Jeke kapital-bul barlıq minnetlemelerdi ayırǵannan keyin kárxananıń aktivlerdegi bolǵan úlesi

Aktivler-aldınǵı dáwirlerde júz bergenhádiyselernátiyjesinde alınǵan hám kárxana tárepinen qadaǵalanatuǵın, olardı paydalanıwdan keleshekte ekonomikalıqpayda alınıwı kútiletuǵınresurslar bolıp tabıladı.

Minnetlemeler - bul aldınǵı dáwirlerde júz bergenhádiyselernátiyjesinde payda bolǵan kárxananıń joriyqarızı, bul qarızlar kemeytiriliwinátiyjesinde kárxananıń ekonomikalıqmápinóz ishine alǵan resurslarınıń azayıwına alıp keledi.

Jeke kapital-bul barlıq minnetlemelerdi ayırǵannan keyin kárxananıń aktivlerdegi bolǵan úlesi.

Payda-bul xojalıq sub'ektine tásir etetuǵın tiykarǵı hám tiykarǵı bolmaǵan iskerlik, hádiyselersharayatlar nátiyjesinde kapitaldıń kóbeyiwibolıp, jeke kapitalǵa tólenetuǵınkapital bunnan mustasnodir.

Zıyanlar- bul tiykarǵı iskerlik hám barlıq xojalıq mámileleri, hádiyseler sharayatlar nátiyjesinde jeke kapitaldıń azayıwı bolıp, qarejetleryamasa jeke kapitaldıń bólistiriliwinátiyjesindegi azayıw bunnan mustasnodir.

Paydanı ólshew menen tikkeley baylanıslıelementler - bul dáramatlar hám ǵárejetler bolıp tabıladı.

Dáramatlar - bul aktivlerdi kelip túsiwi yamasa kóbeyiwiyamasaminnetlemelerdiń azayıwı formasında payda bolatuǵın hám sońıń nátiyjesinde jeke kapitaldı asıratuǵın ekonomikalıqpaydalardıń kóbeyiwi, biraq aktsiyanerlik kapitalǵa shólkemlestiriwshiler tárepinen tólenetuǵınbadallar bunnan mustasnodir.

Qárejetler-bul aktivlerdi sarplanıwı yamasa dárz ketiwi yamasaminnetlemelerdiń kóbeyiwi formasında payda bolatuǵın hám sońıńnátiyjesinde jeke kapitaldı azaytatuǵın ekonomikalıqpaydalardıń azayıwı, biraq aktsiyaner kapitaldı shólkemlestiriwshiler arasında bólistiriliwi buǵan kirmeydi.

Shártli ózine túser bahası-berilgen sánege ózine túser bahasınıń yamasa amortizatsiyalangan kiymatning ornın basatuǵın summa. Keyinirek eskiriw yamasa amortizatsiya esaplanǵanında isbilermenlik sub'ekti aktivti yamasa minnetlemeni bul berilgen sánede dáslepki ret tán alǵan hám bul aktivtiń yamasa minnetlemeniń ózine túser bahası shártli ózine túser bahasına teń bolǵan dep faraz kilinadi.

Payda yamasa zıyan-bu basqa ulıwmalasqan paydanıń strukturalıq bóleklerinen tısqarı jámi dáramattan ǵárejetler shegirilgennen keyin qalǵan nátiyje.

Múlk iyeleri-bul úlesli instrumentler retinde klassifikaciyalanǵan instrumentlerdiń iyeleri.

Qayta klassifikaciyalaw boyınsha ońlawlar-bul burınnan bar yamasa aldınǵı dáwirlerdegi basqa ulıwmalasqan dáramatta tán alınǵan, lekin ámeldegi dáwirde payda yamasa zıyan retinde qayta klassifikaciyalanǵan summalar.

Jámi ulıwmalasqan dáramat - bul kapitaldaǵı dáwir dawamında operatsiyalar hám basqa hádiyseler nátiyjesinde júzege keletuǵın ózgeris bolıp, múlk iyeleri menen olardıń múlk iyeleri sıpatında ámel etiwindegi operatsiyalardan júzege keletuǵın ózgerisler bunnan tısqarı bolıp tabıladı.

Pul qarjıları- naq pul hám talap etip alǵanǵa shekemgi depozitlerdi óz ishine aladı.

Pul qarjılarınıń ekvivalentleri-belgilengen summadaǵı pul qarjılarına ańsat aylandırılatuǵın hám bahasınıǹ ózgerisi jaǵınan sezilersiz dárejedegi qáweterli bolǵan, qısqa múddetli hám joqarı likvidli investitsiyalar bolıp tabıladı.

Pul aǵımları-pul qarjıları hám pul ekvivalentleriniń tabısı hám shıǵımı.

Operatsion iskerlik-xojalıq sub'ektiniń tiykarǵı dáramat keltiretuǵın iskerligi hámde investitsion hám finanslıq iskerlik esaplanbaǵan basqa iskerlik túrleri.

Investitsion iskerlik - uzaq múddetli aktivlerdiń hámde pul ekvivalentlerine kirmeytuǵın basqa investitsiyalardıń satıp alınıwı hám shıǵıp ketiwi.

Finanslıq iskerlik-xojalıq sub'ektiniń qoyılǵan kapitalı hám qarız qarjılarınıń muǵdarı hám quramındaǵı ózgerislerdi keltirip shıǵarıwshı iskerlik.

Esap siyasatı-bul xojalıq sub'ekti tárepinen finanslıq esabatlardı tayarlawda hám usınıwda qollanılatuın arnawlı bir principler, usıllar, ádetler, qaǵıydalar hám ámeliyatlar bolıp tabıladı.

Restrospektiv qollaw- jańa esap siyasatın operatsiyalar, basqa hádiyseler hám jaǵdaylarǵa salıstırǵanda bul siyasat aldın da hár dayım qollanılǵan tárzde qollaw.

Retrospektiv qayta esaplaw-finanslıq esabatlardaǵı elementler summalarınıń tán alınıwı, bahalanıwı hám ashıq jarıyalanıwı aldınǵı dáwirde qatege hesh qashan jol qoymaǵan halda dúzetiw.

Finanslıq esabatlar xojalıq sub'ektine tiyisli bolǵan tómendegi qásiyetleri haqqında maǵlıwmatlardı támiyinleydi:

(a) aktivler;

(b) májbúriyatlar;
(v) kapital;
(g) daramad hám ǵárejetler, atap aytqanda payda hám zıyanlar;
(d) múlk iyeleri tárepinen olardıń múlk iyeleri retinde ámel qılıwdaǵı qılınǵan qoyılmalar hám olarǵa bólistiriletuǵın summala; hám
(e) pul aǵımları.

Finanslıq esabatlardıń tulits toplamı tómendegilerdi qamrap aladı:

(a) dáwir aqırındaǵı finanslıq halat haqqındaǵı esabat;
(b) dáwir ushın payda yamasa zıyan hám basqa ulıwmalasqan dáramat haqqındaǵı esabat;
(v) dáwir ushın kapitaldaǵı ózgerisler haqqındaǵı esabat;
(g) dáwir ushın pul aǵımları haqqındaǵı esabat;
(d) qosımshalar, yaǵnıy áhmiyetli esap siyasatlarınıń hám basqa túsindiriw maǵlıwmatlarınıń qısqa bayanın qamrap alǵan túsindirmeleri;
(e) aldıńǵı dáwir basına finanslıq halat haqqındaǵı esabat, ........

Xojalıq sub'ekti finanslıq esabatlardıń (atap aytqanda salıstırmalı maǵlıwmattı) tolıq toplamın keminde jıllıq tiykarda usınıwı kerek.

. 1. BXXS №1 “Finanslıq esabatlardı usınıw” standartınıń mazmunı hám qollanılıwı

1. 2. BXXS (IAS) 7 “Pul aǵımları haqqındaǵı esabat” standartınıń mazmunı hám qollanılıwı

1. 3. BXXS (IAS) 8 “Esap siyasatları, esaplap shıǵılǵan bahalardaǵı ózgerisler hám qáteler”

1. 4. BXXS (IAS) 10 “Esabat dáwirinen keyingi hádiyseler” BXXS (IAS) 21 “Valyuta kurslarındaǵı ózgerislerdiń tásirleri”

BXXS (IAS) 11 “Qurılıs Shártnamaları” atlı standarttıń maqseti qurılıs shártnamaları menen baylanıslı dáramatlar hám ǵárejetlerdiń buxgalteriya esabın belgilewden ibarat esaplanadı.

Shártnamanıń ózgesheliginen kelip shıǵıp, bul usıllarǵa tómendegiler kiritiliwi múmkin:

(a) shártnama boyınsha belgili sánegeshe pıtken jumıslarǵa tiyisli ámelge asırılǵan ǵárejetlerdiń shártnama boyınsha jámi bahalanǵan ǵárejetlerge qatnasın anıqlaw;

(b) orınlanǵan jumıslardıń qadaǵalaw ólshemin ótkeriw; yamasa
(v) shártnama boyınsha pıtken jumıslardıń fizikalıq kórsetkishlerdegi tamamlanıw dárejesin esaplaw.

FEXS 8 “Esap siyasatları, buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawdaǵı ózgerisler hám qáteler” ge muwapıq esapqa alınıwı kerek.

BX, XS (IAS) 36 “Aktivlerdiń qádirsizleniwi”

Usı standart tөmendegilerden tısqarı barlıq aktivlerdiń qádirsizleniwin esapqa alıwda qollanılıwı kerek:

(a) tovar-materiallıq rezervler (BXXS 2 «Tovar -materiallıq rezervler” geqaraǹ);
(b) qurılıs shártnamalarınan júzege keletuǵın aktivler (BXXS 11 «Qurılısshártnamaları» na qaraǹ);
(v) mүddeti keshiktirilgen salıq aktivleri (BXXS 12 «Payda salıqları» na qaraǹ);
(g) xızmetkerlerge haqıların tөlewden júzege keletuǵın aktivler (BXXS 19 «Xızmetkerlerdiń dáramatları»na qaraǹ);
(d) FEXS 9 «Finanslıq instrumentler» diń qollaw sheńberinde bolg‘an finanslıq aktivler;
(ye) haqıyqıy baxalanıwda bahalangan investitsion múlk (BXXS 40 «Investitsion mүlk» ke qaraǹ);
(j) shıg‘ıp ketiw ǵárejetleri shegirilgendegi haqıyqıy bahalanıwda bahalang‘an hám awıl xojalıg‘ı iskerligine tiyisli biologiyalıq aktivler (BXXS 41 «Awıl xojalıg‘ı» na qaraǹ);
(z) FEXS 4 «Sugurta shártnamaları» nıń qollaw sheńberindegi sug‘urta shártnamaları astında sug‘urtalawshınıǹ shártnamalıq huqıqlarınan júzege keletuǵın múddeti keshiktirilgen satıp alıw ǵárejetleri hám materiallıq emes aktivler; hám
(i) FEXS 5 “Satıw ushın mөlsherlengen uzaq múddetli aktivler hám dawam ettirilmeytug‘ın iskerlik” ke muwapıq satıwǵa mөlsherlengen retinde klassifikaciyalanǵan uzaq múddetli aktivler (yamasa shıg‘ıp ketiw gruppaları).

Standart tөmendegishe klassifikaciyalanǵan finanslıq aktivlerge salıstırǵanda qollanıladı:

(a) FEXS 10 «Jıynalǵan finanslıq esabatlar» da táriyplengen bólim isbilermenlik sub'ektleri;
(b) FEXS 28 «Qaram bolg‘an isbilermenlik sub'ektleri hám qospa kárxanalardaǵı investitsiyalar» da tariyplengen qaram bolg‘an isbilermenlik sub'ektleri; hám
(v) FEXS 11 «Birgeliktegi iskerlik boyınsha kelisimler» de tariyplengen qospa kárxanalar.

Maǵlıwmatlardıń sırtqı dárekleri:

(a) sonday gúzetiletuǵın belgiler bar, bunda aktivtiń bahası waqıt өtiwi yamasa normativ paydalanıw nátiyjesinde kүtiliwi múmkin bolg‘an azayıwǵa salıstırǵanda dáwir dawamında sezilerli dárejede azayǵan.
(b) isbilermenlik sub'ektine salıstırǵanda unamsız tásirge iye saldamlı өzgerisler isbilermenlik sub'ekti iskerlik kөrsetetug‘ın texnologiyalıq, bazar, ekonomikalıq yamasa yuridikalıq ortalıqta yamasa aktiv tiyisli bolg‘an bazarda dáwir dawamında júz berdi, yamasa jaqın keleshekte júz beredi.
(v) bazar procent stavkaları yamasa investitsiyalar boyınsha basqa bazar paydalılıq kөrsetkishleri dáwir dawamında arttı hám bul artıwlardıǹ paydalanıwdaǵı aktivtiń bahasın esaplawda qollanılg‘an diskont stavkasına tásir etiw hámde aktivtiń qaplanatug‘ın bahasın áhmiyetli kemeytiw itialı bar.
(g) isbilermenlik sub'ektiniń sap aktivleriniń balans bahası onıń bazar kapitalızatsiyasınan kөbirek bolıp tabıladı.

Maǵlıwmatlardıń ishki dárekleri:

(d) aktivtiǹ ruwxıy eskiriwi yamasa fizikalıq zaqım alıwına dálil bar.
(ye) isbilermenlik sub'ektine salıstırǵanda unamsız tásirge iye saldamlı өzgerisler aktivten paydalanılǵan yamasa paydalanılıwı kүtilgen dárejede, yamasa odan paydalanıw halatında, dáwir dawamında júz berdi, yamasa jaqın keleshekte júz beriwi kútiledi. Bul uzgarishlar aktivten paydalanılmag‘an halatın, aktiv tiyisli bolg‘an iskerlikti toqtatıw ushın yamasa qayta sırtkı qılıw jobaların, aktivti aldın kүtilgen sáneden aldın esaptan shıg‘arıw jobaların hám aktivtiń paydalı xızmet múddetinanıq emesinen anıq sapasına qayta bahalawdı өz ishine aladı.
(j) aktivtiǹ isletiliwinen ekonomikalıq nátiyjeler kүtilgeninen unamsızraq bolg‘anlıg‘ın, yamasa bolıwın, kөrsetetug‘ın dálil ishki esabat tiykarında anıqlang‘an.
(z) shu'ba isbilermenlik sub'ekti, qospa kárxana yamasa qaram bolg‘an isbilermenlik sub'ektindegi investitsiya ushın, investor investitsiya boyınsha dividendti tán aladı hám sonday dálil bar,

Aktiv qádirsizlengen bolıwı múmkinligin kөrsetetug‘ın ishki esabat dálili tөmendegilerdiǹ bar ekenligin өz ishine aladı :

(a) aktivti satıp alıw boyınsha pul ag‘ımları, yamasa odan paydalanıw yamasa onı saqlaw ushın keyinirek zárúr bolatuǵın pul qarjılarınıǹ daslep joybarlastırılǵan byudjet qarjılarınan sezilerli dárejede kөbirek bolıwı;
(b) aktiv boyınsha haqıyqıy sap pul ag‘ımlarınıǹ yamasa operatsion payda yamasa zıyanınıǹ joybarlastırılǵan byudjet kөrsetkishlerine salıstırǵanda sezilerli tárizde unamsız bolıwı;
(v) aktiv boyınsha joybarlastırılǵan sap pul ag‘ımlarınıǹ yamasa operatsion paydanıń sezilerli dárejede azayıwı yamasa joybarlastırılǵan zıyannıǹ sezilerli dárejede kөbeyiwi; yamasa
(g) joriy dáwir summaları kelesi dáwir ushın joybarlastırılǵan summalar menen jámlengeninde aktiv boyınsha operatsion záleller yamasa sap pul shıg‘ımları payda bolıwı.

. BXXS (IAS) 32 “Finanslıq instrumentler: usınıw”

Usı Standarttıń maqseti finanslıq instrumentlerdi minnetlemeler yamasa kapital retinde usınıw hámde finanslıq aktivler hám finanslıq minnetlemelerdi óz ara esap-kitap etiw principlerın belgilewden ibarat esaplanadi. Ol finanslıq instrumentlerdi, emitent kóz qarastan, finanslıq aktivlerge, finanslıq minnetlemelerge hám úlesli instrumentlerge klassifikaciyalanıwına; tiyisli procent, dividendler, payda hám zıyanlardıǹ klassifikaciyalanıwına; hámde finanslıq aktivler menen finanslıq minnetlemeler óz ara esap-kitap etilwi kerek bolǵan halatlarǵa salıstırǵanda qollanıladı.