Жаҳон иқтисодиётидаги энг оғир инкирозлар 1873-79-йиллардаги инқироз

АҚШнинг ЯИМ йиллик қарзлари(фоизда)
Банклар ишдан чиқа бошладилар, чунки қарздорлар қарзни тўламаганлиги сабабли ва омонатчилар ўзларининг депозитларини оммавий равишда олиб қўйишга уринишди, бу эса бир нечта банк ишларини бошлашга олиб келди. Бундай ваҳима пайдо бўлишининг олдини олиш бўйича ҳукумат кафолатлари ва Федерал резерв банк қоидалари самарасиз бўлган ёхуд ишлатилмади.
Банкдаги муваффақиятсизликлар миллиардлаб долларлик активларни йўқотишига олиб келди. Қабул қилинмаган қарзлар оғирлашди, чунки нархлар ва даромадлар 20-50 фоизга пасайган, аммо қарзлар бир хил доллар миқдорида қолди. 1929 йилдаги ваҳима ортидан ва 1930 йилнинг 10 ойи давомида АҚШнинг 744 банки ишдан чиқди. (Умуман олганда, 1930 йилларда 9000 банк ишдан чиққан.)
1933 йил апрелга келиб, 7-миллиард долларга яқин депозитлар ишдан чиққан банкларда ёки март банклари таътилидан кейин лицензиясиз қолдирилган банкларда тўхтатиб қўйилган эди .Умидсиз банкирлар қарз олувчиларни қайтаришга вақтлари ёки маблағлари бўлмаган кредитларни чақиришганда, банклар муваффақиятсизликка учради.
Банклар ўзларининг капитал захираларини яратдилар ва камроқ кредитлар бердилар, бу эса дефляцион босимни кучайтирди. Қаттиқ цикл ривожланиб, пастга йўналтирилган СПирал тезлашди. Қарзни тугатиш, нархларнинг пасайишига олиб кела олмади.
Штабнинг тугатилишидаги оммавий таъсири ҳар бир доллар қийматининг пасайиб бораётган активлар қийматига нисбатан қийматини оширди. Шахсларнинг қарз юкини камайтириш учун қилган ҳаракатлари уни самарали равишда оширди. Парадоксал равишда, қарздорлар қанча кўп пул тўлашган бўлса, шунча кўп қарздор бўлишган.
Ўзини оғирлаштирадиган ушбу жараён 1930 йилдаги турғунликни 1933 йилдаги катта депрессияга айлантирди. Қарзни дефляция қилиш бир гуруҳдан (қарздорлардан) бошқасига (кредиторлар) қайта тақсимланишидан кўпроқ нарсани англатмайди деган қарама-қарши далил туфайли Фишернинг қарзни дефляция қилиш назарияси дастлаб асосий таъсирга эга эмас эди. Соф қайта тақсимлаш муҳим макроиқтисодий таъсирга эга бўлмаслиги керак.
Милтон Фридман ва Анна Швартснинг монетар гипотезасига ва Ирвинг Фишернинг қарз дефляцияси гипотезасига асосланиб Бен Бернанке молиявий инқироз ишлаб чиқаришга таъсир кўрсатадиган муқобил усулни ишлаб чиқди. У Фишернинг далилларига асосланиб, нархлар даражасининг кескин пасайиши ва номинал даромадлар қарзнинг оғир юкларини кўпайишига олиб келади, бу эса қарздорларнинг тўлов қобилиятига олиб келади ва натижада ялпи талабни пасайтиради, нархлар даражасининг кейинги пасайиши кейинчалик қарз дефляцион СПиралига олиб келади. Бернанкенинг фикрига кўра, нархлар даражасининг озгина пасайиши шунчаки қарздорлардан кредиторларгача бўлган бойликни иқтисодиётга зарар етказмасдан қайта тақсимлайди.
Аммо дефляция оғир бўлса, қарздорларнинг банкротлиги билан бир қаторда активлар нархининг пасайиши банк балансидаги активларнинг номинал қийматининг пасайишига олиб келади. Банклар ўзларининг кредит шартларини кучайтириш орқали муносабат билдирадилар, бу эса ўз навбатида иқтисодиётга жиддий зарар етказадиган кредит инқирозига олиб келади. Кредит инқирози инвестиция ва истеъмолни пасайтиради, бу эса ялпи талабнинг пасайишига олиб келишига сабаб бўлади ва қўшимча равишда дефляцион СПиралга ёрдам беради.
Иқтисодий оқим янги неоклассик синтезга ўтганлиги сабабли, тахминлар макроиқтисодий моделларнинг асосий элементидир. Питер Темин, Барри Уигмор, Гаути Б. Эггертссон ва Кристина Ромернинг сўзларига кўра, тикланиш ва Буюк Депрессияни тугатиш калити жамоатчилик тахминларини муваффақиятли бошқариш натижасида юзага келган.
Тезис кўп йиллик дефляция ва ўта оғир таназзулдан сўнг 1933 йил март ойида Франклин Д. Рузвелтнинг муҳим иқтисодий кўрсаткичлари ижобий томонга ўзгарганлиги ҳақидаги кузатувга асосланган лавозимга киришди.
Истеъмол нархлари дефляциядан юмшоқ инфляцияга айланди, саноат ишлаб чиқариши 1933 йил март ойида тубдан пастга тушди ва 1933 йил март ойида ўзгариши билан сармоялар 1933 йилда икки бараварга ошди. Ушбу ўзгаришни тушунтириш учун пул кучлари йўқ эди. Пул массаси ҳанузгача пасайган ва қисқа муддатли фоиз ставкалари нолга яқин бўлган. 1933 йил мартидан олдин одамлар яна дефляция ва ресессияни кутишди, шунда ҳатто фоиз ставкалари сармояларни рағбатлантирмади. Аммо Рузвелт катта режим ўзгаришини эълон қилганида, одамлар инфляция ва иқтисодий кенгайишни кутишди.
Ушбу ижобий кутишлар билан нол даражадаги фоиз ставкалари инвестицияларни кутилганидек рағбатлантира бошлади. Рузвелтнинг фискал ва пул-кредит сиёсатининг ўзгариши унинг сиёсат мақсадларини ишончли қилишига ёрдам берди. Келажакдаги даромад ва инфляциянинг юқори бўлишини кутиш талаб ва инвестицияларни рағбатлантирди.
Таҳлиллар шуни кўрсатадики, олтин стандарт сиёсат догмаларининг йўқ қилиниши, инқироз ва мувозанат даврида мувозанатли буджет, эндоген равишда кутишнинг катта ўзгаришига олиб келди, бу 1933 йилдан бошлаб маҳсулот ва нархларнинг тикланишининг тахминан 70-80% ини ташкил этади. 1937 йилга қадар.
Агар режим ўзгармаса ва Гуввер сиёсати давом этса, иқтисодиёт 1933 йилда эркин пасайишни давом эттирган бўлар эди ва ишлаб чиқариш 1937 йилда 1933 йилга қараганда 30 фоизга паст бўлар эди.1937-38 нинг камайиш Буюк депрессия иқтисодий тиклаш секинлашди, 1937 йилда пул-кредит ва молия сиёсатининг ўрта тежамкорлик олдиндан 1933 сиёсати режимининг бир тиклаш биринчи қадамлар, деб аҳоли қўрқуви билан изоҳланади.
Бугунги кунда иқтисодчилар ўртасида ҳукумат ва Марказий банк ўзаро боғлиқ бўлган ялпи ички маҳсулот ва пул массасининг бир-бирига боғлиқ бўлган макроиқтисодий агрегатларини барқарор ўсиш йўлида ушлаб туришлари кераклиги тўғрисида умумий келишув мавжуд.
Депрессияни кутиш хавфи туғилганда, марказий банклар банк тизимидаги ликвидликни кенгайтириши, ҳукумат эса пул массаси ва ялпи талабнинг пасайишига йўл қўймаслик учун солиқларни камайтириши ва харажатларни тезлаштириши керак.
Буюк депрессия бошида аксарият иқтисодчилар Сай қонунига ва бозорнинг мувозанатлаштирувчи кучларига ишонишди ва депрессиянинг оғирлигини тушунолмадилар. Очиқ якка ўзи ликвидация умумий позиция бўлиб, уни австриялик мактаб иқтисодчилари эгаллаган. Ликвидистлар позицияси технологик ривожланиш натижасида эскирган ишлаб чиқариш омилларини (капитал ва ишчи кучини) динамик иқтисодиётнинг бошқа самарали тармоқларида қайта жойлаштириш учун бўшатиб юборган корхоналар ва инвестицияларни тугатиш учун депрессия ишлаган деган фикрни билдиришди. Уларнинг таъкидлашича, иқтисодиётни ўз-ўзини созлаш оммавий банкротликларга олиб келган бўлса ҳам, бу энг яхши йўл ҳисобланган.
Барри Эйҳенгрен ва Ж. Бредфорд ДеЛонг сингари иқтисодчилар таъкидлашларича, Президент Герберт Гуввер федерал буджетни 1932 йилгача молия котиби Эндрю Меллонга бўлган ишончини йўқотиб, унинг ўрнини мувозанат сақлашга ҳаракат қилган.
Иқтисодий тарихчилар орасида тобора кенг тарқалган нуқтаи назар шундан иборатки, кўплаб Федерал резерв сиёсатчиларининг ликвидация позициясига риоя қилишлари ҳалокатли оқибатларга олиб келди. Тугатувчилар кутганидан фарқли ўлароқ, капитал фондининг катта қисми қайта жойлаштирилмаган, аммо Буюк Депрессиянинг дастлабки йилларида йўқ бўлиб кетган. Томонидан меҳнат кўра Оливиер Бланчард ваЛоуренс Суммерс , турғунлик туфайли 1933 йилга келиб капиталнинг 1924 йилгача бўлган даражадаги пасайишига олиб келди.