Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

Fuqarolik huquqiga oid shartnoma.
Ikki yoki un d an ortiq shaxs 
( f u q a r o l a r y o k i y u r i d i k s h a x s l a r ) n i n g f u q a r o l i k h u q u q va 
majburiyatlarini belgilash, o 'z gartirish yoki bek o r qilish, y a ’ni mol- 
m ulkni q a y ta rib berish, ishlarni bajarish va xizm atlar k o 'r s a tis h
bo 'y ic h a kelishuv sh a rtn o m a deb hisoblanadi.
«Shartnom a» tushunchasi bilan birga, «bitim» tushunchasi ham
q o'llaniladi. F u q a r o va yuridik shaxslarning fuqarolik h u q u q va 
majburiyatlarini belgilash, o'zgartirish yoki tugatishga qaratilgan xatti- 
harakatlari bitim deyiladi. Bitimlar ikki taraflama yoki k o 'p taraflama 
(shartnoma), shuningdek, bir taraflama bo'lishi m um kin (masalan, 
vasiyat). Shunday qilib, «bitim» «shartnomawga q araganda kengroq 
tu shuncha bo'lib, sh artn o m a bitimning bir turidir.
T araflar q o n u n yoki boshqa huquqiy hujjatlarda n azarda tutilgan 
h a m d a n a z a rd a tutilm agan holatlarga k o 'r a sh a rtn o m a tuzishlari 
mumkin. Biroq bu n d a asosiy shartga rioya qilinishi kerak: shartnom a 
fuqarolik q o n unlarining asosiy qoidalariga zid bo'lmasligi lozim.
S h a r t n o m a t a r a f la r o 'r t a s i d a t o 'liq va a n iq m u n o s a b a t l a r n i
tayinlash, h a r bir tarafning m an faatlarin i hisobga olishga im kon 
beruvchi m uhim yuridik vositadir. S hartnom a fuqarolar ishtirokidagi 
m u n o s a b a tla rd a , ayniqsa, ularning tadbirkorlik faoliyati sohasida 
keng qo'llanadi.
S h a rtn o m a tuzishga majburlashga yo'l qo'y ilm aydi. S h a rtn o m a
tu z i s h q o n u n d a y o k i ix ti y o r i y q a b u l q i l i n g a n m a j b u r i y a t d a
ko 'rsatilg an holatlar b u n d a n m ustasno.
T o m o n la r tuzgan shartnom aning tarkibida q o n u n h a m d a boshqa 
h u q u q iy h u jja tla r bilan n a z a r d a tutilgan turli s h a rtn o m a la r n in g
unsurlari bo'lishi m u m k in (aralash shartnom a).
S h a r t n o m a l a r o g 'z a k i yoki y o z m a s h a k ld a tuzilib, qu y id ag i 
turlarga bo'linadi: konsensual va real, haq barav arig a va tekinga, 
asosiy va dastlabki.
S h a r tn o m a , u n in g b a r c h a m u h im sh a rtla ri b o 'y ic h a ta ra fla r 
o 'rta s id a o 'z a r o kelishuvga erishilgan paytdagina to'liq tuzilgan deb
78
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tan olinadi. Shartnom a predmeti haqidagi shartlar qonun yoki boshqa 
huquqiy hujjatlarda yoki bu turdagi sh artn o m alar uchun zaruriy deb 
belgilangan hollardagina muhim deb tan olinadi. Shartnom a taraflari 
d a ’vosi bilan kelishuvga kelingan sh a rtla r sh u lar ju m lasid an d ir. 
M asalan, oldi-sotdi shartnom asi uchun m uhim shartlardan biri — 
narx, ijara shartnom asi uchun esa — m u d d a t hisoblanadi.
F u q a r o l i k h u q u q i g a o id s h a r t n o m a n i n g a s o s iy q o i d a l a r i
quyidagilar hisoblanadi. U m um iy qo id alar bilan birga, fuqarolik 
q onunlari alohida turdagi sh artn o m a la p ra taalluqli norm alarni o 'z
ichiga oladi. B u n d a o ldi-sotdi, ijara, yuk tash ish , p u d r a t k ab i 
shartnom alarni alohida aytib o'tish zarur.