Jalilova s. X. Taraqqiyot psixologiyasi va differentsial psixologiya

O`smirlarning jismoniy rivojlanish xususiyatlari

O`smir jismoniy taraqqiyotidagi o`zgarishlar yangi psixologik tuzilmalarga sabab bo`ladi:

1. 
   Osmir uchun sezilarli o`zgarishlar oqibatida shaxsiy kattalik hissi yuzaga keladi.
   
2. 
   Jinsiy balog`atga etish yangi hissiyot, ichki kechinmalar yuzaga kelish manbai hisoblanadi.
   

O`smirlik davrida shaxs rivojlanishida namoyon bo`ladigan xususiyatlardan biri – kattalik hissining vujudga kelishidir.

A.M.Prixojan bo`yicha o`smirlikda o`z-o`ziga baho berish bosqichlari:

O`smirlik davrining 1-bosqichida (10-11 yosh) o`ziga bo`lgan munosabatda 34 % o`g`il bolalar va 26 % qizlar o`zlarini batamom salbiy jihatdan tavsiflaydilar. Ularning javoblarida o`zini yo`qotib qo`yish, tushunmovchilik holatlari uchraydi. Biroq tekshiruvda ishtirok etgan ko`pchilik o`smirlar (70 %) o`zlarining nafaqat salbiy, balki ijobiy xislatlarini ham ta`kidlaganlar. Lekin bunda salbiy xislat va xulq shakllarini baholash ustunlik qiladi.
O`smirlik davrining 2-bosqichida (12-13 yosh) o`zini qabul qilish bilan bir qatorda vaziyat bilan bog`liq bo`lgan o`ziga salbiy munosabat ham kuzatiladi va bu atrofdagilar, birinchi navbatda tengdoshlarining bolaga bergan bahosi bilan bo`gliq bo`ladi. Shu bilan bir qatorda o`smirning o`ziga tanqidiy munosabatda bo`lish va o`zini hurmat qilish ehtiyoji ham aktuallashadi,o`ziga shaxs sifatida ijobiy munosabatda bo`lish muhim ahamiyat kasb etadi.
O`smirlik davrining 3-bosqichida (14-15 yosh) “operativ o`z-o`zini baholash”, ya`ni ayni vaqtda o`ziga bo`lgan munosabatni belgilovchi o`ziga baho berish yuzaga keladi. Bunda o`z-o`ziga baho berish o`smirning shaxs xususiyatlari hamda xulq-atvorini ijtimoiy normalar bilan taqqoslashga asoslanadi. Normalar o`smir uchun o`z shaxsining ideal shakli sifatida namoyon bo`ladi.
O`smir shaxsining rivojlanishida o`z-o`zini baholash alohida ahamiyatga ega. O`smirning o`z-o`zini baholashi kichik maktab yoshiga nisbatan barqarorlashadi. O`smirlardagi adekvat o`z-o`zini baholash o`z-o`zini tarbiyalash imkonini beradi. Bu o`smirning ideallarida namoyon bo`ladi.
O`smirlarda o`z shaxsini mustaqil tahlil qilish va baholash tendentsiyasi kuzatiladi. Dastavval, o`qish faoliyati bilan bo`gliq sifatlar anglanadi. Bular:

• 
  mehnatsevarlik
  
• 
  matonatlilik
  
• 
  diqqat-e`tiborlilik
  
• 
  tirishqoqlik.
  

So`ngra boshqa odamlarga bo`lgan munosabatlarni ifodalovchi sifatlar anglanadi:

• 
  o`rtoqlik hissi
  
• 
  mehribonlik
  
• 
  vazminlik
  
• 
  qaysarlik hissi.