Jismoniy shaxslar daromadlaridan olinadigan soliq

MAVZU № 8.

JISMONIY SHAXSLAR DAROMADLARIDAN OLINADIGAN SOLIQ.
1. Jismoniy shaxslar daromad solig‘ining iqtisodiy mohiyati, mazmuni va ob'ektiv zarurligi
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 51-moddasiga ko‘ra soliqlar va boshqa yig‘imlarni o‘z vaqtida, to‘la xajmda to‘lash fuqarolarning asosiy majburiyatlaridan ekanligi qayd etilgan. Har bir fuqaro o‘z daromadlaridan qonunda belgilangan miqdor, tartib va muddatlarda belgilangan soliqlar va ularga tenglashtirilgan to‘lovlarni to‘lab borishlari kerakligi amaldagi Soliq kodeksi va soliq qonunchiligining boshqa me'yoriy hujjatlari asosida tartibga solinadi.

Iqtisodiyotni liberallashtirish va mamlakatni modernizatsiyalash sharoitida jismoniy shaxslardan undiriladigan daromad solig‘ining mohiyati, soliq munosabatlaridagi ahamiyati, soliq tizimida va davlat byudjetining daromadlaridagi salmog‘ini nazariy va amaliy ma'lumotlarga tayangan holda tahlil etish va o‘rganish bugungi kun talabi hisoblanadi. Bugungi kunda jismoniy shaxslarni soliqqa tortish jarayonlarini o‘rganadigan bo‘lsak amaldagi soliq tizimida jismoniy shaxslarning daromad solig‘i ular to‘laydigan soliqlar ichida eng salmoqli o‘rinni egallaydi.

Mamlakatimiz va xorijiy davlatlar soliq tizimini shakllanish va rivojlanish bosqichlari tarixini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak jismoniy shaxslarning daromad solig‘i bir necha asrlik tarixga ega.

O‘zbekiston Respublikasi Davlat Soliq qo‘mitasining ma'lumotlariga qaraganda jismoniy shaxslar daromadlaridan olinadigan soliq byudjet daromadlarida qo‘shilgan qiymat solig‘i, aksiz solig‘i va foyda solig‘idan keyingi o‘rinda turadi. Shu jumladan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan (qat'iy) soliq ham tegishli o‘rinni egallaydi. Foiz bilan ifodalanganda jismoniy shaxslarning daromad solig‘ining byudjet daromadlaridagi ulushi 2001 yilda 12,5 %ni, 2002 yilda 12,1 %ni, 2003 yilda 17,6 %ni, 2004 yilda 17,1 %ni, 2005 yilda 9,84 %ni, 2006 yilda 10,2 %ni tashkil etdi. (9 -jadval)

Soliqlarning ob'ektiv zarurligi - davlatning bajaradigan qator funksiyalarning mablag‘ bilan ta'minlashning zarurligidan kelib chiqadi. Davlatning bajaradigan funksiyalari ko‘p bo‘lib, bozor iqtisodi rivojlana borishi bilan ba'zi funksiyalar yo‘qola borsa, ba'zilari paydo bo‘ladi. Qanchalik qiyin bo‘lmasin, aholining daromad solig‘iga tortishning yangi tizimini qat'iyan hayotga joriy etish zarur. Chunki u davlat daromadini shakllantirish nuqtai nazaridan avvalgi soliq tizimiga nisbatan ijtimoiy jihatdan ancha adolatli va yanada samaralidir.