Jismoniy tarbiya

Kuch  va  uni  rivojlantirish  uslubiyoti
Odam ning  kuchi  deb  —  tashqi  qarshilikni  yengib  o ‘tishiga 
yoki  tashqi  kuchlarga  qarshi  turishiga,  yoki  foydali  harakatni 
bajara  olish  qobiliyatiga  aytiladi.  Birinchi  navbatda,  odam , 
harakatsiz  obyektga  t a ’sir  etishga  urinadi  (sport  asbob-anjom- 
lariga  —  uloqtirish,  sakrash,  gimnastik  mashqlar),  ikkinchi 
navbatda,  tashqi  kuchlar  t a ’sirida  dastlabki  tana  statik  holatini 
ushlab  qoladi.  Tashqi  t a ’sirdan  ham  shunday  kuchlar  b o ‘lishi 
mumkin.  Masalan,  boksda  raqiblar  urishi,  tananing  og'irligi 
yoki  osilib,  burchak  ushlab  turishlik.
Bu  sifatning  psixofiziologik  m exanizm i,  muskul  kuchla- 
nish  regulatsiyasi  bilan,  ishlash  tartibi  sharoit  bilan  bog'liq.
60

---

Muskullar  kuchlanishi,  iroda,  harakat  sisteniasining  markaziy 
nerv  periferik  boMimlari  ishiga  bog‘liq,  um um iy  formada  qilib 
aytganda,  m uskullar  kuchlanishi  quyidagicha  ajratiladi:  1) 
m a rk a z d a n   m u s k u lla r g a   b o r a y o tg a n   im p u ls la r   c h a s to ta s i 
(chastota  q an ch a  ortiq  bo'lsa,  muskul  kuchlanishi  sh u n ch a 
ortib  boradi);  2)  harakat  birligiga  kiritilgan  kuchlanish  soni;
3)  muskullarning  q o ‘zg‘aluvchanligi  va  u n d a  energetik  m anba- 
larning  mavjudligi.
M u sk u lla r  q o ‘z g ‘alishi  rejimi  a so sid a  v u ju d g a  kelishi 
m um kin:  izom etrik  (m uskullar  uzunligi  o ‘zgarm asd an ),  bu 
rejim  bir  holatni  ushlab  turishda  ishlatiladi;  miometrik  (izos- 
tatik,  m uskullar  uzunligi  qisqaradi,  lekin  muskullar  k u c h ­
lanishi  o ‘zgarmaydi),  bu  rejim  siklik  va  ballistik  harakatlarda, 
muskullar  qisqarishi  bosqichga  taalluqli;  pliometrik  (muskullar 
c h o ‘zilishida),  siltash  bilan  b o g ‘liq  b o ‘lgan,  o ‘tirib -tu rish , 
tashlash,  depsinish  harakatlari  u c h u n   xarakterlidir.
K uch  qobiliyatlarining  turlari  muskul  kuchlanish  rejimi- 
ning  xarakterli  tomonlariga  qarab  ajratiladi.  Statik  rejim  va  sekin 
h arak atlarda  shaxsiy  kuch  qobiliyati,  tez  h arak at  davrida, 
kuch  tezligi  qobiliyatlariga  ajratiladi.  Qisqa  vaqt  ichida  ko‘p 
kuchni  vujudga  keltirish  qobiliyatini  portlash  kuchi  deyiladi.
Kuch  qobiliyatlarining  turlarini  muskul  kuchlanishi  rejimi 
bilan  birga  olib  borish  xarakteri  b o ‘yicha  ajratadi.  Statik  rejim 
va  sekin  h ara k a tla rd a ,  tezk o rlik   kuch  qobiliyati  (d in am ik  
k u c h ),  te z  h a r a k a tla r d a   k o 'r in a d ig a n   sh axsiy  kuch  q o b i­
liyatlariga  ajratiladi.  Bu  portlash  kuchi,  ya’ni  oz  vaqt  ichida 
eng  k o ‘p  kuch  ko‘rsatish  qobiliyatidir.  Sakrashda,  masalan,  u 
sakrovchanlikda  k o ‘rinadi.
Odam   kuchining  ko'rinishida  asosiy  omil  —  muskul  k uch­
lanishi,  shuningdek,  tana  massasi  (og'irligi)  ham  m a ’lum  rolni 
o ‘ynaydi.  S h u n in g   u c h u n   yana  absolut  va  nisbiy  kuchga 
ajratiladi.  Birinchisi  deyilganda,  o d a m n i  qaysi  bir  harakat 
orqali  tana  og‘irligini  hisobga  olmasdan  ishlatilayotgan  kuchi 
tushuniladi,  ikkinchisi  deyilganda,  odam   tana  og'irligining  1kg 
ga  t o ‘g ‘ri  keladigan  kuch  balandligi  tushuniladi.