Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

4. Фуқаролик жамияти ва ҳокимият.
Илмий адабиётда фуқаролик жамиятининг табиати хусусида турли-ту-ман фикрлар мавжуд.
«Фуқаролик жамияти» тушунчасининг илдизлари Аристотелнинг «по-лис» ғоясига бориб тақалади. Мазкур анъанада фуқаролик жамияти ва сиёсий давлат ўзаро бир-бирининг ўрнини босувчи атамалар сифатида қаралар эди. Қадимги грек мутафаккирлари тасаввурида «сиёсат» тушунчаси жамият ҳаёти-нинг барча мухим соҳаларини: оила, дин, таълим, маданият ва бошқаларни қамраб олган. Улар тор маънодаги бошқарув билан боғлаш, функциялар, масалан, қонунлар ишлаб чиқиш ва уларни қабул қилиш, уруш, диплома-тия кабилар сифатида қаралган.
Жамият аъзоси бўлиш жамиятнинг фуқароси — аъзоси бўлишни, бино-барин, унинг қонунларига мувофиқ ва бошқа фуқароларга зарар етказмас-дан ҳаракат қилиш мажбуриятини англатар эди. Бу ҳолат антик даврда ва ўрта асрларда инсон ўзини иқтисодий, диний, ижтимоий ва бошқа соҳалардан ташқарида тасаввур қила олмаганлиги билан изоҳланади. Ушбу соҳалар, ўз навбатида, давлат билан, шунингдек, сиёсий тизим билан ажралмас бир бу-тунликни ташкил этди. Ҳаётнинг барча энг мухим соҳалари, аслида, давлат сиёсий ибтидоси билан суғорилган эди.
Бундай ёндашув XVIII асргача ўзгармаган ҳолда сақланиб келди. Янги даврнинг машхур мутафаккирлари Ж. Локк, Ж. Ж. Руссо, И. Кант «фуқаро-лик жамияти» ва «давлат» тушунчаларидан синонимлар сифатида фойда-ландилар. Аста-секин фуқаролик жамияти билан давлат ўртасида чегарала-ниш юз беради.
Фуқаролик жамиятининг келиб чиқиши, тарихий тақцири, қирралари, унинг давлат ҳокимияти билан ўзаро муносабатлари ҳақидаги «фуқаролик
104
жамиятини қуриш бир қанча ваколатли вазифаларни давлатдан маҳаллий ҳокимият органларига, жамоат тузилмаларига ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига босқичма-босқич топширишни кўзда тутиши рад этиб бўлмайдиган факт хисобланади.
Чинакам фуқаролик жамияти деб ижтимоий ҳаётнинг барча соҳалари: иқгисодий, сиёсий, ижтимоий ва маънавий соҳада энг мақбул мутаносиб-ликка эришган, жамиятнинг доимий равишда олдга қараб ҳаракат қилиши таъминланган жамиятни ҳисоблаш мумкин. Фуқаролик жамияти шахслар ит-тифоқи бўлиб, уларсиз ҳеч қандай маънога эга эмас. Жамиятнинг сифати уни ташкил этувчи, ижтимоий ҳаёт шаклларига ўз хоҳиш-иродаси, интилишла-ри, маънавий мезонлари билан таъсир кўрсатувчи шахсларнинг сифатига боғлиқ. Фуқаролик жамиятининг шаклланиши индивидуал эркинлик ғояси-нинг шаклланиши билан узвийдир (18-жадвал).