Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodologiyasi

3.Mashg'ulot jarayonining mikrotsikl, mezotsikl va makrotsikllarini tuzilishi hamda 
sport faoliyatidagi ahamiyati. 
-Sport tayyorgarligi tomonlarining nisbati (umumiy va maxsus jismoniy, texnik va 
psixolgik h.k.) bir biriga bog’liqligi bilan; 
-Mashg’ulot va musobaqa yuklamalarining parametrlarining nisbati (yuklamaning hajmi 
va shiddati h.k.); 
-Mashg’ulot jarayonini xar xil zvenolari o’rtasidagi ketma-ketlik va bog’liqlik (trenirovka 
mashg’uloti, mikro va mizotsikllar, davrlar, bosqichlar va h.k.); 
-Mashq bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida uch bosqichdagi tuzilish 
farqlanadi; 
-Mikro tuzilish - ayrim mashg’ulotlarini tuzilishi va mikrotsikllar; 
-Mikro tuzilish o’rta tsikllarni tuzilishi va mashg’ulotlar-ning bosqichlari; 
-Mikro tuzilish-katta tsikllarning tuzilishi. 
Sport mashg’ulotlari hamma bo’laklarining mazmuni, vosita-lari metodlari va boshqa 
tarkibiy qismi bir butun bo’lib bog’lan-gandir. 

---

106
Mashg’ulot mikrotsiklini tuzilishi 
Shu bosqichdagi tayyorgarlik vazifalarini kompleks ravishda echishni taminlaydigan, bir 
necha kunlar ichida o’tkaziladigan mash-g’ulotlar seriyasidir, mikrotsikllarni davom etishi 3 - 4
 
kundan 10 - 14 kungacha. 
Ko’pincha hayotda bir haftalik (7 kunlik) mikrotsikl haftalik kalendari bilan mos kelib 
shug’ullanuvchilariing umumiy rejimi-ga qo’shilib ketadi. 7 kun davom etadigan 
mikrotsikllarni ko’pin-cha xaftalik tsikl deyiladi. 
Boshqacha ko’p yoki kam kun davom etadigan mikrotsikllarni xar xil variantlarda, shu 
jumladan shaxsiy musobaqa davrining aloxida kerakli joylarida, o’tkaziladigan musobaqani 
davom etishiga qarab tuzilishi modellashtiriladi. Masalan: agar qilich-bozlik va sport 
gimnastikasidan quyidagi sxema bo’yicha musobaqa o’tkazilganda qilichbozlik 1 - kun shaxsiy 
musobaqa 2 - kun koman-dalar musobaqasi, 3 - kun final. 
Sport gimnastikasi 1 kun majburiy dastur 
2 kun erkin dastur 
3 kun ko’p kurash finali 
4 kun ko’pkurashnipg ayrim turlari finali. 
Bu ko’rinishda esa mikrotsikl shu sxemani o’zgartirmasdan takrorlashi shart 
Mikrotsikllar kamida ikki: kumilatsion (yig’uvchi), (u yoki bu darajadagi charchash bilan 
bog’lik), hamda qayta tiklovchi, mashg’ulotlar xarakterida tuzilgan fazodan iborat bo’ladi, 
Mikrotsikllarning minimal davom etish vaqti 2 kun. Yuklama olish kuni va qayta tiklash 
kuni bo’ladi. Ko’pincha bu fazalar mikrotsikl ichida takrorlanib, har bir mikrotsikl qayta tiklash 
fazasi bilan tugallanadi.
Qayta tiklash fazasi hamma vaqt ham mikrotsiklni tugalla-masligi uning ichida 
qaytarilishi ham mumkin . 
Mashg’ulotlar mazmunining ketma - ketligi esa tayyogarlik davriga, vazifasiga va qanday 
mikrotsikl bo’lishiga bog’liq. Katta bo’lmagan shiddatda bajariladigan, katta hajmdagi ish tez - 
tez qayta tiklashni talab qilmaydi, balki yuqori shiddatda katta hajmli ish bajarish mashg’ulotga 
qayta tiklashni tez - tez kiritishni talab qiladi. 
Mikrotsiklni tuzishda oldingi va keyingi mashg’ulotlarni qaysi tomonga yo’naltirilganligi 
hisobga olinishi kerak. 
1. Mikrotsikl, tezkorlik va tezkorlik - kuchlilik sifatla-rini optimal ish qobiliyati oshgan 
kunlardagina qo’yib tuzishni printsipial ravishda talab qiladi. Shuning uchun chidamlilikka 
quyidagidan katta talab, tezkorlikdan keyii qo’yiladi. Katta yuklamadan keyin, ko’nincha 
organizmni qayta tiklash uchun 24 soat vaqt talab qiladi. 
Aniqroq qilib aytganda, organizmda tezkorlik va chaqqonlik va tezkor kuchlilik 
sifatlarini tarbiyalash, hamda mashqlar texnikasini takomillashtirgandan keyin o’rtacha 2 - 3 
kundan keyin: 
Aerob imkoniyatlarni rivojlantirishga qaratilgan mashg’u-lotdan keyin o’rtacha 5-7 
kundan keyin tiklanadi. 
Ko’pincha tortuvchi, bazali tayyorgarlik nazorat, musobaqa oldi va musobaqa 
mezotsikllari bo’ladi. 
Tortuvchi mezotsikllarni - asosiy vazifasi sportchini, maxsus mashg’ulot ishlarini 
samaradorliroq bajarilishiga asta-sekin kiritilishidan iboratdir. By esa mashqlarni ishlatish bilan 
imkoniyatlarni oxiriga qaratilgan tizim va mehanizmlarni darajasini aniqlovchi har xil 

---

107
chidamlik turlarini rivoj-lantirish imkoniyatlari tezkor - kuchlilik va zgiluvchanlik sifatlarini 
tanlab takomillashtirish. Oxirgi xisobda ishning samaradorligini oxiriga qaratiladigan xarakat 
ko’nikmalari va malakalarini tashkil toptirishdan iboratdir.