Jismoniy madaniyatning nazariy-metodologik asoslari

Pay skelet (ixtiyoriy ravishda qisqaruvchi) mushaklarni suyaklar bilan bog'laydi.
Paylarga mahkam bog'langan - ikkita suyakni bog'laydigan zich tolali tuzilmalar. Ular qo'shimchani barqarorlashtirishga yordam beradi va normal sharoitlarda harakatga ruxsat berib, g'ayritabiiy harakatni oldini oladi.

2. Insonning skelet muskullar tizimi va uning funktsiyalari haqida umumiy ma'lumot

600 dan ortiq skelet muskullari mavjud. Mushaklar: tana vaznining 42% erkaklarda; 35% ayollarda; qariyalarda - 30%; sportchilarda - 45-52%.
Muskullar tizimi insonning turli xil harakatlarini, tananing vertikal holatini va kosmosdagi turli xil pozitsiyalarni, ichki organlarni ma'lum bir holatda mahkamlashni, nafas olish harakatlarini,
qon, limfa va boshqa suyuqliklar oqimining ko'payishi ("mushak pompasi"), issiqlikni tartibga solish va boshqa funktsional tizimlar bilan birgalikda bir qator boshqa fiziologik jarayonlar.
Muskullarning uch turi mavjud:

• 
  silliq muskullar qon tomirlari va ba'zi ichki organlarning devorlarida joylashgan. Ular qon tomirlarini toraytiradi yoki kengaytiradi, ovqatni oshqozon-ichak trakti orqali o'tkazadi, siydik pufagi devorlarini qisqartiradi.Ularning ishi odamning irodasiga bog'liq emas;
  
• 
  ko’ndalang muskullari - bu turli xil tana harakatlarini ta'minlaydigan barcha skelet muskullari. Ularning ishi insonning iroda-ixtoyori ostida amalga oshiradi (1 va 2-rasm);
  
• 
  yurak muskullar chiziqli muskul tolalaridan iborat. Ular tezda qisqaradi. Ammo yurak muskullari silliq muskullar kabi ishlaydi, ya'ni inson irodasi ishtirokisiz.
  

1-rasm. Tananing oldingi yarmining skelet muskullari

Muskullarning asosini oqsillar tashkil qiladi, ular muskul to'qimalarining 80-85% ni tashkil qiladi. Muskul to'qimalarining asosiy xususiyati kontraktillikdir. U muskul oqsillari - aktin va miyozin tomonidan ta'minlanadi.
Qizil muskul tolalari va oq muskul tolalari mavjud.
Ular muskullarda turli nisbatlarda joylashgan.

2-rasm. Tananing orqa tomon yarmining skelet muskullari