Jismoniy tarbiya

Ikkinchi  mashq  -   engashish  va  gavda  bilan  burilish,  qo‘l  va 
o y o q la r  tana  atrofida  birga  aylanishdan  iborat  bo‘ladi.  Buni  doim, 
istag an  paytda  bajarish mumkin.
Ishlab  chiqarish  korxonalarida jismoniy  tarbiya  tanaffuslari  va 
lahzalari  ish vaqtida atrof-m uhit holatlaridan qat’i  nazar,  foyda keltiradi. 
B a ’zi  bir  joylarda  tozalik-gigiena  holatlari  yomonligi  tufayli  jismoniy 
ta rb iy a   tanaffuslarini  o ‘tkazishga  sharoit  bo‘lmaydi.  Bunday  sharoitda 
h a m   4 -5   gim nastika  m ashqlaridan  iborat  jismoniy  tarbiya  lahzasi 
o ‘tkazilsa,  charchoq tarqaladi va mushaklarda  quvvat paydo b o ‘ladi.
Jism oniy  tarbiya  lahzalari  jismoniy  tarbiya  tanaffuslari  yoki 
um um iy   dam   olish  im koniyati  b o ‘lmagan  vaqtda  katta  foyda  keltiradi. 
B u n d ay   joylarda  stanoklam i  o ‘chirmasdan,  ishlayotganlarni  ishdan 
qoldirm asdan 
alohida 
tartibda 
jismoniy 
tarbiya 
lahzalaridan 
foydalanishda  4 -6   gim nastika  mashqlarini  bajarish  ko‘proq  foyda 
keltiradi.  Bunda  m ehnat  qilayotgan  odam,  o‘z  imkoniyatlaridan 
foydalangan  holda  jism oniy  tarbiya  lahzalaridan  unumli  foydalanishi 
m aqsadg a muvofiqdir.  Jism oniy tarbiya lahzalaridan unumli  foydalanish 
k o ‘pchilik  ishchilarga  charchoqni  tarqatish  va  o ‘z  jism oniy  holatini 
yaxshilashda  katta  yordam   bera  oladi.  Lahzalik  tanaffusning  maqsadi 
b o sh  miya,  asab tarm og‘i  qo‘zg‘aluvchanligini ko‘tarishy ok i pasaytirish 
o rq ali  toliqishni  susaytirish,  bosh  miya  va  boshqa  a ’zolarda  qon 
aylanishi,  ayrim  sezgi  tarm og‘idagi  toliqishni  susaytirishdir.  Lahzali 
tanaffusda  k o ‘proq  harakatsiz,  mushaklarni  bo‘sh  qo‘yish,  ko‘zlar,  bosh 
b ila n   harakat  qilish,  nafas  olish  mashqlari,  o‘z-o‘zini  uqalash  usullari, 
binoda yurish kabi m ashqlar bajariladi.
Ish  kuni  davom ida  bunday  mashqlar  k o ‘p  marta  qo‘llanishi 
m um kin,  lekin  albatta,  jism oniy  tarbiya  tanaffuslarida  ishlab  chiqarish 
gim nastika mashqlari bilan birga qushib olib  borilishi kerak.
Jism oniy  tarbiya  mashqlari  mehnatni  tashkil  qilish  va  ish 
vaq tig a  qarab  tanlanishi  lozim.  Umumiy  dam  olish  mashqlari  ish 
vaqtining  uzoqligiga  qarab  tanlanadi.  Shuningdek,  mashqlarni  ish  kuni 
vaqtiga  (ertalabki,  kunduzgi  yoki  kechki)  qarab tanlash tavsiya  qilinadi. 
E rtalabki  ish  kunidagilarga  gimnastik  mashqlar,  kechkilarga  tez-tez 
um um iy  m ashqlar tavsiya  qilinadi.  Ish vaqtida yoki  dam olish paytidagi 
m ashqlar  to ‘g ‘ri  taqsim lanishi  katta  muvaffaqiyat  keltiradi.  Avvalo  ish 
vaqtida  umumiy  dam  olish  gimnastika  mashqlarini  to ‘g‘ri  taqsimlash 
kerak.  Odam  organizm ida  charchoqning  boshlanishi  bilan  jismoniy 
m ashqlar  bilan  shug‘ullanish  ijobiy  ta ’sir qilishi  isbotlangan.  Agar  og'ir

---

mehnat  qiladiganlarda  dam  olishga  ehtiyoj  1,5  soatdan  so ‘ng  tu g ‘ilsa, 
aqliy  mehnat  bilan  shug‘ullanuvchilarda  toliqish  belgisi  3,5  soatdan 
so‘ng boshlanadi.
Bundan  kelib  chiqadiki,  har  xil  kasb  egalari  uchun  dam   olish 
vaqtini  bir vaqtda belgilash noto‘g ‘ridir.  Jismoniy tarbiya m ashg‘u!oti :''; 
mashqlarning erta bajarilishi ham zarar keltirishi  mumkin.  M ashqlarnm g 
bajarilishi  oldin tushuntirilib,  keyin bajariladi.  U jismoniy m ashg !ulotlar 
o‘tkazishda tajribasi bo‘lmagan shaxslar uchun juda qulaydir.
Ishlab  chiqarish  gimnastikasi  to ‘plamini  4 - 5   haftada 
o ‘zgartirib  turish  kerak.  Bir  xil  mashqlarni  uzluksiz  uzoq  vaqt 
bajarganda  m ashg‘ulotlarga  b o ‘lgan  qiziqish  pasayib,  uning  foydasi 
kamayadi,  ammo  mashqlar  to‘plamini  tez-tez  o ‘zgartirib  turish  ham  
notug‘ri  bo‘ladi. 
Chunki  shug‘ullanuvchilar  ularni  (m ashqlarni) 
o‘zlashtirishga ulgurmaydilar.
Agar  gimnastika  to ‘plami  va  jism oniy  tanaffus  radio  orqali 
amalga  oshirilsa,  jam oatchi  yo‘riqchi  yoki  m ashg‘ulotlarni  tashkil 
qiluvchi  mashqlarning  bajarilishini  ko‘rsatish  va  ularning  bajarilishi 
davomida  kamchiliklarni  to ‘g ‘rilash  vazifasini  o‘taydi,  A gar  ishlab 
chiqarish gimnastikasiga  musiqa j o ‘r bo‘lmasa, jamoatchi y o ‘riqchi yoki 
uslubchining  vazifasi  m ashg‘ulotlarni  tashkil  qilish,  mashqlarning; 
bajarilishini  to ‘g ‘ri  tushuntirish,  topshiriq  berib  turish,  m ashqlar 
bajarilishi davomida tanbeh berib turish va hokazo bo‘ladi.  Eng muhimi, 
mashqlarning  bajarilishini  to‘g ‘ri  ko‘rsatish  va  vaqt  cheklangani  uchun 
qisqa hamda aniq qilib tushuntirishdir.
Gimnastika 
atamasidan 
to ‘g‘ri 
foydalanish 
shart, 
lekin 
shug‘ullanuvchilarning  ko‘pi  ularni  bilmagani  uchun  yangi  atamalarni 
asta-sekin  kiritish kerak.  Odatda  gimnastika  mashqlarini  to‘g ‘ri  bajarish 
uchun  bir  vaqtning  o ‘zida  ham  ko‘rsatish,  ham  tushuntirish  kerak 
bo‘ladi.  Bu ikki usul bir-birini to ‘ldiradi.
Jamoatchi  -  y o ‘riqchi  yoki  uslubiyatchi  shug‘ullanuvchilarga 
yaxshi  ko‘rinadigan  joyda  turib,  mashqlarning  bajarilishini  t o 'g ‘ri 
ko'rsatishi  lozim.