Jalilova s. X. Taraqqiyot psixologiyasi va differentsial psixologiya

Kichik maktab o‘quvchilari shaxsining rivojlanishi
Maktabga qabul qilinish bilan bolaningsh butun hayoti tartibi, rejimi o‘zgaradi, atrofdagi kishilar, avvalo o‘qituvchi bilan ma’lum munosabatlar tarkib topadi.
Odatda, kichik maktab o‘quvchilari o‘qituvchining barcha talablarini so‘zsiz bajaradilar, ular bilan bahslashmaydilar. Ular o‘qituvchining baholarini, gaplarini ishonch bilan qabul qiladilar, o‘qituvchiga taqlid qiladilar. Bu esa o‘zining salbiy va ijobiy tomonlariga ega. Ishonch, topshirilgan ishni so‘zsiz bajarishi kabi psixik xususiyatlarni muvaffaqiyatli ta’lim va tarbiya uchun zamin hisoblanadi. Shu bilan birga o‘qituvchi avtoritetiga bo‘ysunish, uning ko‘rsatmalarini o‘ylamasdan bajarish kelgusida ta’lim-tarbiya jarayoniga salbiy ta’sir etishi mumkin.
Kichik maktab o‘quvchisi shaxsining yo‘nalishi uning ehtiyoj va motivlarida ifodalanadi. Kichik maktab o‘quvchisiga maktabgacha bo‘lgan yosh davridagi bolalardek bir qator ehtiyojlar mavjud. Avvaldagidek, bolada o‘yin faoliyatiga bo‘lgan ehtiyoj kuchli, biroq uningmazmuni o‘zgaradi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchi maktab, o‘qituvchisi kabi o‘yinlarni o‘ynashni davom ettiradi. Lekin, o‘ynar ekan bola soatlab yozishni, hisoblashi, o‘qishi, rasm chizishi, ashula aytishi mumkin. O‘quv faoliyatini tashkil qilishda buni hisobga olish muhimdir.
Bu davrda o‘quvchilarda harakatlanish ehtiyoji ham kuchli. Bola darsda harakatlanmasdan uzoq o‘tira olmaydi. Ayniqsa bu ehtiyoj tanaffus vaqtida yaqqol namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham bolalarga ko‘proq harakatlanish imkonini berish zarur.
Shuningdek, bu davr uchun tashqi taassurotlarga bo‘lgan ehtiyoj juda xarakterlidir. Keyinchalik u bilish ehtiyojlariga aylanadi, 1-sinf o‘quvchisini birinchi navbatda predmet, voqea hodisalarning tashqi tomoni jalb qiladi. Masalan; u katta hoxish bilan turli jamoat topshiriqlarini bajarishga intiladi. Biroq unga intilish faqat tashqi jihatdan, masalan; sanitar sumkasi, qizil krestli qo‘lbog‘ bo‘lishi mumkin. Topshiriqlarni bajarishda o‘quvchi yangilik hissi yo‘qolmaguncha maksimum aktivlik namoyon qiladi.