|
71. Юртимизнинг араблар томонидан истило қилиниши. Араблар Мовароуннаҳрга асосий юришни 654 йилда бошлаган. Юриш Маймурғдан бошланди. Унга Сайид Ибн Усмон бошчилик қилди. 715 йилда Мовароуннаҳр тўлиқ араблар томонидан босиб олинди. Араблар хзулмига карши биринчилар каторида 720-722 йй.да Сугди1на ахолиси бош кутарди. Бу курашга Самарканд ихшиди Курак ва Панжикент хокими Диваштичлар бошчилик килдилар. 722 йилда Бу кузголон бостирилди. 723 йилда Фаргонада кузголон кутарилди. Уни Шош, Насаф ва бошка худудларнинг ахолиси куллаб кувватладилар.725-729 йй.да араб халифалигининг солик сиёсатига карши Самарканд, Бухоро ва Хутталон ахолиси бош кутарди. Кузголончилар сони 7 мингга етди. Маглубиятга учради. 733-737 йй.да Сугдиёна, Тохаристон ва бошка катор худудларда халк озодлик харакатлари авж олиб кетди. 746 йилда Хуросон ва Мовароуннахрдаги аббосийлар харакатига бошчилик килиш учун Абу Муслим бу ерга юборилади. У ахолига карата эълон килган мурожаатномасида Куръони Карим ва хадисларга амал килишга давъват этади. Абу Муслим харакати тез орада бутун Хуросон ва Мовароуннахрда кенг кулоч ёяди. 749 йилда Дамашкни энгаллайди. Халифа тахтдан агдарилади, абосийлар тахтни эгаллайди. Шу тарика халифалик аббосийлар сулоласи кулига утади. УШ асрнинг 70-80-йилларида Мовароуннахрда Хошим ибн Хаким - Муканна бошчилигида тарихда "Ок кийимлилар" кузголони машхур булди. Узини пайгамбар деб эълон килди. Зиндондан кочиб, Марвга келган ва халифага карши кузголонга бошчилик килди. Араб истилочиларига карши ун йилдан ортикрок давом этган Муканна бошчилигидаги ок кийимлилар кузголони маглубиятга учради. Чунки араб боскинчилари кушинлари мунтазам, тартиб-интизомли давлат карамогидаги кушин эди. Кузголончилар эса турли тоифа ва табакаларнинг вактинчалик курама иттифокидан ташкил топган эди. Шу боисдан Муканна бошлик кучларда бирлик ва ахиллик доимий суратда булмади.
72Ислом динининг юртимизга ёйилиши. Араблар Мовароуннаҳрда ўрнатилган сиёсий ҳокимиятни мустаҳкамлаш учун ислом динининг тарғиботини аҳоли ўртасида кенгроқ ёйишга алоҳида эътибор бердилар.Бир неча таъжусий динларга топинувчи ва эътиқодга кчли Мовароуннаҳрнинг аҳолисини узул-кесил бўйсундиришда ягона динга – Дини исломга бирлаштириш ҳал қилувчи аҳамият касб этишини улар яхшигина тушунардилар.Шу боисдан улар ерли аҳолининг маънавий ҳаётида муҳим ўрин тутган оташпарастлик, Насро,Моний ва бош. Динларни сохта динларда деб эълон қилдилар.Айниқса Мовароуннаҳр аҳолисининг асосий дини ҳисобланадиган оташпарастликга қарши қаттиқ кураш олиб бордилар.Ибодатхоналар вайрон этилиб, унинг ўрнига жоме масжидлари бино қилинди.Ўша даврда ислом динини қабул қилиб, мусулмон бўлган аҳоли вакиллари дастлабки йилларда Хирот ва Жизъя солиқларидан этилди ва уларга анна шунга имтиёзлар берилди.Исломни қабул қилишдан бош тортганлардан жонбош солиғи, жизъя ундириб олинган.Солиқларни ўз вақтида тўламаган кишилар тутиб олиниб, бўйинларига «қарздор» деб ёзилган тахтага осиб қўйиларди.Бундай амалий тадбирлар ва чоралар шубҳасиз Мовароуннаҳр аҳолиси орасида ислом динининг тарқалишига ёрдам беради.Бироқ шундай бўлсада, исломни қабул қилган аҳолининг кўпчилиги номигагина мусулмон бўлиб, узоқ вақтгача пинҳона ўз дин ива эътиқодига содиқлигига қолаверади.Энди арабларнинг ўлкага ислом динини ёйилишининг оқибатлари ҳақида гапирганда, маҳаллий аҳолининг узоқ даврдан бери давом этиб келаётган урф-одати, дин ива эътиқоди, умуман маданияти поймол этилиб, унинг маънавий ҳаётига қайта тиклаб бўлмас путур йетказилади.Истилочилар Мовароуннаҳрнинг ҳамма жойларида маҳаллий дин намояндаларини, маданият, адабиёт ва илм аҳилларини қувғин ва қатл қиладилар.Маҳаллий суғд ёзувида битилган динний ва маърифий китобларни, илмий асарларни ва қимматли ҳужжатларни ҳамда санашларни гулханларда ёқиб, йўқ қилиб ташлайдилар.Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, Араб истилочилари ўлкамизга салбий оқибатлар Бблан бирга, ижобий, самарали таъсир ҳам қилдилар.Буни кейинчалик юзага келган Шарқдаги илм-фан ривожида кўришимиз мумкин.Яъни Араб оламида ўша даврда илм ва фанга ката эътибор берилган ва бу эътибор Мовароуннаҳрни ҳам четлаб ўтмади.Буни кейинчалик етишиб чиққан ватандош алломаларимиз, мисолида кўрсатилишимиз мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
