Ájiniyaz atindaǵi nókis mamleketlik pedagogika instituti “baslawish tálim” fakulteti “baslawish tálim” kafedrasi

Ana tili sabaǵında dástu’riy emes usıllardan paydalanıw.
Ana tilin oqıtıw metodikası páninen oqiwshilarǵa tereń bilim beriw hám olarda huqiqiy mádeniyatli tárbiyalawda oqiw islerin dúziwde hám oni sipatli ótkeriw úlken rol oynaydi. Buniń ushin oqitiwshi sabaq túrlerin jaqsi biliwi, oniń sharayatina qarap qollawi, jaǵdaydan ustaliq penen paydalaniw, oqitiw metodikasin puxta iyelewi lazim.
Orta uliwma bilim beriw mektepleri, orta arnawli, kásip-óner bilim mekemelerinde ana tilin oqıtıw metodikası páni boyinsha tómendegi sabaq túrlerin kórsetiw múmkin:

• 
  Oqiwshilardi jańa túsinikler menen tanistiriw, jańa bilim hám kónlikpelerdi payda etiw sabaqlari (bul sabaqlarda túsinikler bilimleri payda boladi);
  
• 
  hár túrli jańaliqlar járdeminde jańa bilim, ádet, kónlikpelerin bekkemlew sabaqlarii;
  
• 
  ótilgenlerdi qaytalaw, uliwmalastiriw sabaqlarii;
  
• 
  keyingi basqishta qáteleriniń aldin aliw maqsetinde bilim, ádet hám kónlikpelerin tekseriw sabaqlari.
  

Hár bir sabaqta hár qiyli didaktik maqsetler ámelge asiriliwi múmkin: úy waziypasin tekseriw; sabaqtiń hám temaniń maqsetin bayan etiw; aldin ótilgenlerdi qaytalaw yamasa balalardiń turmis tájriybesin eske túsiriw joli menen oqiwshilardi taza materialdi ózlestiriwge tayarlaw; taza materialdi úyreniw (sabaqtiń tiykarǵi bólimi);balalardiń aldin ózlestirilgen bilim hám kónlikpelerdi bekkemlew; úyrenilgen bilimlerdi esaplaw; shiniǵiw, bilim hám bilimlerin qollaw (sabaqtiń tiykarǵi bólimi); oqiwshilardi erkin isletiw hám oni tekseriw; aldin ózlestirilgen materiallardi qaytalaw; úyge waziypa beriw; sabaqti ńatiyje shiǵariw.
Sabaqtiń tiykarǵi bólimleri hár qiyli hám túrli metodlar menen birge qosip alip bariw múmkin.
Oqiwshi sabaq rejesin dúziwde tómendegilerdi itibarǵa aliwi kerek. Usi sabaq qanday bólimlerden ibarat boliwi, olardi qanday izbe-izlikte jaylastiriw, olar ortasinda oqiw materialin qanday bólistiriw, bul bólimde bir-birine qanday baylanista, olar sabaqtiń tiykarǵi didaktik maqsetin ámelge asiriwda jeterli muǵdarda járdem beriwin esapqa aliw kerek.
Máselen:
I. Tema: ____________________________________________
II). Sabaqtiń maqsetleri:
a).Bilim beriw maqseti:
b).Tárbiyaliq maqseti:
s).Rawajlantiriwshi maqseti:
III.Sabaqti qurallantiriw;
IY.Ótken sabaqti bakkemlew yamasa erkin jumis:
VI.Taza tema bayani:
VII. Taza temani bekkemlew:
VIII. Úyge waziypa beriw.
Ana tilin oqıtıw metodikası páni sabaǵiniń hár bir bólimi uliwma didaktik máselelerdi orinlawǵa qaratiliwi kerek.
Sabaqtiń bólimleri tiykarǵi didaktik maqsetke qarap óz-ara baylanisqan boliwi kerek. Ayriqsha sabaq túrleriniń quramina qarap shiǵamiz.
Máselen: oqiwshilardi jańa túsinikler menen tanistiriw, jańa bilim hám kónlikpelerdi payda etiw sabaqlari.
Sabaqtiń protsessi. Sabaqti maqsetke muwapiq sonday baslaw kerek, barliq oqiwshilardi, oqiw waziypalardi belsendi orinlawǵa tartatuǵin bolsin. Usi maqsette onsha úlken bolmaǵan erkin islerdi orinlawdi talap etedi. Bunday erkin isler oqiwshilardi jańa materiallardi ózlestiriwge tayarlaydi.
Sabaqtiń birinshi bóliminde eger úy waziypasi mazmun tárepinen jańa materialǵa baylanisli bolsa, oni tekseriw de múmkin. Eger úy waziypalardi taza temaǵa baylanisli bolmasa, taza temani ótiwde oqiwshilar oni qollamasa, ol jaǵdayda jańa bilimlerdi bayan etiw sabaǵinda úy waziypasin tekseriw shárt emes. Sonday etip sabaqtiń birinshi bólimi oqiwshilardiń belsendiligin hám diqqatin baǵdarlawǵa qaratiliwi lazim, bul basqishǵa onsha kóp waqit jumsamawi kerek.
Oqiwshilar diqqatin baǵdarlaw usillarinan jáne biri sabaqtiń temasi hám maqsetin aniq túsinerli etip jetkerip beriw. Bunda álbette oqiwshilardiń qiziǵiwshiliǵin arttiriw hám mashaqatli jaǵday jaratiw zárúr.
Jańa oqiw materialdi ózlestiriwge oqiwshilardiń belsendi tayarlaw maqsetinde aldin ózlestirilgen materiallar tákirarlanadi, qaytalaw xarakterindegi materiallar kóbinese awiz eki orinlanadi.
Sabaqtiń ekinshi bóliminde jańa túsinik beriledi yamasa turmistan misallar beriledi. Bul oqiwshilardiń bayani yamasa sáwbet arqali alip bariladi. Geyde oqiwshiǵa buni erkin tańlap aliw da usinis etiledi.
Jańa materialdi bekkemlew. Bul basqishta oqiwshilarǵa keltirip shiǵarilǵan, nátiyje, dodalawlardi eske aliw, odan keyin bekkemlew xarakterindegi waziypa beriliwi kerek. Bul waziypani orinlaw járdeminde ótilgen jańa bilim bekkemlenedi hám birinshi ret tájriybede qollaniladi.
Birinshi waziypalar ádetde topar bolip orinlanadi. Oqiw materialiniń quramaliǵina qarap bólip orinlanadi. Oqiw materialiniń quramaliǵina qarap hár qaysi basqishta ratsional bolǵan jol tabiladi.
Sabaqti shólkemlestiriwdiń dástúriy hám dástúriy emes formalari.
Dástúriy sabaq- («orayda oqitiwshi bolǵan bilim metodi», dep ataladi) aniq múddetke belgilengen, bilim baǵdari kóbirek oqitiwshi shaxsina qaratilǵan, temaǵa kiriw, jariyalaw, bekkemlew hám juwmaqlaw basqishlarinan ibarat bilim modeli.
Dástúriy sabaqtiń tiykarǵi maqseti sabaq temasiniń tiykarǵi mazmuni, túsinik hám faktlariniń oqitiwshi tárepinen oqiwshilarǵa jetkeriw hám túsintiriwden ibarat. Ádette, dástúriy sabaq beriwge passiv sabaq beriw usili sipatinda qaraladi. Leykin sabaqta oqiwshilardiń belsendi yamasa belsendi emes sabaqti qanday ótiwge hám oni rejelestiriwge baylanisli. Dástúriy sabaqtiń nátiyjeligini asiriw ushin sabaq baǵdarin danaliq penen shólkemlestiriw, oqitiwshi tárepinen oqiwshilardiń qiziǵiwshiliǵin artirip, olardiń bilim baǵdarinda belsendiligin xoshametlep turiw, oqiw materialiniń mazmunin ashiwda tartis, aytis, aqiliy hújim, kishi toparlarda islew, túrlishe bahalaw usillari hám qurallarin óz orninda qollaw talap etiledi.

Ana tilin oqıtıw metodikası pánin oqitiwda dástúriy (bilim baǵdari orayinda oqitiwshi bolǵan) model hám oniń ayriqshaliǵi hám kemshilikleri:

Ayriqshaliqlari	Kemshilikleri
*Belgili kónlikpelerge iye bolǵan hám aniq, belgili túsiniklerdi, pándi úyreniwde paydali. *Oqitiwshi tárepinen oqitiw baǵdarinda joqari dárejede baqlaniwi. *Waqittan únemli paydalaniw. *Aniq ilimiy bilimlerge tayanadi.	*Oqiwshilar passiv qatnasiwshi bolip qaladi. *Oqitiwshiniń toliq baqlawi barliq oqiwshilar ushin motivatsiyani keltirmeydi. *Oqiwshilar oqitiwshi menen tikkeley baylanisqa kirise almaydi. *Eslep qaliw dárejesi hámme oqiwshilardi bir qiyli bolmaǵanliǵi sebepli, klass boyinsha ózlestiriw dárejesi pás bolip qaliwi múmkin. *Erkin úyreniw hám sheshimler qabil etiw ushin sharayatlar jaratilmaydi.

Dástúriy sabaqtiń basqishlari:
1. Shólkemlestiriw bólimi - sálemlesiw, barlaw, kerekli kórgizbeli qural hám úskenelerdi sabaqqa tayarlaw;
2. Taza temani baslawǵa tayarliq, motivatsiya - taza tema menen baylanisli ótilgen sabaq temalarin qaytalaw, taza temani baslawdan aldin oqiwshilardiń bul temaǵa tiyisli bilim dárejelerin aniqlaw, bahalaw hám taza materialdi ózlestiriwge tayarlaw, taza sabaq maqsetin túsintiriw hám sabaqqa qiziqtiriw;
3. Taza temani járiyalaw-sabaq materiallarin kishi-kishi bólimlerge bólip, izbe-iz málim sabaq materiallarin kishi-kishi bólimlerge bólip, izbe-iz belgili bir tiǵizliqti hám logikaliq baylanisliliqti, kórgezbeli tárizde hám hár túrli oqitiw usliblarinan paydalanǵan halda beriw;
4. Jańa temani bekkemlew- alinǵan teoriyaliq bilimlerdi aniq misallarda qollaw hám hár túrli tapsirmalardi orinlaw tiykarinda oqiwshilardan jańa temaǵa tiyisli ámeliy kónlikpelerdi payda etiw hám bahalawdan ibarat. Bunda bahalaw ushin beriletuǵin soraw hám tapsirmalar sabaq maqsetinen kelip shiqqan boliwi, oǵan erisilgen yaki erisilmegenligin aniqlawǵa qaratiliwi kerek.
5. Sabaqti juwmaqlaw hám bahalaw –sabaqtiń maqsetin jáne bir márte esletiw hám oǵan qanshaliq erisilgenligin oqiwshilar menen birgelikte aniqlaw lazim. Sonday-aq, oqiwshilardiń tema boyinsha sorawlariǵa juwap beriw, sabaqtiń tiykarǵi waqitlarin belgilew, oqiwshilardiń ózlestirilgenlik dárejesin aniqlaw sabaqta belsene qatnasqan oqiwshilardi tilge aliw hám bahalaw da usi bólim quramina kiredi. Oqiwshilar bilimin bahalawdi toliq sabaq dawaminda hár qiyli usillar járdeminde orinlaw múmkin.