sifatida ko‘rib chiqadi. Lekin Temer va Marianski strukturaviy
funksionalizm muammosi
- bu oddiy teleologiya emas, balki
g'ayriqonuniy
teleologiya deb hisoblashda haqdirlar. Mazkur
kontekstda
teleologiya
jamiyat (yoki boshqa sotsial strukturalar)
maqsad yoki yo‘nalishga ega ekanligidafl iborat bo‘lgan nuqtai nazar
deb belgilanadi. Bu maqsadlarga erishish uchun jamiyat m aium
sotsial strukturalar va sotsial institutlarni
yaratadi yoki yaratishga
yordam beradi. Temer va Marianski bunday qarashni, albatta,
g‘ayriqonuniy deb hisoblamaydilar; aslida, ular sotsial nazariya
jamiyat va uning elementlari o'rtasidagi teleologik munosabatlarni
e'tiborga olishi lozim, deb ta’kidlaydilar1.
Muammo,
Temer
va
Mariansklaming
fikriga
ko‘ra,
teleologiyaning nomuvofiq kengayishidan iborat. G‘ayriqonuniy
teleologiya «maqsad
yoki yakuniy holat, garchi aslida u sabab
boimasada, inson ishlarini boshqarishini» nazarda tutadi. Masalan,
jamiyatning takror ishlab chiqarish va sotsiallashtirishga boigan
ehtiyoji tufayli u oila institutini yaratishi to‘g‘risidagi faraz
g‘ayriqonuniydir.
Bu
ehtiyojlar
turli
muqobil
strukturalami
qoniqtirishi mumkin; jamiyat oila yaratishga «ehtiyojmand» emas.
Strukturaviy
fimksionalist
aslida
maqsadlar
aniq
kichik
strukturalamini yaratishga olib kelishini belgilashi va isbotlashi lozim.
Agar u nima uchun aynan o‘sha ehtiyojlar boshqa kichik strukturalami
qoniqtira olmaganligini ko‘rsata olganda shuningdek foydali boiardi.
Qonuniy teleologiya
empirik (tajriba yo ‘li bilan)
va
nazariy
jihatdan
jamiyat maqsadlari va jamiyatda mavjud
turli kichik strukturalar
o‘rtasidagi aloqalami belgilagan va namoyish qila olgan boiardi.
G‘ayriqonuniy teleologiya ijtimoiy maqsad va aniq kichik struktura
o'rtasidagi aloqa mavjud boiishi lozim degan so‘qir da’vo bilan
qanoatlangan boiardi. Terner va Marianski funksionalizm ko‘pincha:
«Biz xulosa qilishimiz mumkinki,
funksional
tushuntirishlar
ko‘pincha g‘ayriqonuniy teleologiyani ifoda etadi,
bu esa inson
tashkiloti anadozalarini tushunishda funksionalizm foydasiga jiddiy
xalal beradi», degan g'ayriqonuniy teleologiyani taqdim qilishini
e'tirof etishadi2.
Strukturaviy funksionalizm mantiqiga nisbatan boshqa jiddiy
tanqidiy vaj uning tavtologikligini tasdiqlashdan iborat.
Tavtologik
1 George Ritzer Sociological Theory Eighth Edition. Me Graw-Hill. 2010. - P. 259-260/
2 Кдранг; 0 ‘sha joyda. - B. 260.
454
igument (dalil) - bu xulosa shunchaki asosda nazarda tutilgan
u s a n i o ‘z
ichiga olgan yoki shunchaki, bu asosni qayta aniq
-oslaydigan dalildir. Strukturaviy funksionalizmda bunday doiraviy
ajlar ko‘pincha qismlar jihatidan yaxlitlikni belgilash, so‘ngra
dxlitlik nuqtayi nazaridan qismlami belgilash shaklini oladi. Shunday
ilib, sotsial tizim uning elementlari o‘rtasidagi
munosabatlar bilan
,.;lgilanishi, tizim elementlari esa ularning yanada yirik sotsial
■zimdagi o‘mi bilan belgilanishini rad qilish mumkin. Modomiki biri
.kinchisi orqali belgilanar ekan, na sotsial tizim,
na uning qismlari
siida, umuman, belgilanmaydi. Biz aslini olganda tizim yoki uning
:;smlari to‘g‘risida hyech narsa bila olmaymiz. Strukturaviy
nksionalizm, garchi «Mazkur moyillik nazariyaga xosmi yoki
hunchaki
undan
foydalanish,
yoki
aksariyat
strukturaviy
inksionalistlar tomonidan nazariyadan noto‘g‘ri foydalanish usuli
chungina xarakterlimi?» degan savol tug‘ilsa ham, ayniqsa,
avtoiogiyaga moyil bo‘lgan, deb hisoblaydi J.Ritser1.
Do'stlaringiz bilan baham: