Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

А) Иқтисодий омш — эркин бозор иқгисодиётининг мавжудлиги. Демок-ратик жамият муайян бир иқгисодий назария ва амалиёт усулидангина иборат бўлмайди. Бирор-бир демократик мамлакатда давлат мулки мутлақ ҳукмрон бўлган иқгисодий тизим мавжуд эмас. Уларнинг барчаси хусусий тадбиркорлик ва давлат мулки аралашмасидан таркиб топган иқгисодиётга эгадир. Уларнинг барчасида эркин бозор иқгисодиёти мавжуд бўлиб, унда минг-минглаб истеъ-молчилар ва ишлаб чиқарувчилар мустақил, айни пайтда, бир-бирларига боғ-лиқ ҳолда фаолият юритадилар. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, бугунги де-мократик жамиятнинг аксариятида ҳокимият учун олиб борилаётган партия-лараро мунозаралар иқгисодий масалаларга бағишланган. Чунки иқгисодий эркинлик ҳар қандай жамиятнинг асосий негизини ташкил этади.
Б) Ижтимоий омил — фуқаролик жамияти ва плюрализмнинг мавжуд-лиги. Давлат ва жамият ўртасидага доимий боғлиқлик демократиянинг муҳим шарти ҳисобланади. Бу боғлиқликни муҳим звенолар, яъни давлат ҳокимия-ти институтлари, сиёсий партия ва ҳаракатлар, шунингдек, ижтимоий таш-килотлар таъминлайдилар. Масалан, сиёсий партиялар ҳокимият билан жа-миятни боғлаб турувчи муҳим бўғин ҳисобланади. Улар сиёсий муносабат-ларнинг субъекти сифатида давлат ҳокимиятидан кейинги ўринда туради. Де-мократик жамиятда кўппартиявийлик ғояси муҳим аҳамият касб этади. Кўппар-
125
тиявийлик жамиятда ғоялар хилма—хиллигини таъминлайди ва манфаатлар хилма—хиллигини ифода этади. Мавжуд сиёсий партиялар тарафдорлар жам-лайди, номзодларни белгалайди ва давлат арбобларини сайлаш кампанияла-рини ўтказади: партиялар кўпчилик овозга эга бўлган тақцирда ҳукумат учун сиёсий дастурлар тузади; партиялар мухолифатда бўлган тақцирда ҳукумат учун сиёсий дастурларни қўллаш билан боғлиқ турли манфаатдош гурухлар-ни сафарбар этади; жамоатчиликни давлат сиёсатига оид муаммолардан ха-бардор этади; жамиятда мавжуд бўлган сиёсий баҳслар низоми ва қонун— қоидаларини белгилайди.
В) Сиёсий омил— фуқаролар сиёсий маданиятининг юқори даражаси. Демократиянинг ривожланиши демократик фуқаролик маданиятининг ри-вожига ҳар томонлама боғлиқцир.
Фуқаролик маданияти ҳам ўз навбатида таълим тизимининг нечоғлик тараққий этганлиги билан ўлчанади. Бунда ҳар бир мамлакатнинг таълим ти-зими муҳим аҳамият касб этади. Дарҳақиқат, таълим демократик жамият-нинг ажралмас қисми хисобланади. Ўзбекистонда ҳам сўнгги йилларда фуқа-ролик жамиятини шакллантириш сари мухим қадамлар қўйилди ва қўйил-мокда. Жумладан, аҳолининг сиёсий—хуқуқий саводхонлигини оширишга ва умуман таълим тизимини ривожлантиришга катта эътибор қаратилмокда. Рес-публика Президенти И. А. Каримов ўзининг «Баркамол авлод орзуси» китоби-да демократик жамиятда таълим тизимининг асосий мақсади — мустақил, қизиқувчан ва ўз қарашларида эркин тафаккурга таянган ва, айни пайтда, демократик тамойиллар тўғрисида чуқур билимга эга бўлган фуқароларни етиштириб беришдан иборатлигини алоҳида таъкидлайди.