyumlarga ko’plab bitiglar
bitilgan. Ular bizgacha yetib kelgan.
Keyingi yillarda Xorazmiy yozuvi va tili haqida ko’p
yozilmoqda . Xorazmiy yozuvi oromiy yozuviga asoslangan
bo’lib, u Xorazmda yashagan ajdodlarimizning ijtimoiy
turmushi , madaniyati , adabiy- badiiy tafakkuri haqida
ko’pgina ma’lumotlarni beradi.
Xorazm yozuvi namunalari Katda Oybo’yirqal’a shahri
xarobalarida , Qo’yqirilganqal’a dan topilgan.
Arxeologik ma’lumotlarga qaraganda , bu yozuv mil.avv V
IX asrlarga tegishlidir.
Akademik S.P.Tolstov ning ta’kidlashicha , xorazmiy
yozuvi faqat Xorazmdagina emas , balki yangi Markaziy
Osiyodan topilgan yozuvlar ichida eng qadimgisi hisoblanadi.
Markaziy Osiyo xalqlarining eng qadimgi yozuvi bu xumning sirtida tasvirlangan Xorazm tilidagi qisqa yozuvdir. U Katta Ayirbuyir qal'a shahar xarobasida topilgan. Arxeologik ma'lumotlarga qaraganda bu yozuv milloddan avvalgi V-IV asrlarga tegishlidi mill.avv. IV V alasrlarga oid yana bir qadimgi Xorazm yozuvi Quyqirilgan qal'a xarobasida topilgan sopol idishning sirtida saqlangan. Bu yagona so`z bo`lib, «Asparak» otliq, chavandoz so`zidan iborat. Xorazm yozuvida 20 belgi ishlatilgan.Bu yozuv belgilarini rus olimi Livshis va qoraqalpog`istonlik qadimshunos M.Mambetullayev tadqiq etgan. Qadimgi Xorazm yozuvi oromiy alifbosiga asoslangan. Oromiylar – millodan.avvalgi..I.ming yillikning boshlarida Mesopotamiya (ikki daryo oralig`i hududida joylashgan qadimgi xalqdir. Milloddan avvalgi VI-IV asrlarga kelib, 22 ta xarfdan iborat bo`lgan oromiy alifbosi O`rta Sharqning idora qilish, ish yurituvchi va ma'muriy tili vazifasini bajargan.
Bundan tao‘qari, biz qiyosiy tahlil etishni ixtiyor qilgan yana bir qadimiy manba Xorazm tili va yozuvi bo‘lib, bu yozuv xronologik jihatdanshakllanishimiloddan avvalgi IV asr oxiri–III asrning boshlarida Qadimgi Xorazm davlatining tashkil topish davriga to`g`ri keladi. Yozuv tizimining mavjud bo`lishi va rivojlanishi miloddan avvalgi.IVasrdan milodiy XI asrlarni qamrab olgan.Yozuvlarning aksariyati VI-VIII asrlardagi kumush qadahlardagi yozuvlardan, To`qqal`a qabristonidan topilgan ossuariylardagi yozuvlardan, Giyour Qal`adagi (Mizdaxkon) yozuvlaridan tashkil topgan.
Akademik S.P.Tolstov va akademik Yahyo G`ulomov Xorazm tangalarini o`rganish asosida bu yozuvni alifbosini qayta tiklashga urunib ko`rganlar.
Markaziy Osiyo xalqlarining eng qadimgi yozuvi bu xumning sirtida tasvirlangan Xorazm tilidagi qisqa yozuvdir. U Katta Ayirbuyir qal'a shahar xarobasida topilgan. Arxeologik ma'lumotlarga qaraganda bu yozuv milloddan avvalgi V-IV asrlarga tegishlidir. Millodan avvalgi IV – III asrlarga oid yana bir qadimgi Xorazm yozuvi Quyqirilgan qal'a xarobasida topilgan sopol idishning sirtida saqlangan. Bu yagona so`z bo`lib, «Asparak» otliq, chavandoz so`zidan iborat. Xorazm yozuvida 20 belgi ishlatilgan.Bu yozuv belgilarini rus olimi Livshis va qoraqalpog`istonlik qadimshunos M.Mambetullayev tadqiq etgan. Qadimgi Xorazm yozuvi oromiy alifbosiga asoslangan. Oromiylar – millodan avvalgi I ming yillikning boshlarida Mesopotamiya (ikki daryo oralig`i hududida joylashgan qadimgi xalqdir. Milloddan avvalgi VI-IV asrlarga kelib, 22 ta xarfdan iborat bo`lgan oromiy alifbosi O`rta Sharqning idora qilish, ish yurituvchi va ma'muriy tili vazifasini bajargan.
Bundan tao‘qari, biz qiyosiy tahlil etishni ixtiyor qilgan yana bir qadimiy manba Xorazm tili va yozuvi bo‘lib, bu yozuv xronologik jihatdan shakllanishi miloddan avvalgi IV asr oxiri–III asrning boshlarida Qadimgi Xorazm davlatining tashkil topish davriga to`g`ri keladi. Yozuv tizimining mavjud bo`lishi va rivojlanishi miloddan avvalgi IV asrdan milodiy XI asrlarni qamrab olgan.Yozuvlarning aksariyati VI-VIII asrlardagi kumush qadahlardagi yozuvlardan, To`qqal`a qabristonidan topilgan ossuariylardagi yozuvlardan, Giyour Qal`adagi (Mizdaxkon) yozuvlaridan tashkil topgan.
Akademik S.P.Tolstov va akademik Yahyo G`ulomov Xorazm tangalarini o`rganish asosida bu yozuvni alifbosini qayta tiklashga urunib ko`rganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
