«jinayiy huqiqiy hám puqaraliq huqiqiy pánler» kafedrasi 5A240118 «Huqıq hám biznes» qánigeliginiń 2-kurs magistrantı Jumatova Nargizanıń “İlimiy pedagogikalıq jumısı”

6. Qánigelik pánlerinen birewinen jeke lektsiya tekstin tayarlaw

Bul bólimde men “Puqaralıq huqıq” páninen “ÓNIM JETKERIP BERIW SHÁRTNAMASI ” degen tema boyınsha lektsiya tekstin tayarladım.

ÓNIM JETKERIP BERIW SHÁRTNAMASI.


Lekciyanıń tiykarǵı maqseti:
Bayanatta “Puqaralıq huqıqı” modulınıń 16-temasın ashıp beriwge mólsherlengen plandaǵı, ónim jetkizip beriw shártnaması túsinigi hám roli. Lekciya processinde temaǵa tiyisli mashqalalı máseleler boyınsha soraw -juwaplar ótkeriledi, pezintatsiya etiledi hám analiz etiledi, mashqalalı máseleler boyınsha tarqatpa materiallardan paydalanıladı.
Lekciya nátiyjesinde student:
 lekciya boyınsha tiyisli túsinik, bilim, kónlikpe hám tájiriybege ıyelew múmkinshiligine iye boladı ;
 lekciya boyınsha tiyisli mısallar hám máseleler ústinde islew, óz munasábetin bildiriw, tiyisli materiallıq hám protsessual nızam normaların qollay alıw kónlikpesine iye boladı ;
 óz juwabın tiykarlaw, sın pikirlew, opponentni esitiw kónlikpe hám qábiletin qáliplestiriwge erisiledi;

Ónim jetkerip beriw shártnamasına muwapıq, isbilermenlik jumısları menen shuǵıllanıp atırǵan ónim jetkerip beriwshi - satıwshı shártlesken múddette yamasa múddetlerde ózi islep shıǵaratuǵın yamasa satıp alatuǵın tovarlardı satıp alıwshıǵa isbilermenlik jumıslarında paydalanıw ushın yamasa shaxsiy, sem'yalıq maqsetlerde, úy-ruwzgershilik hám soǵan uqsas basqa maqsetlerde paydalanıwına baylanıslı bolmaǵan basqa maqsetlerde paydalanıw ushın tapsırıw, satıp alıwshı bolsa tovarlardı qabıl etip alıw hám olardıń haqısın tólew minnetlemelerin aladı (PKnıń 437-statyası).

Ónim jetkerip beriw shártnamasında jetkerilip beriliwi kózde tutılǵan tovarlar xalıq tutınıw tovarları yamasa islep shıǵarıw texnikasına tiyisli ónimler bolıwı múmkin. Usı shártnamanıń huqıqıy belgileri tómendegiler:
bul shártnama eki tárepleme, konsensual hám haqı esesine dúziletuǵın shártnama
bolıp esaplanadı. Sonday-aq, ónim jetkerip beriw shártnamasınıń ózine tán
ózgeshelikleri de bolıp, olar tómendegiler
Usı shártnamaǵa muwapıq menshik huqıqı bir sub'ekt - satıwshıdan
ekinshi sub'ekt- satıp alıwshıǵa ótedi. Shártnamada qatnasıwshı tárepler sıpatında tek isbilermenlik jumısları menen shuǵıllanıp atırǵan shaxslar ǵana qatnasa aladı.
Ónim jetkerip beriw shártnamasınıń keleshekte, shártnamada belgilengen múddetlerde tayarlanıwı yamasa jetkerip beriliwi lazım bolǵan ónimler boladı.
Shártnama qatnasıwshıları arasındaǵı qatnasıqlar kóbinese uzaq múddet dawam etedi. Shártnama boyınsha payda bolǵan minnetlemeler usı dáwir ishinde bir neshe bólimlerge bólinip orınlanıwı múmkin. Kóbinese ónim jetkerip beriw shártnamaları bir xojalıq jılına, bir jıldan artıq múddetke (uzaq múddetli shártnama) yamasa ónimdi tayarlaw hám tapsırıwdıń basqa belgili bir múddetlerine dúziledi.
Usı shártnama xalıq xojalıǵın materiallıq-texnikalıq jaqtan támiyinlew hám xalıq tutınıw tovarların islep shıǵarıwdıń úzliksizligin támiyinlewge baylanıslı dúziletuǵın tiykarǵı shártnamalardıń biri bolıp tabıladı.
Ónim jetkerip beriw shártnaması ózine tán belgileri menen aldı-sattı shártnamalırınan ajıralıp turadı.
Shártnamada qatnasıwshı tárepler boyınsha ónim jetkerip beriw shártnamsında sub'ektler sıpatında tek isbilermenlik jumısları menen shuǵıllanıp atırǵan (yaǵnıy arnawlı dizimnen ótken) shaxslar ǵana qatnasa aladı. Aldı-sattı shártnamasında sub'ektlerdiń háreket uqıplılıǵıne iye ekenligi (fizikalıq shaxs bolsa) yamasa yuridikalıq shaxs ekenligi jetkilikli bolıp esaplanadı.
Ónim jetkerip beriwde jetkerip beriwshiler sıpatında kommerciyalıq shólkemler yamasa jeke isbilermenlik jumısları menen shuǵıllanıwshı fizikalıq shaxslar qatnasa aladı. Alıwshı sıpatında óńimnen isbilermenlik jumıslarında paydalanıwdı maqset etip qoyǵan hár qanday fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar bolıwı múmkin.
Aldı-sattı shártnamasında tapsırılıp atırǵan zat qanday maqsette isletiletuǵınlıǵı áxmiyetli emes. Ónim jetkerip beriw shártnamasında bolsa tapsırılıp atırǵan zat tek isbilermenlik jumısların ámelge asırıw menen baylanıslı bolǵan qatnasıqlarda isletiliwi shárt.
Aldı-sattı shártnamasında satıwshı hám qarıydar arasındaǵı múnásibetler bir mártelik xarakterge iye bolıwı múmkin. Ónim jetkerip beriw shártnamasında bolsa bunday múnásibetler, ádette, bir jıl, uzaq múddet yamasa tárepler kelisiminde kózde tutılǵan basqa múddet ishinde dawam etiwi múmkin.
Ónim jetkerip beriw shártnaması isbilermenlik jumısları tarawında qollanılıwı sebepli xojalıq shártnaması bolıp esaplanadı hám bunday shártnamalıq múnásibetlerge bola «Xojalıq júrgiziwshi sub'ektler iskerliginiń shártnamalı-huqıqıy bazası haqqında»ǵı Nızam normaları qollanıladı.
Shártnamanıń áhmiyetli shártleriniń biri onıń ámel qılıw múddeti bolıp esaplanadı. Ónim jetkerip beriw shártnaması ulıwma ńarepler tiykarında bir jılǵa, bir jıldan artıq múddetke (uzaq múddetli shártnama) yamasa tárepler óz-ara kelisken basqa múddetlerge dúziliwi múmkin.
Eger ónim jetkerip beriw shártnamasında onıń ámel qılıw múddeti kórsetilmegen bolsa, shártnama bir jılǵa dúzilgen dep esaplanadı hám ol uzaq múddetli shártnama dúzilgende shártnamada jetkerip beriliwi tiyislli bolǵan tovarlar muǵdarı, táreplerdiń shártnama shártleri ámel qılıw múddeti tamam bolǵanǵa shekem keyingi dáwirler ushın ónim jetkerip beriw shártlerin kelisip alıw tártibi belgileniwi kerek. Eger bunday tártip belgilengen bolsa, shártnama tiyislisinshe bir jılǵa yamasa shártnama shártleri kelisilgen múddetke dúzilgen bolıp esaplanadı. Uzaq múddetli shártnama táreplerdiń birewi jetkerip beriliwi lazım bolǵan tovar muǵdarın yamasa shártnamanıń basqa shártlerin keyingi dáwirler ushın shártnamada belgigengen tártipte kelisip alıwdan moyın tawlasa yaki kelisip alıwdan bas tartsa, basqa tárep tiyisli dáwirlerde tovarlardı jetkerip beriw shártlerin belgilew haqqında yamasa shártnamanı biykarlaw haqqında talap penen sudqa arza beriwge haqılı boladı.
Shártnamanıń áhmiyetli bólimleriniń biri ónim jetkerip beriwdiń dáwirliligi haqqındaǵı shártler bolıp esaplanadı. Tárepler tovarlardı shártnamanıń ámel qılıw múddeti dawamında bólip-bólip jetkerip beriw yamasa hámmesin birden jetkerip beriw haqqında kelisip alıwı múmkin. Eger tovarlar toparlarǵa bóip jetkerip berilse, onda ayırım bóleklerdi jetkerip beiliwi múddetleri (dáwirleri) belgilenbegen bolsa, tovarlar hár ayda bir qıylı bóleklerde jetkerip beriliwi kerek. Sonday-aq, shártnamada tovardı jetkerip beriwdiń kestesi de kórsetiliwi múmkin. Mısalı, aylıq, on kúnlik, sutkalıq, saatlıq hám basqa.
Tovarlardı múddetinen burın jetkerip beriw tek ǵana alıwshınıń razılıǵı menen ámelge asırıladı hám bul keyingi dáwirde jetkerip beriliwi tiyis bolǵan tovarlar muǵdarına kirgiziledi. Tárepler shártnamada tovarlardı jetkerip beriw tártibi haqqında da kelisip alıwı kerek. Jetkerip beriwshi tárepinen alıwshıǵa yamasa ol kórsetken úshinshi shaxsqa tovardı jóneltiw yamasa tapsırıw menen jetkerip beriw ámelge asırıladı. Eger shártnama tiykarında satıp alıwshıda ónim jetkerip beriwshige jóneltiw raznaryadkası beriliwi kózde tutılǵan bolsa, jetkerip beriwshi ónimdi usı jóneltiw raznaryadkasında kórsetilgen shaxslarǵa jóneltedi yamasa tapsıradı. Jóneltiw raznaryadkasınıń mazmunı hám ónim jetkerip beriwshige jiberiliw múddeti shártnamada kórsetilgen bolıwı kerek. Eger bul múddet kórsetilmegen bolsa, jóneltiw raznaryadkası ónim jetkerip beriwshige ónim jetkerip beriw dáwiri baslanıwınan keminde 30 kún burın jiberiliwi kerek. Eger shártnamada ónimdi qanday sharayat hám qanday transport túrinde jetkerip beriw kelisilmegen bolsa, eger nızam hújjetlerinen, minnetlemediń mazmunı yamasa jumıs qatnasıqları túrinen basqa tártip kelip shıqpasa, ónim jetkerip beriwshi transport túrin tańlaw yamasa tovarlardı alıp barıp beriw shártlerin belgilew huqıqına iye boladı. Ónim jetkerip beriw shártnamasında tolıq jetkerip berilmegen tovarlar ornın toltırıw haqqında kelisip alınıwı múmkin. Bunda PK nıń 443-statyasında kórsetilgen tártipler qollanıladı. Oǵan muwapıq shártnamada basqasha tártip belgilenbegen bolsa, tolıq jetkerip berilmegen tovarlar muǵdarın ónim jetkerip beriwshi ámel etiw múddeti sheńberdegi keyingi dáwirlerde toltırıwı tiyis. Uzaq múddetli shártnamaǵa muwapıq bolsa, tolıq jetkerip berilmegen tovar ornı tovar tolıq jetkerip berilmegen jıldıń keyingi dáwirinde toltıradı.
Eger ónim jetkerip beriwshi tárepinen shártnamada kórsetilgen yamasa jóneltiw raznaryadkasında kórsetilgen alıwshılardıń birewine artıqsha muǵdarda (shártnama yamasa jóneltiw raznaryadkası kórsetilgennen keyin) jetkerip berilgen bolsa, bul artıqsha tovarlar basqa bir alıwshıǵa tolıq jetkerip berilmegen tovarlar ornın qaplamaydı. Tovar jetkerip beriwshi tárepinen toltırılıwı lazım.
Tovar belgilengen múddette alıwshıǵa tapsırılıwı lazım. Eger tovarlar belgilengen múddetten soń jetkerip berilse, eger de shártnamada basqasha jaǵday belgilenbegen bolsa, alıwshı tovar jetkerip beriwshige xabar bergen halda jetkerip beriw múddeti ótkerip jiberilgen tovarlardı qabıl etiwden bas tartıwǵa haqılı. Tovar jetkerip beriwshi eskertiw xatın alǵanǵa shekem jetkerip berilgen tovarlardı alıwshı qabıl etiwi hám haqısın tólewi lazım.
Ónim jetkerip beriw shártnaması xojalıq shártnamaları toparına tiyisli bolǵanı sebepli tek jazba túrde dúziledi. Ónim jetkerip beriw shártnamasınıń predmeti bolıp isbilermenlik jumıslarında paydalanıw múmkin bolǵan, yaǵnıy islep shıǵarıwda paydalanıw yamasa qayta satıw ushın jetkerip beriletuǵın ónimler esaplanadı. Eńáhmiyetlisi, bul ónimler puqaralıq jámilesinen shıǵarılmaǵan bolıwı shárt.
Ónim jetkerip beriw shártnaması ózine tán ózgesheliklerge iye ekenligi onı dúziw tártibinde de kórinedi. Ónim jetkerip beriw shártnamasın dúziw niyetinde bolǵan birinshi tárep ekinshi tárepke oferta, yaǵnıy ónim jetkeripberiw haqqındaǵı usınıstı shártnama joybarı sıpatında jiberedi. Eger ekinshi tárep usınday shártnamanı basqasha shártler menen dúziwge razı bolsa, joybardı alǵannan soń keshi menen 30 kún ishinde kelispewshilikler protokolın dúzedi hám onı qol qoyılǵan shártnama menen birinshi tárepke qaytaradı. Kelispewshilikler protokolın alǵan tárep 30 kún múddet ishinde onıń menen tanısıp shıǵıwı hám shártnama shártlerin kelisiw sharaların kóriwi yamasa shártnama dúziwden bas tartıwdı basqa tárepke jazba túrde bildiriwi tiyis.
Ónim jetkerip beriw shártnaması shártleri boyınsha kelispewshilikler protokolın alǵan, biraq shártnama shártlerin kelisiw sharaların kórmegen hám shártnama dúziwden bas tartıwdı joqarıda kórsetilgen múddette basqa tárepke xabarlamaǵan tárep shártnama shártlerin kelisip alıwdan bas tartıw aqıbetinde keltirilgen zıyandı qaplawǵa májbúr boladı.
Ónim jetkerip beriw shártnamasın dúziwde keleshekte jetkerip beriletuǵın ónimler ushın shártnama dúziledi, yaǵnıy shártnama orınlanıwı menen dúziliw ўaqtı arasında belgili bir dáwir boladı.
Ónim jetkerip beriw shártnamasınıń mazmunın shártnamanıń shártleri, táreplerdiń huqıq hám minnetlemeleri quraydı. Ónim jetkerip beriwshiniń minnetlemeleri shártnama hám nızam hújjetlerine muwapıq ónimge tiyisli bolǵan barlıq zatlar hám hújjetlerdi kelisilgen muǵdarda, assortimentte hám pútin túrde belgilengen sapada hám oramda, úshinshi shaxslar huqıqlarınan azat etilgen jaǵdayda satıp alıwshıǵa tapsırıwdan ibarat.
Satıp alıwshıǵa ónimdi ótkeriw shártnamaǵa muwapıq satıwshı tárepinen jetkerip beriliwi yamasa satıp alıwshı tárepinen ónim turǵan jerde qabıl etiliwi arqalı ámelge asırıladı. Jetkerip beriletuǵın ónim túrine hám xarakterine qarap, qanday usılda jetkerip beriw máselesi de sheshiliwi lazım. Máselen, aǵash materialların túrine yamasa islep shıǵarıw quralları xarakterine qarap, olardı jetkerip beriw máseleleri hám satıp alıwshı tárepinen olardı qabıl etiw shártleri sheshiledi.
Tovardı qabıl etip alıw haqqındaǵı shárt te áhmiyetli faktorlardıń biri. Eger shártnamada alıwshınıń ónimdi jetkerip beriwshi turǵan jerde tovardı tańlap alıwı kózde tutılǵan bolsa, ol tovarlardı usı jerde kózden ótkeriwge hám kemshilikleri bolsa, tovardı qabıl etiwden bas tartıwǵa haqılı. Eger alıwshı ónim jetkerip beriwshiden tovarlardıń tayar ekenligi haqqında xatını alǵannan soń aqılǵa muwapıq múddet ishinde ónimdi tańlap almasa, ónim jetkerip beriwshi shártnamanı orınlawdan bas tartıwǵa yamasa tovarlar haqısın talap etiw huqıqına iye.
Alıwshı tovardıń qabıl etiliwin támiyinlew ushın barlıq sharalardı kóriwi tiyis. Ónimdi qabıl etiwde alıwshı onı shártnamada, nızamda yamasa jumıs mámilesi dástúrlerinde belgilengen tártibipte kózden keshiriwi hám tovarda anıqlanǵan kemshilikler haqqında ónim jetkerip beriwshige jazba túrde xabar beriwi lazım. Eger tovarlar transport shólkemi arqalı jiberilgen bolsa, alıwshı tovarlardı transport hám júk hújjetlerinde kórsetilgen maǵlıwmatlarǵa muwapıqlıǵın tekseriw hám olardı transport shólkeminen belgilengen tártipte qabıl etiwi shárt.
Eger satıp alıwshı shártnama yamasa nızam hújjetlerine muwapıq ónim jetkerip beriwshi tapsırǵan tovardan bas tartsa, bul haqqında tovar jetkerip beriwshige dárhal xabar beriwi hám tovardıń pútin saqlanıwın támiyinlewi shárt. Ónim jetkerip beriwshi bolsa bul tovardı alıp shıǵıp ketiwge yamasa iyelik etiwge májbúr. Eger ónim jetkerip beriwshi usı háreketlerdiń birewin orınlamasa, alıwshınıń bul tovarlardı realizaciyalap jiberiwi yamasa ónim jetkerip beriwshige qaytarıp jiberiw processinde jumsaǵan qárejetleri ónim jetkerip beriwshi esabınan qaplanıwı kerek. Eger satıp alıwshı ónimdi realizaciyalap jibergen bolsa, realizaciyalaw nátiyjesinde túsken pul summasınan tiyisli bólegin shegirip qalıp, qalǵan pul summaların ónim jetkerip beriwshige tapsırıwı tiyis. Eger satıp alıwshı tovardı belgilengen tiykarlarsız qabıl etiwden bas tarqan bolsa, ónim jetkerip beriwshi onnan tovar haqısın talap etiw huqıqına iye. Satıp alıwshı jetkerip berilgen ónimler ushın tovar haqısın shártnamada kózde tutılǵan tártipte hám formada tóleydi.
Eger bunday tártip hám forma belgilenbegen bolsa, esap-kitaplar tólew tapsırmaları menen ámelge asırıladı. Ónim jetkerip beriw shártnamasında onıń belgili bir bahası, tólewdiń qanday tártipte ámelge asırılıwı álbette kórsetiliwi tiyis Zárúr jaǵdaylarda ónim bahasınan tısqarı qosımsha haqı, ıdıs hám ónimdi oraw ushın ketken qárejetlerdiń kim tárepinen qaplanıwı kórsetiledi. Ónim jetkerip beriw shártnamasında tovarlardı jıyımǵa (komplektke) kiretuǵın óz aldına bólekler menen jetkerip beriw kózde tutılıp, onıń ushın haqı tólew tártibi belgilenbegen bolsa, komplektke kiretuǵın tovarlardıń sońǵı bólegi qabıl qılınǵannan soń tovar ushın haqı tólenedi.
Ónim jetkerip berilgeni ushın satıwshı belgilengen múddette tovar haqısın tólewi kerek. Eger shártnamaǵa muwapıq alıwshı tovar haqısın tólewi kerek bolsa hám ol haqı tólewden tiykarsız bas tartsa yamasa tovarlar haqısın belgilengen múddette tólemese, satıwshıda jetkerip berilgen tovarlardı talap etiw huqıqı payda boladı.
Ónimniń ıdısı, oramı, ornalasıwı mámleketlik standart hám texnikalıq shártlerge sáykes bolıwı zárúr. Bul standart hám texnikalıq shártler shártnamada kórsetip ótiledi. Eger mámleketlik standart hám texnikalıq shártlerde ónim ushın sáykes bolǵan ıdıs hám jaylastırıw kórsetilmegen bolsa, ol jaǵdayda bul shártler shártnamada kórsetiliwi lazım. Eger nızam hújjetlerinde basqasha jaǵday kórsetilmegen bolsa, ónim konteynerde tasılıwı múmkinligi haqqında shártnamada kórsetiliwi múmkin.