Jamurad yangiboyevich, amirov

VII.4. Tuxumlardan jo‘ja ochirish. 
 
Tuxumdan jo‘ja ochib chiqishi uning tarkibidagi murtakning rivojlanishini 
ta’minlashni  taqozo  etadi.  Bu  jarayon  tabiiy  sharoitda  kurk  mokiyon 
parrandalarning  tuxumning  Yembrion  rivojlanishi  davrida  bosib  yotishi  bilan 
ta’minlanadi. Hozir ham shaxsiy yordamchi  xo‘jaliklarda jo‘jalar kurk tovuqlar 
yordamida  ochiriladi.  Bunday    instinktga  faqat  mahalliy  tovuqlar  ega  bo‘lib, 
zotli  tovuqlar  bu  odatdan  mahrum,  yoki  seleksiya  natijasida  ushbu  fe’l 
yo‘qotilgan. 
Sanoat parrandachiligida jo‘jalar albatta inkubator yordamida ochiriladi, bu 
usul ma’lum davrda, xohlagancha jo‘ja olish imkonini beradi. 
Inkubatorlarda  murtakning  mo‘tadil  rivojlanish uchun zarur  bo‘lgan  tabiiy  
rivojlanishga xos sharoitlar yaratilgan. 
Tuxumning sun’iy ravishda ochirishga kishilar  qadimdan qiziqqan, dastlab 
Osiyo  mamlakatlari  va  Misrda,  keyinchalik  Yevropada  shunday  ishlar  amalga 
oshirilgan,  ya’ni    sun’iy  jo‘ja  ochirish  tabiiy  manbaalardan  foydalanib  amalga 
oshirilgan.  XV  asrdagina  issiq  suvdan  foydalanib  jo‘ja  ochirish  Gollandiyada 
amalga  oshirilgan.  Birinchi  inkubator  XVII  asrning  ikkinchi  yarmida 
A.G.Bolotov  tomonidan  yaratilgan.    Faqatgina  XIX  asrning  oxirida  elektr 
inkubatorlarining kashf qilinishi haqiqatan ham parrandachilikda butunlay yangi 
davrni ochib berdi. 
Dastlab  oddiy,  keyinchalik  esa  «Rekord»,  «Universal»  tipidagi  to‘liq 
avtomatlashtirilgan  sanoat    inkubatorlari  yaratildiki,  bu  hol  sanoat 

---

 
278 
parrandachiligining 
rivojlanishiga 
katta 
turtki 
bo‘ldi. 
Inkubasiyalash 
tuxumlardan sun’iy ravishda jo‘ja ochirish dYemakdir. 
Shkafli  rusumdagi  inkubatorlarning  yuqori  tarnovlariga  murtagi  yetarli 
rivojlanmagan,  pastkilariga  murtagi    yaxshi  rivojlanmagan  tuxumlar  teriladi. 
Barcha  rusumdagi  inkubatorlarlarda  xohlagan  turdagi  parrandalar  tuxumidan 
jo‘ja ochirish mumkin. 
Inkubatsiyaning muvaffaqiyati inkubatorlarning to‘g‘ri tayyorlanganligi va 
tuxum sifatiga bog‘liq, hamda inkubatsiyalash davomida jarayonlarini andozalar 
asosida ta’minlashdan iborat. Inkubatorga yangi tuxum qo‘yilishdan oldin obdon 
tozalanadi va dezinfeksiya qilinadi. Tanlab olingan novaga teriladi va gaz bilan 
ishlanadi.  Tuxumlar  butun,  toza  bo‘lishi  va  albatta  otalangan  bo‘lishi  kerak. 
Inkubatsiyalarning  dastlabki  davrida  yuqori  darajada  isitish  va  namlikni  saqlab 
kolish; o‘rtasida o‘rtacha isitish, past namlik va havo almashinuvi  ko‘paytirish; 
jo‘ja  chiqishdan  oldan  esa  haroratni  pastlatib,  namlik  va  havo  almashinuvi 
oshiriladi. 
Inkubatsiya  tuxumlarini  tanlashda  parranda  turi  va  zotiga  mos  o‘rta 
kattalikdagi,  to‘g‘ri  shakldagi, shikastlanmagan, po‘stlogi    qattiqligi va  tozaligi 
inobatga olinadi. 
Yangi  tuqqan  1-2  kunlik,  ba’zi  hollarda  boqish  va  asrash  sharoitlari 
me’yordagi  galalardan  esa  3-4  kunlik  otalangan  tuxumlar  ham  inkubatsiyaga 
qo‘yilishi mumkin. Barcha  inkubatsiya tuxumlari ovoskopda tekshirib ko‘riladi 
va to‘liq otalangan tuxumlarni inkubatorga qo‘yish kafolati beriladi. 
Qo‘shimcha  sarig‘i  bor,  sarig‘i  ajralib  ketgan,  po‘sti  siniq,  uzunchoq  va 
dumaloq tuxumlar inkubatsiya uchun yaroqsiz hisoblanadi. 
Otalangan  tuxumda  mo‘rtak  budadi,  ulardan  jo‘ja  chiqishi  me’yor 
talablariga  javob  berishi  kerak,  yoki  ushbu  ko‘rsatkich  qo‘yilgan  tuxumga 
nisbatan ochib chiqqan jo‘jalar foizi bilan belgilanadi. 
Tuxumlarni  inkubatsiyalash  jarayoniga  qator  omillar  ta’sir  etadi. 
Inkubatsiya tuxumi olinayotgan erkak va urg‘ochi parrandalarning qarindoshligi, 
tovuqlar  yoshining  8  oylikdan  kam  bo‘lishi,  mokiyonlarning  tullashi,  ularning 
ratsionidagi  oqsil,  vitamin,  makro  va  mikro  elYementlar  bilan  ta’minlanish 
darajasiga bog‘liq. 
Inkubatsiya  tuxumlarini  saqlash  xonalarida  harorat  8-12  ºS,  nisbiy  namlik 
75-80% ni tashkil qilishi kerak.  
Tuxumlarni  inkubatsiyalash  davrida  uning  ichida  harorat  37,4-37,5ºS  va 
jo‘ja ochib chiqish paytida esa 37,0-37,2ºS, nisbiy namlik inkubatorda 50-55%; 
jo‘ja ochish  shkafida esa 70-75% bo‘lishi talab etiladi. 
Inkubatorda haroratning muntazam  me’yordan past  bo‘lishi jo‘ja ochishni 
kechiktiradi, aksincha haroratning keskin  oshib ketishi; 41ºS dan yuqori bo‘lishi 
murtakning o‘limiga sabab bo‘ladi. 
Inkubatorlarda  nisbiy  namlikning    me’yordan  past  bo‘lishi  Yembrionning 
ko‘p namlik yo‘qotishiga    sabab bo‘lib o‘limga olib keladi, agar namlik oshib 

---

 
279 
ketsa  tuxumdan  namlik  ko‘tarilishi  to‘xtaydi,  natijada  tuxum  po‘chog‘ining 
ustida mikroorganizmlar rivojlanib, tuxum ichiga kirib uning  oqsilini buzadi. 
Inkubatorda  me’yordagi  havo  harakati  inkubatsiyalashga  ijobiy  ta’sir 
ko‘rsatadi    havo  almashinuvi  natijasida    inkubator  ichida  20,8%  kislorod  va 
0,3%  karbonat angidrid gazi nisbati  ta’minlanadi.  
Tuxumning  tarnovlar  yordamida  inkubator  ichida  ag‘darib  turish  ham 
tuxum  sarig‘i  Yembrionini  po‘choqqa  siqib  qo‘yishidan  saqlaydi,  aks  holda 
po‘choqqa yopishgan murtak ko‘rib rivojlanishdan to‘xtaydi. 
Inkubatorlarda  tuxum  issiq  havo  bilan  isitiladi,  davriy  ravishda    o‘zgarib 
turadi.  Inkubatsiyalashning  1-10  kunlarida  tuxum  yuzasidagi  harorat  38,5-
38,8ºS, 11-16 kunlari 37,5-38,6ºS, 17 nchi kundan 21 nchi kungacha 37-37,5 ºS 
dagi harorat  ushlab turiladi. 
Inkubatsiyalash davomida havoning namligi dastlabki 5-6 kunda me’yorda 
ekanligini tuxum vaznining 0,5-0,6 % kamayganligi bilan aniqlanadi. 
 Inkubatsiyalash jarayonida uning me’yorda kechayotganligini bilish uchun 
biologik nazorat o‘rnatiladi. Unda Yembrionni rivojlanishi quyidagicha kechadi: 
ovoskop  yordamida  inkubatsiya  tuxumlarini  yoritib  murtakning  rivojlanishi 
baholanadi;  tuxumlarning  vaznini  kamayishini  tortib  ko‘rishi;  dastlabki  jo‘ja 
ochib  chiqish  bilan  uning  oxirigicha  bo‘lgan  vaqtni  aniqlash;  ochib  chiqqan 
jo‘jalarni soni va sifatini aniqlash, palagda tuxumlarning barchasini ochib ko‘rib 
Yembrionni o‘lish sabablarini aniqlash. 
Ovoskop  yordami  inkubatsiyalanayotgan  tovuq  tuxumlari  6  nchi,  11  nchi  
va  19  kunlari;  kurka  va  sesarka  tuxumlari  7,13  va  25  kunlari,  g‘oz  tuxumlari 
8,15,  28  kunlari  tekshiriladi.  Buning  natijasida  otalanmagan  Yembrion  nobud 
bo‘lgan tuxumlar chiqarib tashlanadi.  
Tuxumlarning  vazni  birnecha  marta  tortib  ko‘riladi  ,  unga  qarab 
Yembrionda  modda  almashinuvi  natijasida  rivojlanishi  vaznining  kamayishi 
aniqlanadi.    Tuxum vazni butun inkubatsiyalash jarayonida me’yorda 11-13% 
ga kamayadi. Tortib ko‘rish tovuqlarda inkubatsiyalashning  6 nchi, 12 nchi va 
18 nchi, boshqa parrandalarda esa 24inchi kunlari ham o‘tkaziladi.  
Inkubatsiya  davri  tovuqlarda  21  kun,  o‘rdak  va  kurkalarda  28  kun, 
g‘ozlarda  30-31  kun,  bedonalarda  esa  17-18  kunni  tashkil  qiladi.  Tovuqlarda 
tuxumdan jo‘jalar chiqishi 1 kunda,  boshqa qishloq xo‘jalik parrandalarida esa 
2 kungacha davom etadi. 
Tuxumlardan  jo‘ja  chiqish    me’yorda  tovuq  tuxumlarida  85%,  o‘rdak 
tuxumlaridan 80% tashkil etib, o‘rdak, g‘ozlarda bu ko‘rsatkich pastroq bo‘ladi. 
 Jo‘jalarning  sog‘lomligi  harakatchanligi,  ko‘zining  tiniqligi,  tumshuq  va 
oyoqlarining rangidan, parlarining yaltirikligiga qarab aniqlanadi. 
Jo‘jalar  tuxumdan  chiqib    bo‘lgandan  keyin  asl  jo‘jalar  o‘stirishga 
o‘tkazilib, nuqsonli jo‘jalarda go‘sht-suyak uni tayyorlanadi.