Ájiniyaz atindaǵi nókis mamleketlik pedagogika instituti “baslawish tálim” fakulteti “baslawish tálim” kafedrasi

Bahalawdan maqset oqiwshilarǵa tek qandayda ballardi qoyip bariw emes, al oqiwshilardiń ózlestiriw dárejesin baqlap bariwdan ibarat. Kerek bolǵanda sabaqtiń protsessine ózgertiriwler kiritiw, túsiniw qiyin bolǵan jerlerge qayta toqtaliw lazim boladi.
6. Úyge waziypa -ótilgen tema boyinsha bilim, ádet hám kónlikpelerdi jánede bekkemlewge yamasa keyingi sabaq ushin tayarliq kóriwge qaratilǵan, erkin orinlawǵa soraw, shiniǵiw hám tapsirmalar jiyindisinan ibarat boliwi kerek.
Tálimnin’ dástúriy emes formalari:

• 
  modellestirilgen
  
• 
  birge islewde úyreniw
  
• 
  izertlew izleniw
  

Bul modeller tiykarinan oqiwshi shaxsina qaratilǵan bolip, oni oqiwshi orayda turǵan bilim modelleri, dep ataladi.
Modellestirilgen sabaq – real ómirde hám jámiyette júz berip atirǵan hádiyse hám baǵdarlariniń iqshamlastirilǵan hám ápiwayilastirilǵan kórinisin (modelini) klassta jaratiw hám olarda oqiwshilardiń jeke qatnasiwi hám belsendilik ornina bilim aliwdi kózde tutiwshi metodlar jiyindisi.
Birgelikte úyreniw – oqiwshilardiń erkin toparlarda islewi ornina bilim aliwdi kózde tutiwshi metodlar jiyindisi.
Úyreniwdiń izertlew-izleniw modeli oqiwshilardi turaqli mashqalani sheshiwge baǵdarlanǵan, erkin izertlew alip bariwin kózde tutiwshi metodlar jiyindisi bolip esaplanadi.
Oqiwshiǵa oraylasqan oqiw jónelisiniń maqseti hám oniń unamli tárepleri tómndegi keltirilgen tiykarlarǵa súyenedi:
1. Oqiwshiniń oqiwǵa bolǵan qiziǵiwshiliǵin asirip bariw;
2. Ilgeri iyelegen bilimlerin de itibarǵa aliw;
3. Oqiw baǵdari tezligin bekkemlew;
4. Oqiwshi baslamasi hám májbúriyatin qollap-quwatlaw;
5. Ámeliy arqali úyreniw;
6. Eki tárepleme pikir-sóylesiwler menen támiyinlew;
7. Oqiw baǵdarin duris jolǵa qoyiw;
8. Oqitiwshi oqiwshilar ushin oqiw baǵdarin jeńillestiriwshi shaxs;
9. Oqiw baǵdarin bahalaw.
Ana tilin oqıtıw metodikası pánin oqitiwda dástúriy emes tálim formasi’ hám olardiń ayriqshaliqlari hám de kemshilikleri:

Ayriqshaliqlari

Kemshilikleri

*Oqitiw mazmunin jaqsi ózlestiriwge alip keliwi. *Óz waqtinda qayta baylanislardiń támiyinleniwi. *Túsiniklerdi ámeliyatta qollaw ushin sharayatlar jaratiliwi. *Túrli oqitiw usillariniń usiniliwi. *Motivatsiyaniń joqari dárejede boliwi. *Ótilgen materialdiń jaqsi eslep qaliniwi. *Pikirlesiwge kirisiw kónlikpesiniń rawajlaniwi. *Ózin-ózi bahalawdiń ósiwi. *Oqiwshilardiń tema mazmunina, oqitiw protsessine bolǵan jaqsi múnásibeti. *Oqiwshiniń erkin pikirley aliwi. *Sinliq hám logikaliq pikirlewdi rawajlandiriw. *Mashqalalardi sheshiw kónlikpeleriniń qáliplesiwi.

*Kóp waqit talap etiliwi. *Oqiwshilardi hár qashan da kereginshe qadaǵalaw imkaniyatiniń pásligi. *Júdá qiyin temadaǵi material úyrenilip atirǵanda da oqitiwshi roliniń pás boliwi. *Oqitiwshiniń ózinen de jaqsi rawajlanǵan pikirlew qábiyletine hám mashqalalardi sheshiw kónlikpelerine iye boliwiniń talap etiliwi.

Ana tilin oqıtıw metodikası pániniń eń áhmiyetli qásiyetleri oniń ámeliy baǵdarlanǵanliǵi. Eger Ana tilin oqıtıw metodikası páni baǵdarlamasiniń ayrim máseleleri teoriyaliq xarakterde bolsa, mektepte hár bir jańa túsinik, ámeliy iskerlik nátiyjesinde hám ámeliy iskerlik ushin kirgiziledi.

Solay etip, oqiwshilarda puxta ámeliy oqiw hám qánigeliklerin qáliplestiriw mektep oqitiwshisi yaki kásip-óner kolleji oqitiwshisiniń tiykarǵi waziypalarinan biri bolip tabiladi. Bunda ol ózara baylanisqan eki metodikaliq mashqalani sheshiwi kerek: 1) belgili ámeliy islerdiń orinlaniw protsessi mazmuni tekstin jaziw; 2) oqiwshilardiń bul islerdi ózlestiriw metodikasin hám ózlestiriw ózinen nátiyjeli qadaǵalawdi islep shiǵiw. Ana tilin oqıtıw metodikası páni tiykarlarin oqitiw sistemasina leksiya menen birgelikte ámeliy (shiniǵiw, seminar hám óz betinshe jumislar) shiniǵiwlar túrleri de kiredi, olar tálimlik, tárbiyaliq hám de teoriyaliq ámeliyat penen baylanistiriw funksiyalarin orinlaydi.
Mektepte oqitiwdiń, soniń ishinde Ana tilin oqıtıw metodikası pánin oqitiwdiń tiykarǵi shólkemleskenlik formasi sabaq bolip tabiladi, sebebi mámleket bilimlendiriw standartlarinda belgilengen bilimlerdiń tiykari tálim-tárbiya sabaqlarinda beriledi. Sabaqtiń oqiw protsessiniń tiykarǵi formasi ekenligi uliwma bilimlendiriw mektepleri Nizamiy hám reforma hújjetlerinde de ayriqsha kórsetip berilgen. Sabaqti dáwir talabi dárejesinde shólkemlestiriw ushin zárúr komponentlerin duris tańlaw hám qollaw sabaq protsessinde bilimlendiriwdiń ámeliy nátiyjege erisiwde úlken rol oynaydi. Oqitiwshilardiń kúsh-ǵayrati hám dóretiwshilik baslamasi mektepte bilim beriwdiń eń áhmiyetli hám sheshiwshi qurali bolǵan sabaqtiń rolin jáne de asiriwǵa, oqitiwdiń eń jańa usillarin hám de mekteplerde dóretiwshilik tárizde ózlestiriw hám qollaniwina qaratiliwi kerek. Balaniń jasi hám ruhiyatin esapqa aliw áhmiyetli. Soniń ushin oqiwshiniń diqqatin turaqli bir nárse yaki waqiyaǵa engiziw hám bir qansha qiyin. Oniń oyi, hátte oqitiwshi kishi waqiyani gúrreń etip turǵanda da bólinip turadi. Eger gúrriń sozilip keterdey bolsa, yaki ol bir túrdegi seste bayan etilgendey táǵdirde oqiwshi sabaqti tińlamay qoyadi, aqibette oqiwshi sabaqti ózlestire almaydi.
Oqitiwshi oqiw jiliniń basinanaq mine usilardiń hámmesin esapqa aliwi krek. Ol baǵdarlamada belgilengen materialdi oqiwshi tárepinen qay dárejede ózlestiriliwi, oqiwshilardiń bilim hám sheberligine hám de sabaqtiń sipatina baylanisli ekenligin barqulla este tutiwi kerek.
Sabaqqa tayarliq kóriw protsessinde oqitiwshi tómendegi islerdi orinlawi kerek:

• 
  oqiw baǵdarlamasi hám oqitiwshi rejesinde sabaqtiń ornin aniqlaw
  
• 
  sabaqtiń tiykargi didaktikaliq maqsetin aniqlaw
  
• 
  sabaq mazmunin aniqlaw
  
• 
  sabaq basqishlarin dúzip shiǵiw
  
• 
  sabaq rejesin dúziw
  
• 
  sabaq tekstin jaziw
  
• 
  sabaq ótiw metodlarin aniqlaw
  
• 
  sabaqta hám úyge beriletuǵin waziypalardi orinlaw
  
• 
  kórgezbeli qurallardi tayarlaw
  
• 
  hár bir basqishqa ketetuǵin waqitti aniqlaw hám t.b.
  

Respublikamizdiń kekse hám tájribeli pedagoglarinan biri, Ózbekstanda xizmet kórsetken oqitiwshi Oqilxan Sharofiddinovtiń mina sózleri diqqatli: «Kóbinshe mennen pedagogliq sheberlik hám kórkem óner haqqinda aytip beriwdi iltimas etedi. Atap ótiw kerek, pedagogliq sheberlikti tinbay asirip bariw zárúrligi turmis talaplarinan kelip shiǵadi. Turmista alǵa umtiliwdiń qandayda bir kólemi yaki shegarasin hesh kim aniq belgilep beralmaydi. Bul hár bir kásip iyesiniń dóretiwshilik miyneti, baslamasi hám ǵayrati, jumisqa bolǵan mehir-muxabbati, sadiqliǵi hám isenimine baylanisli».
Sabaq bilimlendiriwdiń tiykarin shólkemlestirer eken, oqitiwshi oni shólkemlestiriw hám ótkeriwge úlken itibar beriwi zárúr, sebebi balaniń bilimine emes, al oniń uliwma tárbiyasi, rawajlaniw dárejesi, uliwma keleshegi kóp tárepten sabaqtiń sipati hám nátiyjeliligine de baylanisli. Kóbinshe sabaqti bir protsesste ótkeriw, yaǵniy áwele oqiwshidan ótilgen temani sorastiriw, keyin jańa materialdi bayan etiw, onnan soń bekkemlew hám aqirinda úyge tapsirma beriw ádetke aylanǵan. Gumansiz, sabaq ótiwdiń bul tártibi belgili dóretiwshilik táreplerine de iye.
Bir qatar aldińǵi pedagoglardiń is tájriybesi sabaqti shólkemlestiriwdiń bunday usili ayrim juwapkershilikli kemshiliklersiz ekenligin kórsetpekte. Sabaq joqarida aytilǵan tártipte ótkerilgende, birinshiden, oqitiwshi, waqit talabina qaray, tek ǵana eki-úsh oqiwshidan sorap úlgeredi, qalǵanlari bolsa usi protsesstiń passiv atqariwshilari ǵana bolip qaladi. Ekinshiden, oqiwshiniń ótken sabaqta alǵan bilimin tekseriw protsessi menen jańa temani bayan etiw protsessii bir-birinen jat ráwishte ajiralip qaladi, negizinde bulardiń hár ekewide tikkeley bir protsess bolip tabiladi. Ayrim oqitiwshilar sabaqtiń baslaniwi bóliminde oqiwshi ele sharshamaǵan, soniń ushin da bul waqitta olarda intellektual qiziǵiw kúshlirek boliwin esapqa alip, ótken materialdi sorawdi sabaq aqirinda ótkeriwdi maqul kóredi. Bul usildiń jaman nátiyjelerge alip keliwi óz-ózinen kórinip tur. Usinday etkende oqiwshiniń bayan etilgen jańa materialdi ózlestiriwge bolǵan juwapkershiligi páseyedi. Basqasha aytqanda, kóbinshe oqitiwshilar ótilgen jańa materialdi sabaqliqtan oqip keliwdi úyge tapsirma etip beredi. Bul usil pikirimizshe, uslibliq tárepten duris emes. Bul usil menen is alip barilǵanda, oqiwshida ótilip atirǵan jańa temaǵa qaraǵanda passivlik sezimleri kúsheyiwi múmkin.