Jismoniy madaniyat

motivlashtirish

 - bu ruhiy omil bo`lib, 

shaxs  faolligining  manbai,  sababi,  dalili  va  har  xil  turli  ehtimollaridir.  Boshqaruv 

psixologiyasida  -  xodimlarni  jonli  mehnat  faoliyatiga  rag`batlantiruvchi  kuchli 

vositadir.    Boshqacha  qilib  aytganda,  motivlashtirish  -  bu  kishilar  faoliyatini  ruhiy 

yo`llar  bilan  maqsadga muvofiq  yo`naltirishdir.  U  muayyan  ehtiyojni  qondirish  bilan 

bog`liq. Ehtiyoj esa sabablarda namoyon bo`ladi. Inson tirik jon sifatida ovqat yeyish, 

uxlash,  dam  olib  o`z  kuchini  tiklash,  o`zini  issiq-sovuqdan  asrash  ehtiyojlariga  ega. 

 

Mazkur  ehtiyojlar  moddiy,  ya’ni  kiyim-kechak,  oziq-ovqat,  turar-joy  va 

boshqalar  shaklida  ifoda  etiladi.  Insonning  moddiy  ehtiyojlari  bilan  birga  ijtimoiy 

ehtiyojlari ham borki, bularga bilim olish, madaniy saviyani oshirish, malaka, mahoratga 

ega  bo`lish  va  sog`lom  hayot  kechirib,  uzoq  umr  ko`rish  kiradi.  Aytilgan  ehtiyojlar 

moddiy shaklga ega bo`lmagan har xil xizmatlar ko`rsatish orqali qondiriladi. Umuman, 

ehtiyoj    -  odamlarni  harakatga  intiltiruvchi,  qo`zg`atuchi  motivdir.Ehtiyoj  qat’iyan 

tabaqalashgan bo`ladi. Ya’ni, u kishilarning: odati, didi, ruhiyati, yoshi, jinsi, oilaviy 

ahvoli,  millati,  mehnati,  yashash  sharoitlari  va  hokazolarga  ham  bog`liq  bo`ladi.  

Masalan,  maktab  o`quvchisi bilan  talabaning, yosh yigit bilan  pensionerning, dehqon 

bilan  iqtisodchining  ehtiyoji  bir  xil  emas.  Hatto  kishilarning  jismoniy  tuzilishi  ham, 

ehtiyojlarda faqrlarni hosil qiladi. Aytaylik, gavdasi yirik, devqomat kishining ehtiyoji 

bilan  jussasi  kichik  kishining  ehtiyoji  bir  emas.  Eng  muhimi  xilma-xil  ehtiyojni 

qondirish uchun xilma-xil faoliyat va uni muvofiqlashtiruvchi boshqaruv talab qilinadi.  

Ta’lim  sohasidagi  aksariyat  olimlar  maqsadli  motivatsiyaga  faqat  toʻgʻri 

yoʻnaltiruvchi  kuch  deb  emas,  balki  motivatsiya  qudratini  oʻlchovchi  koʻrsatkich 

sifatida  ham  qarashadi  (Entwistle  va  Ramsden,  1983).  Maqsadli  motivatsiyaga  ega 

---

176 

 

talaba  maqsadsiz  motivatsiyasiga  ega  talabadan  tubdan  farqlanadi.Ushbu 

tushunchalar  ilgari  oʻrganilgan  yondashuvlar  bilan  oʻzaro  bogʻliq  boʻlib,  ichki  va 

tashqi  motivatsiya  turkumidagi  talabalar  maqsadli  motivatsiyada  yuqori  yoki  past 

natijani  qayd  etishlari  ehtimoldan  holi  emas.

33

  Shuni  ta’kidlab  oʻtish  joizki,  talaba 

axloqiy  va  ruhiy  taraqqiyot  borasida  ichki  motivatsiyani  shakllantirsada,  akademik 

yoʻnalish  hisoblanmish  insho  yozish  borasida  toʻliq  ishonch  va  kutilgan  natijani 

namoyon  eta  olmasligi  mumkin.  Demak,  talabalarda  yuqori  darajadagi  maqsadli 

motivatsiyani ragʻbatlantirish va qoʻllab quvvatlashda muvofiq baholash tizimini yoʻlga 

qoʻyish  muhim  ahamiyat  kasb  etib,  ularning  ilm  olish  harakatlarida ijobiy  samarani 

berishda katta rol oʻynaydi.

34

 

   

Ko`rinib  turibdiki  motivatsiya  jarayoni  qandaydir  (bilib  yoki  bilmay  orzu 

qilinayotgan)  ehtiyojga  bo`lgan  yetishmovchilikdan  yoki  qoniqishning  yetarli,  yohud 

umuman  yo`qligidan  boshlanadi.  So`ngra  shu  qoniqishga  erishish  uchun  maqsad  sari 

harakat qilinadi. Ehtiyojning qondirilish darajasi kishini kelajak sari intilishini belgilab 

beradi. Agar u muayyan narsadan qoniqish hosil qilsa, u holda keyingi motiv uni boshqa 

yuqoriroq ehtiyojga rag`batlantiradi.  

 

Jahon  amaliyotida  motivatsiya  vositasida  unumli  mehnatga  undovchi  turli 

nazariyalari mavjud. Bular jumlasiga: