Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

6.Mashg’ulot mezotsikllarini tuzilishi va turlari.
Mezotsikl mikrotsikllar tizimi sifatida. 
Mashg’ulot mikrotsikllari, mashg’ulot jarayonlarining 3 dan 6 haftagacha davom etadigan 
jarayonidir. Mashg’ulot jarayonini mezotsikllar asosida tuzish shu davrdagi tayyorgarlikni, 
mashg’u-lotdagi yuklama dinamikasini ta’minlash, vosita va metodlarni maqsadga muvofiq 
ravishda qo’llash sportchiga pedagogik ta’sir ko’rsatishni, organizmni qayta tiklash jarayoni 
bilan qo’shish natijasida kerak bo’ladi. Jismoniy sifatlarni va qobiliyat-larini rivojlantirishiga 
qaratiladi. 
Mashg’ulot mezotsikllarning tiplari. 
Ko’pincha tortuvchi, bazali tayyorgarlik nazorat, musobaqa oldi va musobaqa 
mezotsikllari bo’ladi. 
Tortuvchi mezotsikllarni - asosiy vazifasi sportchini, maxsus mashg’ulot ishlarini 
samaradorliroq bajarilishiga asta-sekin kiritilishidan iboratdir. By esa mashqlarni ishlatish bilan 
imkoniyatlarni oxiriga qaratilgan tizim va mehanizmlarni darajasini aniqlovchi har xil 
chidamlik turlarini rivoj-lantirish imkoniyatlari tezkor - kuchlilik va zgiluvchanlik sifatlarini 
tanlab takomillashtirish. Oxirgi xisobda ishning samaradorligini oxiriga qaratiladigan xarakat 
ko’nikmalari va malakalarini tashkil toptirishdan iboratdir. 
Bazali mezotsikllarga
- organizmni asosiy tizimlarni funktsional imkoniyatlarini ko’tarib, 
jismoniy sifatlarini tarbiyalash, texnika-taktika, va psixologik tayyorgarlikni takomil-
lashtiriladi. 
Mashg’ulot dasturi - har xil bajarilishi bo’yicha shiddatli mashg’ulotlardan katta 
yuklamalardan foydalangan xolda tuziladi, 
Tayyogarlik nazorati - mezotsikllarida sportchini oldingi mezotsikllarda erishgan 
imkoniyatlari sintez qilinadi yoki integral tayyorgarlik amalga oshiriladi. Mashg’ulot 
jarayonida ko’pincha musobaqa va maxsus tayyorgarlik mashqlarini musobaka sharoitiga 
maksimal ravishda yakinlashtiriladi. 
Musobaqa oldi mezotsikllari - sportchini tayyorlash jarayonidagi xatolarni yo’qotishga 
texnik imkoniyatlarini takomillashtirishga qaratilgan. Bu mezotsikllarda asosiy o’rinni 
maqsadga muvofiq ravishda psixologik va taktik tayyorgarlik tashkil qiladi. Mezotsikl 
yuklamali va yuklamaning kamayishi bilan tuzilishi, bu esa
 
o’z vaqtida adaptatsiya jarayonini, 
charchashga qarshi turishini samaradarok bajarishga olib keladi, 
Musobaqa mezotsikllarini soni va tuzilishi sport turini, sport taqvimini xususiyati, 
sportchining malakasi va tayyorgarlik darajasi bilan aniqlanadi. Tsiklik xarakterdagi sport 
turlarida, asosiy musobaqalar ko’pincha 1 oydan 2 oygacha davom etadi, bunda bir yoki ikkita 
musobaqa mezotsikli ishlatiladi, sport o’yinlarida asosiy musobaqalar 6 - 10 oy davom etadi. 
Bu vaqt ichida 5 - 6 ta musobaqa mezotsikli boshqa mezotsikllar bilan almashtirilgan holda 
o’tkazilishi mumkin. 
Mikrotsikl va mezotsikllarni qo’shib olib borish - mezo-tsiklni oldiga qo’yilgan 
vazifasiga qarab, uning ichiga vositalari va yo’nalishi bo’yicha, 
- tayyorgarlikni ayrim tomonlarini: 
- integral tayyorgarligini amalga oshirishni: 
- katta yuklamadan keyin o’tadigan adaptatsiya jarayonini tikla-nishiga sharoit yaratishni o’z 
ichiga oladigan mikrotsikllar kiradi. 

---

111
Mikrotsikllar ichida ko’rganimizdek organizmning funktsi-onal imkoniyatlari tiklanishi 
bir necha kungacha davom etishi mum-kin edi. Uning uchun keyingi mikrotsikl oldingi 
yuklamadan qolgan charchashning hisobiga organizmni qayta tiklashga qaratilgan bo’lishi ham 
mumkin. Malakali sportchilarni hozirgi kundagi mashg’ulotlaridagi qizg’in payti alohida 
mikrotsikllar yuklamani kutilishi orqali bir mikrotsikldan 2 - mikrotsiklga charchashni ortib 
borishi bilan xarakterlanadi. 
Bu esa, organizmni funktsional tizimiga va texnikani mus-tahkamligiga yuqori talab 
qo’yadi. Mikrotsikllardagi yuklamani umumiy summasi ko’p yillik tayyorgarlik davriga 
bog’liq. Ko’p yil-lik tayyorgarlikda, bazali mikrotsikllar ichidagi xaftalik mikro-tsikllar 
yuklamasini umumiy summasini birlashishi amalga oshiri-ladi. 
Mikrotsikllarni har xil tiplari ularning yuklamasini umumiy summasini ko’p 
xususiyatlarini ham mezotsiklni tipi bilan aniqlanadi haftalik mikrotsikllarni umumiy 
summasini har xil mezotsikllar tipida birlashtirish yuqori klassifikatsiyali sportchilar 
tayyorgarligi uchun ham qo’llaniladi (Platonova V.N.)