Ájiniyaz atindaǵi nókis mamleketlik pedagogika instituti “baslawish tálim” fakulteti “baslawish tálim” kafedrasi

Ana tilin oqıtıw metodikası páni metodlari.
Bilimlendiriw metodlari, usillari hám qurallari.
Ana tilin oqıtıwdiń nátiyjeliligine erisiw sipatin jaqsilaw ushin, birinshiden, oqitiwshiniń bilimdanliǵi, mektepte bilim beriwdiń maqseti, tálim-tárbiya waziypalari, dúzilisi hám mazmunin puqta bilap aliw bolsa, ekinshi tárepten, sabaq hám sabaqtan tisqari shiniǵiwlardi duris shólkemlestirie aliw hám bul shiniǵiwlarda oqiwshilarǵa mektep huqiq kursiniń mazmunin oqitiw, oqiwshilardiń úyreniwin shólkemlestiriw, olardiń ózlestiriwine basshiliq etiw, olarǵa ideyaliq – siyasiy hám ádep-ikramliliq tásir kórsetiwdiń usillarin, ámelde olardan duris paydalana biliw qánigeligin iyelew hám de oni jetilistirip bariw da áhmiyetli.
Oqitiwdiń shólkemlestiriliwi hám usillariniń mazmuni mektepte huqiqti oqitiw aldina qoyilǵan maqset hám tálim-tárbiya waziypalari menen belgilenedi.
Tálim mazmuni adamzat toplaǵan tayar bilimler, kónlikpe hám qánigeliklerdi puqta iyelew menen birge, oqiwshilardiń erkin pikir júritiwi, dóretiwshilik isler qábiyletleriniń ósiwin támiyinley alatuǵin dóretiwshilik iskerlikti de ózinde birlestirmegi kerek.
Oqiwshilardi erkin pikirlew hám dóretiwshilikke úyretiw hám olarda zárúr kónlikpe, qánigeliklerin júzege keltiriwde tálim mazmuni menen birge oqitiw usliblari da áhmiyetli rol oynaydi.
Oqitiw usliblari qiyin mashqala bolip, mektep aldina qoyilǵan juwapkershilikli waziypalardiń sheshiliwi kóp tárepleme oniń duris sheshiliwine baylanisli. Biraq házirshe Ana tilin oqıtıw usliblari sistemasi jeterli dárejede islep shiǵilmaǵan, bul tarawda oqiw qollanbasi jaratilmaǵanliǵi, túrli qiyinshiliqlarǵa alip keledi. Bul tarawda pedagogika nizamshiliqlari hám sotsialliq pánler, soniń ishinde, tariyxti oqitiw uslibiyati metodlarinan keń paydalaniladi.
Ana tilin oqitiw – oqitiw hám úyreniwdi shólkemlestiriw protsessinen ibaratliǵi belgili. Demek ana tilin oqitiw usliblari oqitiw hám úyreniwdi shólkemlestiriwge qaratiliwi kerek.
Keń mániste qollanilatuǵin «metod» oqitiwdiń óz aldina qoyǵan maqsetlerine erisiw, belgili ob’ektti ózlestiriwdege teoriyaliq hám ámeliy iskerliklerin ańlatadi.
Oqitiw uslibi degende, bilimlendiriw protsessinde oqitiwshi hám oqiwshilardiń kútilgen maqsetke erisiwge qaratilǵan birgeliktegi iskerligi túsiniledi.
Oqitiw usliblari bilimlendiriw protsessinde oqitiwshi hám oqiwshilardiń kútilgen maqsetke erisiwge qaratilǵan birgeliktegi iskerliginiń qanday boliwin, oqitiw protsessin qanday shólkemlestiriw hám alip bariw kerekligin belgilep beredi.
Oqitiw usliblari hár eki iskerliktiń, jańa oqitiwshi tárepinen oqiwshilardi bilim, kónlikpe hám qánigeler menen qurallantiriw hám de oqiwshilar tárepinen sol kózde tutilǵan ilimiy bilim, kónlikpe hám qánigeliklerdi ózlestiriw iskerliginde qollanilatuǵin jollardi óz ishine aladi.
Bilimlendiriw protsessindegi belgili bir maqsetti ámelge asiriwǵa qaratilǵan iskerliktiń túrlishe boliwi jańadan-jańa usillardi keltirip shiǵaradi.
Mektep bilimlendiriw sistemasinda oqitiw menen birge «uslib», «qural» terminleri de isletiledi.
Uslib – belgili oqiw materiallarin ótiwde qollanilip atirǵan tiykarǵi oqitiw usili menen birge ekinshi ret oqitiw usiliniń ayrim elementlerinen paydalanip is kóriw. Belgili bir temani mektep leksiyasi menen bayan etip turip, jol-jónekey oqiwshilar menen soraw-juwap júrgizilse yaki kórsetpe materiallarinan paydalanip, túsinik berip ótilse, tiykarǵi usildiń jónelisin ózgertiredi hám sol usilǵa qarata uslib bolip qaladi.
Qural – belgili oqitiw usilin tabisli ámelge asiriw ushin zárúr bolǵan járdemshi oqiw materiallari - ásbap, qural, apparat hám basqa sol siyaqlilardan paydalaniw.
Bilimlendiriw protsessi ya ol yaki bul uslib hám qurallardi óz ishine alǵan boliwi múmkin.
Ana tilin oqıtıw sistemasinda oqiwshilarǵa bilim beriwdiń eń qolay imkaniyatlarina tiykarlanip ana tilin oqitiwdiń tómendegi usillari usiniladi:

1. 
   Ana tilin oqitiwdiń awizeki uslibi.
   
2. 
   Ana tilin oqitiwdiń kórsetpeli uslibi.
   
3. 
   Ana tilin oqitiwdiń ámeliy uslibi.
   
4. 
   Ana tilin oqitiwdiń mashqalali – izleniw hám reproduktiv uslibi.
   
5. 
   Oqitiwdiń induktiv hám deduktiv uslibi.
   

j. Ózbetinshe jumis usliblari.
z. Oqiwshilardiń oqiw iskerligin xoshemetlewge tiykarlanǵan usili.
i. Oqitiwda qadaǵalaw hám óz-ózin qadaǵalaw uslibi.
k. Kitaplar menen islew, nizamlar hám basqa hújjetler menen islesiw uslibi.
Hár bir sabaqqa hám sabaqtan tis shiniǵiwǵa tayarlaniw sabaq hám shiniǵiw maqsetin, olardiń tálim-tárbiyaliq waziypalarin belgilewden baslanadi. Oqiw materiallariniń mazmunina muwapiq oniń tálim-tárbiya waziypalarin ámelge asiriwǵa járdem beretuǵin metodik usillardi duris hám ilimiy tiykarda tańlap aliw oqitiwshiniń bul boyinsha teoriyaliq bilim dárejesi hám metodik usillar sistemasin qanshelli ózlestirip alǵanliǵina baylanisli.
Ana tilin oqitiwdiń birinshi basqishi – oqiwshilarda túsinikler qáliplestiriw bolip tabiladi. Ekinshi basqish – oqitiwshi bergen maǵliwmatlardi sabaqliq, qosimsha ádebiyatlar menen salistirip, bilimin keńeytiriw, bekkemlew ústinde izleniw, bul boyinsha erkin pikirlep, analizlew.
Bul basqishlardi ámelge asiriwda oqitiwshiniń túrli usillarinan paydalaniw maqsetke muwapiq boladi. Pedagogika páni usinǵan usillardan tisqari sotsial pánler, ásirese, tariyx pánin oqitiwdiń tórt túrin tariyxshi alim A.Sádiev usinadi, bular:

• 
  Este saqlap qaliw uslibi;
  
• 
  Mashqalali uslib;
  
• 
  Logikaliq waziypalar uslibi;
  
• 
  Izertlew uslibi.
  

Oqitiwdiń este saqlap qaliw usilinda oqiwshilar úyrenilip atirǵan materiallardi este puqta saqlap qaliwlari hám oni qayta sóylep beriwi múmkin. Bul usildiń áhmiyetli tárepi sonda, ol qisqa waqit ishinde úlken kólemdegi bilimlerdi úyreniw hám oqiwshilar diqqatiniń rawajlaniwina járdem beredi. Biraq bul usil oqiwshilarda ana tilin úyreniwge qiziǵiwshiliq oyata almaydi, olardiń oylawi, bilimi, qánigelik hám qábiyletleri rawajlaniwin támiyinley almaydi.
Usillar klassifikatsiyasi: awizeki, jazba tekst, kórgezbeli, ámeliy, produktiv hám reproduktiv. Metodtiń usil hám qurallar menen jámleskenligin támiyinlew.
Oqitiwdiń awizeki uslibi bilimlendiriwde eń kóp qollanilip kelingen. Oqitiwdiń awizeki uslibi ádette úsh túrge: oqitiwshiniń gúrrińi, sáwbetlesiw, mektep temasina ajiratiladi.
Awizeki uslibtiń gúrriń túri kóbirek baslawish klasslarda qollaniladi.
Oqitiwshiniń janli sóylew emotsional hám isentirióshi kúshke iye. Janli sóylesiw oqiwshi sanasina tez jetip baradi, oni belgili juwmaqlarǵa alip keledi. Oqiwshiniń janli sóylesiwi puqta bilim hám qánige deregi boliw menen birge, júdá úlken tárbiyalawshi kúshke de iye. Oqitiwshi sózindegi logika, intonatsiya, páttiń kúshi, dálillerdiń janli hám isenerli boliwi oqiwshilar sanasina, sezimlerine kúshli tásir kórsetedi, olardi pikirlewge úyretedi, belgili juwmaqqa alip keledi, nizamshiliqlardi duris túsiniwine járdem beredi.
Oqitiwshiniń janli sóylewi oqiwshilardiń bilim aliwdan basqa derekler, kórgizbeli qurallar hám tekstlerdiń mazmunin túsiniw, olar ústinde erkin islew hám pikir júritiwge jol aship beredi. Oqitiwshilar sabaq protsessinde oqiw materiallardi awiz eki bayan etip bariw menen shegaralanip qalmastan, hár qiyli kórgizbeli qurallardanda paydalanadi. Oqiwshilarǵa puxta bilim beriwde kórgizbeli qurallar texnik qurallar, komp’yuterler oqitiwshilardiń eń isenerli járdemshisi bolip xizmet etsede olar oqiwshilarǵa beriletuǵin tálim-tárbiyaniń tiykarǵi deregi bolǵan janli sóz ornin basa almaydi. Hátteki telesabaqtiń mazmunin da oqitiwshi óz janli sózi járdeminde túsindirip beredi.
Oqitiwshi sabaq protsessinde oqiwshilardiń oqiw materiallarin puxta ózlestirip aliwin támiyinlewge járdem beretin húrli tekstler (Sabaqliqlar, oqiw qollanbalari, nizamlar, Prezident shiǵarmalari, maqalalar, gazeta-jurnallar) den paydalanadi. Olardiń mazmunin bayan etip beredi, túsindiredi, analiz etedi hám tiyisli juwmaq shiǵaradi.
Oqitiwshilardiń erkin islew, pikirlew qábiletin shólkemlestiriwshi, olardiń aqili hám qálbine jol ashiwshi janli sóz didaktik talaplarǵa juwap beriwi kerek.
Janli sóylew degende awiz eki uslipti ǵana emes, bálki oqitiwshiniń uliwma sabaq dawaminda jarańlap turatin sózin, úyde islep keliw ushin berilgen tapsirmalar mazmunin hám olardi orinlawdiń jollarin túsindiriwge tiyisli sózin, ámeliy shiniǵiwdi baslawdan aldin bolatuǵin kiris sózin, oqiwshilarǵa beriletuǵin túrli jol-jobalarin túsinikli bahalaw hám basqalardi túsiniw kerek.
Oqitiwshiniń janli sózi oqiwshilardiń oqiw-úyreniw hám biliw iskerligin basqariwdi, oǵan basshiliq etiwdiń metodik usillari hám qurallarin da ózinde sáwlelendiredi. Ana tilin oqitiwdan maqset oqiwshilarǵa bilim beriw hám bilimlerin payda etiw menen birge olardi mádeniyatli etip tárbiyalaw waziypalarinda ámelge asiriw bolǵanliǵi sebepli, oqitiwshiniń ideyaliq-siyasiy tayarliliǵi, ádep-ikramliliq kelbeti hám mádeniyati áhmiyetli orin tutadi.
Oqitiwshi óziniń túsinik beriw mazmunina watansúyiwshilik, milliy maqtanish, milliy ideologiya, nizamlardi húrmet etiw, milliy qádiriyatlardi húrmetlew menen baylanisli materiallardi kiritiwi kerek.
Sabaq hám sabaqtan tisqari shiniǵiwlarda oqitiwshiniń janli sózi arqali berilgen bilim oqiwshilardiń aqili menen birge, sezim tuyǵilarina da tásir kórsetken halda olardiń isenimine aylaniwi hám jámiyetlik iskerligin asiriwda áhmiyetli sebep bolip xizmet etiwi múmkin.
Oqiwshilardiń hár bir sabaq hám sabaqtan tisqari shiniǵiwda alǵan bilimleri, kónlikpeleri, óz mazmunina qarap túrlishe tásir kórsetedi: Ózbekistan keleshegi ulli mámleket ekenligin sezinedi, bilimli boliw arqali Ózbekistanniń keleshegi joqari boliwǵa óz paydasi tiyiwi haqqinda oylaydi hám isenedi, Ózbekistandaǵi unamsiz pikirli adamlarǵa illetlerge qarsi qálbinde jek kóriwshilik oyyanadi. Bunda oqitiwshi temani túsindiriwde turmistaǵi haqiyqiy faktlar menen temada kóteriletuǵin máselelerdi baylanistra aliwi kerek.
Oqiwshilar oqitiwshi bayanin ózlestiriwde geyde qiynaladi. Sonday waqitta olar temalardi qálegen waqitlarinda qayta-qayta oqip shiǵiwlari múmkin, biraq oqitiwshiniń bayanin qayta esite almaydi. Soniń ushin oqiwshilardiń úyreniwi ústinen oqitiwshiniń baqlawi hám basshiliq etiwi ayniqsa úlken áhmiyetke iye. Oqiwshilardiń oqitiwshi bayanin itibar hám qiziǵiw menen úyreniwin tómendegi jollar menen shólkemlestiriwi múmkin:
a) Oqitiwshi sabaqtiń waziypalari, maqseti hám bayaniniń tiykarǵi jaylarin qisqasha sózlep beredi;
b) Oqitiwshi úyrenilip atirǵan temaniń áhmiyetligi yamasa qiyinliǵin aytip oni puxta túsinip, bilip aliw ushin ne qiliw kerekligin, ótilgen materiallarda nelerdi eslew zárúrligin, qosimsha qanday materiallardi oqip shiǵiw zárúrligi hám basqalarǵa esletip ótedi.
Bunda oqitiwshi ilaji barinsha materiallardi bayan etiw rejesine muwapiq úzliksiz hám tezlik penen sózlep beriwi, bir máseleniń bayani tamamlanǵanda oǵan juwmaq jasap, keyingi máselege ótip atirǵanliǵin eskertip bariwi, bir máseleden ekinshi máselege ótiwde oqiwshilar aldina tiyisli sorawlardi qoyip bariwi da oqitiwshi bayaniniń túsinerli boliwina járdem beredi.
Ana tilin oqitiwdiń hámme basqishlarin da oqiwshilarǵa sabaqti bayan etiw rejesin beriw hám hátte oni doskaǵa jazip qoyiw, materialdi usi reje tiykarinda bayan etiw lazim boladi. Bul birinshiden, oqitiwshi bayaniniń úzliksizligin támiyinlese, ekinshiden oqiwshilar alǵan biliminiń de aniq, puxta hám bekkem boliwin, eń áhmiyetlisi oniń sistemali ráwishte tezlik penen pútin ózlestiriliwin támiyinleydi.
Oqitiwshiniń bayani awiz eki usili túrlishe gúrriń qisqa bayan táriyplew, xarakteristika, túsintiriw, dodalaw, mektep bayanati, sáwbet, ushirasiw túrinde alip bariwi múmkin.
Dodalaw júritiwde-bilimniń mazmuni, hádiyse hám waqiyalardiń, qatnasiqlardiń mazmuni aship beriledi. Oqiwshilar pikirlewge analiz etiwge úyretiledi. Oqiwshi pikiri tuwri yamasa tuwri emes ekenligi talqilaw júritiwde sheshiledi, talqilaw júritiw túsindiriw menen aralasip ketiwi múmkin.
Analiz etiw, uliwmalastiriw, sistemaǵa saliw, dodalaw júritiw usillari bayanattiń eń áhmiyetli táreplerin dúzedi.
Oqitiwshi bayanat temasi menen birge oni bayan etiw rejesin de xabardar etedi. Geyde bayanat rejesin bayanat etiw dawaminda da xabardar etip bariwi múmkin. Oqitiwshi oqiwshilardiń diqqatin bayanattiń ideyaliq, siyasiy hám ádep-ikramliliq tárepten áhmiyetli bolǵan táreplerine qaratadi. Shiǵarilǵan nátiyje hám uliwmalaspalardi qisqa hám aniq túsindirip beredi hám olardi oqiwshilar jazip aliwlari múmkin. Mektep bayanatinda sáwbetlesiw usiliniń elementleri qollaniladi. Oqiwshilardiń biliw belsendiligin aktivlastiriw, olardiń diqqatin bayanattiń áhmiyetli táreplerine qaratiw maqsetinde sorawlar berilip bariladi. Mektep bayanati bayan etilgen material júzesinen juwmaqlaw sáwbet penen tamamlanadi.
Mektep bayanatina qoyilatuǵin tiykarǵi talaplar:
Bayanat ilmiy tárepten quramali boliwi kerek.
Bayanat sabaqliq mazmunidan keń, oni kóp tárepten konkretlestiriwi lazim.
Oqitiwshilar faktlardi, maǵliwmatlardi janli duris pikirlewi ushin bayanat mazmuninan kórgizbeli boliwi kerek.
Bayanat oqiwshilardi pikirlewge úyretiw, ana tilin oqıtıw metodikası páni menen baylanisli bolǵan hádiyse hám waqiyalardi analiz etiw hám uliwmalastiriw nátiyjesin kórsetiwi lazim.
Bayanattiń oqiwshilarǵa jetip bariwi ushin oqitiwshi óziniń ústinde sózi ústinde kóp islewi kerek.
Kórgizbelilik degende, oqitiw hám úyreniwdiń kórgizbeli usili, oqitiwshi bayaniniń kórsetpeli boliwi, oniń oqiwshilardaǵi tayar obrazlarǵa súyene biliwi, oqiw materiallardi bayan etiw waqtinda kórgizbeli qurallardan paydalaniw hám kórgizbeli qurallarda oqiwshilardiń biliw iskerligin belsendilestiriw de olardiń úyrenilip atirǵan ózin yamasa olardiń kórinisin kóriw járdeminde úyreniwleri túsiniledi.
Kórgizbeli qurallardan paydalaniw oqiwshilarda ótilip atirǵan tema boyinsha aniq túsinik payda etedi, oqiwshilardiń esitiw iskerligine kóriw hám seziw organlariniń iskerligi de qosiladi. Usi menen birge olardiń bilimi jánede tereńlesedi, bekkemlenedi.
Kórgizbeli qurallar oqiwshilardiń ana tilin oqıtıw metodikası páni túsiniklerine aniqliq kiritiw hám bul túsiniklerin konkretlestiriwge járdem beredi
Kórgizbeli súwretler fakt hám hádiyseleriniń ishki mazmunin da aship beredi.
Kórgizbeli qurallar oqiwshilarda ana tilin oqıtıw metodikası páni túsiniklerdi qáliplestiriwge, olardiń teoriyaliq nátiyjeler hám uliwmalasqan juwmaqlarin sotsialliq rawajlaniwiniń ob’ektiv nizamlarin, óz-ara baylanislarin jaqsiraq túsinip aliwlarina járdem beredi, sonday-aq, oqiwshilardi estetik tárepten tárbiyalawdiń áhmiyetli qurali bolip xizmet etedi.
Kórgizbeli usili:
a) Ana tilin oqıtıw metodikası páni tiykarǵi dereklerinen biri bolip xizmet etedi;
b) Oqiw materialiniń bilim-tárbiya waziypalarin tabisli ámelge asiriwda xizmet etedi;
v) Oqitiwshi bayaniniń aniq, obrazli hám sezimli boliwǵa járdem beredi;
g) Oqiwshilardiń oqiw materialin úyreniwge qiziǵiwshiliǵin asiradi hám olardiń biliw iskerligin aktivlastiradi.
d) Oqitiwshiniń bayanin hám oniń sabaqta qollanǵan basqa oqiw usillarin oqiwshilardiń túsinip aliwin jeńillestiredi;
e) Oqiwshilardiń pikirlew iskerligin hám dóretiwshilik iskerligin ósiredi;
j) Oqiwshilar biliminiń konkret tereńirek hám bekkemirek boliwina járdem beredi.
Kórgizbeli qurallar óziniń mazmuni, tayarlaw texnikasi hám paydalaniw usillarina tómendegi túrlerge bólinedi:
Úskeneler (buyim) kórgizbelik: arxitektura estelikleri, imaratlar, múlk, qimbatbaha qaǵazlar hám basqalar;
Súwretli kórgizbeler: albomlar, súwretler, diafilm, kinofilm, vidiokórinisler hám basqalar.
Shartli kórgizbeli qurallar: sizilmalar, kartochkalar, tekstler hám basqalar.
Ana tilin oqitiwda oqiw filmlerinen paydalaniwdiń tómendegi tiykarǵi usillari usinis etiledi:
- Oqitiwshi óz bayanin oqiw filminiń eń áhmiyetli, eń jarqin kadrlardi kórsetiw menen baylanistirip alip baradi.
- 10-15 minutliq qisqa oqiw filmlarina baǵishlanǵan sabaq ótiledi.
- Arnawli kino sabaǵi shólkemlestiriledi.
- Sabaqtan tisqari waqitta film tamasha etiledi.
Oqiwshilardiń oqiw ámeliy iskerligi-awiz eki hám kórgizbeli oqitiw usili menen baylanisli hár qiyli tapsirmalardi orinlawlari dóretiwshilik izertlew isleri hám basqalardan ibarat.
Oqiwshilar gazeta-jurnal járdeminde Ózbekistanda bolip atirǵan ózgerisler, mámleketimiz ishki hám sirtqi xizmeti, nizamlardi qabil etiw hám olardiń atqariwina tiyisli wakiyalardi duris túsiniwge, olarǵa duris baha beriwge úyrenedi. Máselen; oqiwshi oqitiwshi tapsirmasi yamasa óz baslamasi menen Oliy Majlis sessiyalari haqqinda maǵliwmatlardi jazip beriwleri múmkin.
Oqiwshilar mektep konferensisi, ushrasiw, ushrasiwlarǵa tayarlaniwda, seminar sorawlarǵa juwap tayarlawda, bayanat hám referetlar jaziwda qosimsha ádebiyatlardan xabardar boliwǵa háreket etedi hám olar menen islewdi úyrenedi. Sonday-aq olar telekórsetiwlerde de qatnasiwlari múmkin.
Oqiwshilardiń ámeliy biliw iskerligi klass shiniǵiwlari menen baylanistirip alip bariladi. Klasstaǵi shiniǵiwlarda alinǵan bilim hám ádetler oqiwshilardiń klasstan tisqaridaǵi ámeliy belsendiliginde: tómendegi klasslarda, ata-analar hám adamlar arasinda alip baratin dóretiwshilik ámeliy islerinde paydalaniladi. Mektepler, litseylerde ótkeriletuǵin oqiwshilardiń ilmiy-ámeliy konferensiyalarinda belsendi qatnasiwi olardiń bilimin bekkemlewge hám rawajlantiriwǵa, olardiń ideyaliq-watansúyiwshilik isenimin qáliplestiriwge járdem beredi, nátiyjede ózlerin orap turǵan ortaliq haqqindaǵi qiyali hám túsinikleri keńeyedi.
Joqari klass oqiwshilari tómendegi klasslarda, sonday-aq adamlar arasinda jámiyetlik-siyasiy isleri, bayanat hám sáwbetlerin alip bariwi protsessinde hár qiyli pikirler, qarama-qarsi kóz-qaraslarǵa duslasadi, geyde bunday kútilmegen hádiyseler oqiwshilardi qolaysiz jaǵdayǵa salip qoyadi. Oqiwshilardi bunday sharayatdaǵi ámeliy iskerlikke tayarlawda seminar shiniǵiwlari, hár túrli temalarda ótkeriletin talqilawlar, teoriyaliq konferensiyalarda oqiwshilar tayarlaǵan bayanat hám basqa ilajlar oǵada áhmiyetli orin tutadi. Klassta hám mektep kóleminde ótkeriletin bul ilajlar oqiwshilarǵa erkin pikir almasiwǵa, qarsilasi aldinda óz kóz-qaraslarin qatti turip qorǵawǵa hám eń aldi menen haqiyqatti aniqlap aliwǵa keń imkaniyat jaratip beredi.