Jismoniy tarbiya

0 ‘yin,  gimnastika,  sport,  turizm
Jismoniy  tarbiya  tizimida  o ‘yin,  gimnastika,  sport  va  turizm 
hamda  boshqa  ko‘p  turlardan  foydalaniladi.  Turli  guruhlar 
jismoniy  tarbiya  bilan  shug‘ullanganlarida  bu  turlarni  bir-biriga 
bogMash  hamda  aniq  masalalarni  hal  qilish  mumkin.  0 ‘yin, 
gimnastika,  sport  va  turizmni  jismoniy  tarbiyaning  umumiy 
tasnifi,  metodi  va  vositasi  sifatida  qarash  qabul  qilingan.  Ular 
jamiyatning  ehtiyoji  (talabi),  sharoitning  tashkil  topishi,  o ‘zga- 
rishi,  t a ’siri  ostida  hamda  jismoniy  tarbiyaning  rivojlanishi 
orqali  vujudga  kelgan.  0 ‘yinlar,  gimnastika,  sport  va  turizm 
xilma-xil  jismoniy  mashqlarni  o ‘z  ichiga  oladi.  U m um iy 
jismoniy  mashqlarning  masalalari  bilan  birga,  ular  o'ziga  xos 
vazifalari,  metodi  va  q o ‘llanilishi  orqali  bir-biridan  farq  qiladi.
0 ‘yin  —  qadim  zam onlardayoq  odam larning  m ehnat 
faoliyatlari  orqali  kelib  chiqqan.  Haqiqatan  ham,  o ‘yinlar 
jamiyatning  butun  tarixiy  taraqqiyoti  jarayonida  inson  hayotiy 
ehtiyojini  qondirish  m aqsadida  vujudga  kelgan.  M eh n a t 
o ‘zgarib,  takomillashib  borgan,  shu  bilan  birga,  odamlar  ham 
o ‘zgarib,  takomillashib  borgan.  Jam iyat  tarixida  m eh n at 
o ‘yinlari  katta  bayram  bo ‘lsa,  ba’zi  harakatlar  alohida  odam ­
larning  mehnat  faoliyatlaridan  iborat  bo‘lgan.
Bola  mehnatga  qobiliyatli  boMishidan  oldin  u  o ‘ynay 
boshlaydi.  0 ‘yin  ibtidoiy  jamiyat  davrida  kelib  chiqqan  bo ‘lib, 
u  o ‘sib  kelayotgan  yosh  avlodni  tarbiyalashda,  uni  mehnatga
44

---

tayyorlashda,  dam   oldirish,  hayotiy  malakalarni  vujudga 
keltirishda  katta  xizmat  qilgan.
Har  bir  xalqning  o ‘ziga  xos  milliy  o'yinlari  bo‘lib,  ular 
avloddan  avlodga  berib  kelinmoqda.  O'yinlar  odamlarning  har 
xil  harakat-faoliyatlaridan  iborat  bo'lib,  jism oniy  tarbiya 
sifatida  kuchni,  epchillikni,  chidamlilikni,  tezlikni,  bo‘g‘inlar 
egiluvchanligini  oshirishda  hamda  xulq-atvor  va  iroda  sifatlarini 
tarbiyalashda  amaliyotda  keng  qo'llaniladi.
A . F i t r a t ,   A .A v lo n iy ,  A .S .M a k a r e n k o   m a k ta b g a c h a , 
maktab  yoshidagi  bolalar  va  o'smirlarning  o ’yinlariga  katta 
ahamiyat  bergan  edi.  Ular  o'yinlarni  shaxsni  har  jihatdan 
tarbiyalashning  eng  muhim  vositalaridan  biri  deb  hisoblar 
edilar.  Bolalarning  dars  jarayonidagina  emas,  balki  uyush- 
qoqlikka,  turmushni  bilishga  o'rgatadigan  o'yinlar  vaqlida  ham 
bilim  olishlarini  ta ’kidlab  o'tgan  edilar.
O'yinlar,  asosan,  ikki  turga  boiinadi:  a)  sport  o'yinlari;
b)  harakatli  o'yinlar.  Bu  o'yinlarning  o'ziga  xos  qonun- 
qoidalari  mavjud.  Hozirgi  vaqtda  sport  o'yinlari  eng  taraqqiy 
etgan  o'y in lard an   hisoblanadi.  C hunki  bu  o 'y in la r  bilan 
millionlab  har  xil  yoshdagi  odamlar  shug'ullanadi  va  tomosha 
qiladi.
Gimnastika.  Gimnastika  ham  o ‘yin  singari  tarixiy  rivoj­
lanish  davomida  kelib  chiqqan.  Gimnastika  ham  jismoniy 
tarbiyaning  metodi  va  vositasi  bilan  bog'liq.  G im nastika 
jismoniy  tarbiya  tizimida  asosiy  masalalarni  hal  etadi.  Odamlar 
sportning  qaysi  turi  bilan  shug'ullanmasin,  albatta  gimnastikaga 
murojaat  qiladi.  Gimnastika  o'zining  maqsad  va  vazifalariga 
qarab  bir  necha  turlarga  bo'linadi:  I)  asosiy  gimnastika 
(gigiyenik  gimnastika);  2)  sport  gimnastikasi  (akrobatika, 
badiiy  gimnastika);  3)  yordamchi  gimnastika  (ishlab  chiqarish 
gimnastikasi,  davolash  gimnastikasi,  sportda  yordamchi  gim­
nastika).