Жавоблар ўзбекистон тарихининг фан сифатидаги ўрни

77Сомонийлар давлатида ер-сув муносабатлари ва солиқ сиёсати. Бизга маълумки, IX асрдан бошлаб Урта Осиёда марказий кучли давлатлар ташкил топа бошлайди. Булардан бири Самонийлар давлати булиб, бу давлат ривожланган пайтда иктисодиёт ва маданий хаёт гуллаб яшнайди. Сомоиийлар давлатининг тангалари хатто >канубий рус даштлари ва Европада танилган. Сомонийлардан ташкари Корахонийлар, Салжукийлар ва Ғазнавийлар каби давлатлар ташкил топди. Бу давлатлар даврида жуда куп иншоотлар ва маданий хордик чикарадиган богу-роглар барпо этилди. Бу давлатлар кучайган пайтда илму-фан, маданият ва санъат сохаларида жуда катта ишлар амалга оширилди. Ер ва сув муносабатлар яхши йўлга қўйилган. Сув тақсимоти билан Бухородан қозининг ўзи шуғулланган.
78Исмоил Сомоний ислоҳотлари. Сомонийларнинг энг ақлли ва тадбиркор вакили Исмоил Сомоний бўлган. У асосий эътиборини ўз даври учун илғор ҳисобланиши марказлашган давлат тизимини жорий этишга қаратди.Бу тизим асосини олий ҳукмдор даргоҳи (саройи) ва девонлар (вазирликлар) мажмуи ташкил этган.Олий ҳукмдор Амир унвонига эга эди.Шу сабабдан ёзма манбалардан Амир Исмоил, Амир Аҳмад каби таъкидларни учратамиз.Бундан ташқари Хорис амири лавозими ҳам бўлиб, у олий ҳукмдорларнинг барча ҳукм ва топшириқлари ижросининг бажарилиши назорат қилган.Даргоҳ ҳамда бошқа қатор муҳим давлат идораларининг хавфсизлигини амалга ошириш вазифасини бош Ҳожиб ва унинг ходимлари бажарганлар. Даргоҳнинг хўжалик юмушлари фаолиятини вакил бошқарган.Бундан ташқари, даргоҳда дастурхончи, эшик-оғаси, шарбатдор каби хизматчилар ҳам бўлган.Девон бошқаруви 10 та йўналишдан иборат бўлиб, пойтахт Бухорода алоҳида биноларда жойлашган эди.Бош вазир девони, Молия (кирим-чиқим) ишлари девони, соқчилар бошлиқ девони, хат-хабарлар мутассаддиси девони, Сарой иш бошқарувчиси девони (унинг хизматчилари зиммасига шаҳар ва қишлоқларда, кўча ва бозорларда ижтимоий тартибни химоя қилиш, диний маросимларни амалга оширишда чегарадан чиқмаслик каби ишлар юкланган), вақфлар девони, қозилик ишлари девони ана шулар жумласидандир. Бу девонларнинг кенг маҳаллий жойларда бўлимлари бўлган.Вилоятлар бошқарувчилари ҳоким, Раис деб (шаҳар) юритилган. Давлат ишларига қабул қилишда маълум бир талаблар ўлчови бўлган, булар: давлат тилини «мукаммал билиш, замона ҳуқуқ меъёрларидан тўлиқ хабардорлик, тарих, адабиёт каби илмлардан бохабарлик, ҳисоб-китоб ишларидан билимдонлик кабилардир».Ҳарбий лашкар 2 тоифага бўлинган: доимий равишда фаолият кўрсатувчи сараланган ва зарур ҳолларда йиғиладиган ўнгилилар. юқоридагилардан шундай хулосага келиш мумкинки, сомонийлар даврида давлат бошқаруви ва ҳарбий сиёсатнинг ўз даври учун мураккаб ва салоҳиятли тизими ташкил топган.Мазкур масалага жуда ката эътибор берилганлигини шу нарсадан ҳам билса бўладики, давлатнинг умумий йиллик даромади 45 миллион дирҳамни ташкил этгани ҳолда, шундан 10 миллион дирҳам давлат бошқаруви ва лашкарга сарфланган.Мовароуннаҳрда хўжалик тараққиёти фақат Марказий Осиёнинг эмас, балки Олд Осиёнинг ҳам йўл ҳудудларидан бири ҳисобланарди. Шаҳар Билан қишлоқ ўртасидаги, ўтроқ деҳқончилик ҳуқуқлари Билан кўчманчи қабилалар ўртасидаги махсулот айрибошлашнинг кучайиб бориши, карвон савдосининг ўсиши ўлканинг қишлоқ хўжалигини, ҳунармандчиликнинг ривожланиши омили бўлади.Мовароуннаҳр иқтисоди мусулмон мамлакатлари орасида етакчи ўринлардан бирини эгаллар эди.Ёзма манбаларнинг берган маълумотларга қараганда Зарафшон Қашқадарё воҳалари, Фарғона, Элоқ, Шош ва Хоразмда IX-X асрларда бундай, арпа, тариқ, ғўза ва бошқа экинлар экиб деҳқончилик қилганлар.