Jismoniy tarbiya

Jismoniy  mashqlarning  pedagogik  tasnifi
Jismoniy  mashqlar  tasnifi  —  ularning  muhim  belgilariga 
muvofiq  guruhlararo,  o ‘zaro  bog‘liqligiga  qarab  farqlashdan 
iborat.  0 ‘qituvchi  tasnif  yordamida  jismoniy  mashqlarning 
xarakterli  belgilarini  aniqlashi  m um kin.  Shu  bilan  birga, 
pedagogik  vazifalarga  javob  beruvchi  jism oniy  m ashqlar 
tanlanadi.Chunki  jismoniy  tarbiya  haqidagi  fan  muntazam  
ravishda  yangi  ma’lumotlar  bilan  boyib  bormoqda,  tasnif  ham 
o ‘zgarib  bormoqda.
42

---

H ar  bir  jism o n iy   m ashqlar  bir  emas,  bir  n e ch a   xil 
tasnifda  bo'lishi  mumkin.  Masalan,  anatomik  belgilar  asosida 
berilgan  tortilish  (qo‘l  muskullari  va  yelka)  tasnifida  ham, 
harakat  sifatlarini  (asosan,  kuchni)  rivojlantirish  tasnifida  ham 
berilgan.  Demak,  har  bir  mashq  uchun  yagona,  alohida  tasnif 
tuzish  shart  emas.  Pedagogik  vazifalarni  hal  etish  uchun 
ko‘proq  ahamiyatga  ega  bo'lgan  lasniflarning  belgilarini  asos 
qilib  olish  mumkin.
1.  Tarixiy  belgilari  shakllangan  jismoniy  tarbiya  sistemasi 
b o ‘yicha  jism oniy  m ashqlar  tasnifi  (gimnastika,  o ‘yinlar, 
turizm,  sport).  Shu  tasnif  bo'yicha  jismoniy  mashqlar  to ‘rt 
guruhga  bo'linadi:  gimnastika  mashqlari,  tabiiy  tashkil  etilgan 
harakatlarning  xilma-xilligi  bilan,  o'yin  mashqlari,  turistik 
jism oniy  mashqlar,  sport  mashqlari,  yagona  sport  klassi- 
fikatsiyasi  asosida,  standartlashtirilgan  tabiiy  ta’sir  guruhlarini 
birlashtiradi.
2.  Muskul  faoliyatlarining  xususiyatlari  bo'yicha  jismoniy 
mashqlar  tasnifi  (harakatli  faoliyatlarni  vujudga  keltiruvchi 
yoki  epchillikning  rivojlanishiga  t a ’sir  etuvchi);  sh u g 'u l- 
lanuvchilardan  tezlik  va  kuch  talab  qilinadigan  mashqlar 
(masalan,  qisqa  masofaga  yugurish,  sakrash  va  boshqalar); 
harakat  koordinatsiyasini  talab  qiladigan  jismoniy  mashqlar 
(masalan,  gimnastika  snaryadlarida  bajariladigan  mashqlar, 
suvga  sakrash  va  boshqalar);  epchillik  sifatlarining  yalpi  vujudga 
k e lis h in i  ta la b   q ila d ig a n   jis m o n iy   m a sh q la r  ( o 'y i n l a r , 
ko'pkurash).
Ba’zi  shartlarga  ko‘ra  bu  tasnif,  bir  tomondan,  jismoniy 
m ashqlarni  tanlash  imkonini  beradi,  ikkinchi  tom o n d an , 
jismoniy  sifatlarni  rivojlantirish  bo'yicha,  xohlagan  natijaga 
erishish  imkonini  beradi.
3.  T a ’lim  vazifasini  hal  etish  uchun  ularning  vazifalari 
bo'yicha  jismoniy  mashqlar  tasnifi:  asosiy  mashqlar  (yoki 
musobaqali),  o ‘quv  dasturining  ta ’lim  vnzifalariga  tegishli, 
yordamchi  mashqlar,  tayyorlov  mashqlari.  Hularning  hammasi 
asosiy  mashqlarni  o'zlashtirib  olish  imkonini  beradi.
Bu  tasniflarning  shartliligi,  harakat  malakalari  tashkil  topi- 
shiga  va  harakat  sifatlarining  rivojlanishiga  qaratilgan  jismoniy 
mashqlar  tabiiy  holda  ajralib  turadi.  Shu  bilan  birga,  ikkala 
jarayon  bir-biridan  ajralmasdir.  Biroq,  bu  tasnifning  amaliy 
mazmuni  yo'qoldi  degani  emas.  Bu  o'rgatish  bosqichining 
zaruriy  vazifalarini  hal  qilish  uchun  mashqlarni  tanlashga 
yordam  beradi.
43

---

\
4.  Alohida  muskul  guruhlarini  rivojlantirish  belgilari 
b o ‘yicha  jismoniy  mashqlar  tasnifi,  q o ‘l  muskullari,  yelka 
muskuli,  tana  muskullari,  bo ‘yi,  oyoq  va  tos  muskullari  uchun 
mashqlarni  ajratilishini  ko‘zda  tutadi. 
Bu  tasnifdagi  mashqlar 
oyoq  barm oq  b o ‘g ‘inlari  u c h u n ,  tizza  b o ‘g ‘inlari  uchun 
mashqlariga  bo‘linadi  va  boshqalar;  predmetsiz  mashqlar,  pred- 
metli  mashqlar  yakka  va  juft  turib,  o ‘tirib  va  yotib  bajarila- 
digan,  kuch  va  egiluvchanlikni  rivojlantirish  uchun  mashqlar.
5.  Sport  turlari  bo ‘yicha  jismoniy  mashqlar  tasnifi.  0 ‘z 
navbatida,  har  bir  sport  turi  o'zining  mashqlar  tasnifiga  ega.
Pedagogik  tasnifdan  tashqari,  biomexanik  (statik,  dinamik, 
siklik,  asiklik,  aralash  va  boshqa  jismoniy  mashqlar),  fiziologik 
(maksimal,  submaksimal,  katta  va  o ‘rtacha  kuchda)  mashqlar 
tasnifi  mavjud.