Жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм) Маърузачи

Зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб зарар етказганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш субъекти бўлиб эса - фақат келиб чиққан оқибатни тавсифловчи жиноят турининг субъект ёшига мувофиқ келган шахсларгина ташкил этади. Масаалан: 15 ёшли шахс зарурий мудофаа чегарасидан четга чиқиб, қасддан одам ўлдирса, унинг ҳаракатларини ЖК 100-моддаси билан квалификация қилиб бўлмайди, чунки ушбу жиноят учун субъект ёши 16 ёш деб белгиланган. Ушбу ҳолатда шахс содир қилган қилмиши учун жиноий жавобгарликка тортилмайди.
Агарда, шахс зиён етказиш (уришиш, азоб бериш, ўч олиш ва бошқалар) ниятида ҳужумнинг келиб чиқишига сабабчи бўлса, бундай ҳаракатларни зарурий мудофаа йўсинда қилинган деб топиш мумкин эмас. Бу ҳолатларда содир этилган хатти-ҳаракатлар умумий асосларда квалификация қилинади.


ОХИРГИ ЗАРУРАТ
Охирги зарурат деб - шахснинг ёки бошқа фуқароларнинг шахсига ёхуд ҳуқуқларига, жамият ёки давлат манфаатларига таҳдид солувчи хавфни қайтариш учун қонун билан қўриқланадиган бошқа бир манфаатларга зарар етказган ҳолда содир этилган қилмиш (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик)ка айтилади.
Хавф манбаи бўлиб эса - шахсларнинг ҳаракатлари, ҳайвонларнинг ҳужуми, табиат кучлари, техника воситаларининг носозлиги ва ҳ.к.лар бўлиши мумкин. Охирги заруратнинг ҳуқуқийлигини белгиловчи шартлар икки гуруҳга бўлинади:
- таҳдид солаётган хавфга нисбатан ҳуқуқий шартлар;
- мудофаага нисбатан ҳуқуқий шартлар.

Охирги заруратнинг ҳуқуқий шартлари
№	Гуруҳи	Шартлари
1.	таҳдид солаётган хавфга нисбатан ҳуқуқий шартлар.	- хавфнинг бевосита жиноят қонуни билан қўриқланадиган ижтимоий муносабатларга қаратилганлиги; - муқаррарлик; - реаллик.
2.	мудофаага нисбатан ҳуқуқий шартлар.	- жиноят қонуни билан қўриқланадиган манфаатларни ҳимоя қилишга қаратилганлиги; - хавфни ўша ҳолатда бошқа чоралар билан қайтаришнинг иложи йўқлиги; - зарар учинчи шахсга етказилиши; - келтирилган зарар олди олинган зарарга қараганда камроқ бўлишлиги.

Шахснинг ҳаракатларини охирги зарурат ҳолатида эмас деб топишнинг шартлари:
- хавфни бошқа воситалар орқали олдини олиш имкониятининг мавжудлиги;
- келтирилган зарар олди олинган зарардан ошиб кетишлиги.
Охирги зарурат чегарасидан четга чиқиб, қасддан ёки эҳтиётсизлик орқасидан зарар етказганлик учун шахс умумий асосларда жиноий жавобгарликка тортилади. Лекин жазо тайинлашда енгиллаштирувчи ҳолат сифатида суд томонидан қабул қилиниши мумкин.