Jalilova s. X. Taraqqiyot psixologiyasi va differentsial psixologiya

Taynch iboralar: perenatal davr, germinal, embrional va fetal davr, Apgar shkalasi, jonlanish kompleksi.
Perinatal davr: 3 ta trimestrga bo‘linadi. Germinal davr (1-13 xaftagacha; 2-13 dan 25 xaftagacha; uchinchisi 26 xaftadan 38 xaftagacha).Embrional bosqich – homilaning 2 oyligigacha. Fetal bosqich – 3 oylikdan 9 oylikgacha (tug‘ilguncha).
Germinal bosqich urug`lanishdan homila paydo bo`lgungacha bo`lgan davr.
Embrional davrda 6 xafta davomida homilada qo‘l, oyoq, barmoqlar, yuz, yurak, miya, o‘pka va boshqa hayotiy muhim organlar yuzaga keladi. Embrional davr oxiriga kelib, embrion insoniy qiyofaga ega bo‘ladi. 1 oylik homilada ko‘zlar mavjud bo‘lib, u boshning yon qismlarida joylashgan. Yuz tuzilishi 2 oygacha bo‘lgan davrda kun sayin o‘zgaradi. Ichki organlar – o‘pka, ovqat hazm qilish, chiqarish sistemalari shakllanadi, lekin hali faoliyat ko‘rsatmaydi.

Fetal davrda organizmning ko‘pchilik organ va sistemalari faoliyat ko‘rsata boshlaydi. Homila qimirlay boshlaydi, boshini o‘giradi. Qovog‘i qattiq yumilganiga qaramay, nigoh tashlashga harakat qiladi, lablarini shivirlatadi. Og‘zini ochadi, ozgina suyuqlik muhitida nafas olish mashqlarini bajaradi, so‘rish harakatlarini amalga oshiradi, xattoki katta barmog‘ini so‘rishi ham mumkin.
3 – oyligida ko‘z qorachig‘i paydo bo‘ladi, milklarida tishlar shakllanadi, qo‘l va oyoq barmoqlarida tirnoq o‘sa boshlaydi. Qalqonsimon, oshqozon osti bezlari, buyrak rivojlanadi, jigar ishlay boshlaydi.
12 – haftaligida qovurg‘a, umurtqa qattiqlashadi. Tana uzunligi 7,5 sm, og‘irligi 14 g ni tashkil etadi.
4 – oyligida tana uzunligi ortadi va natijada bosh oldingi oylarga nisbatan noproporsional katta ko‘rinmay qoladi. Yuzida lablari ko‘rina boshlaydi. Yurak muskul kuchi ortib, yurak qisqarish chastotasi minutiga 120-160 urishga to‘g‘ri keladi.
5 – oyligida homilada (xvatatelnыy) ushlash refleksi yuzaga keladi, holat hajmi va kuchi ortadi. Bola qimirlaganda onasi uning tirsagi, tizzasi, boshini seza oladi.
6 – oyligida homila uzinligi 30 sm, og‘irligi 0,7 kg ga teng bo‘ladi. Ko‘z to‘liq shakllanadi, qovoqlari ochilishi mumkin. Suyak sistemasi jadal rivojlanadi, sochlari o‘sishda davom etadi. Bu davrda eng e’tiborli voqea – miya o‘sishidir. Bosh miya 6 marta kattalashadi, faoliyat ko‘rsata boshlaydi. Miya o‘sishi nafas olishi, uyqu va tetiklik jarayonlarining o‘zaro muttanosib boshqarish imkonini beradi.
7 – oyligida homila og‘irligi 1,5 kg ga teng bo‘ladi, nerv sistemasining stimullashishi natijasida nafas olish, yutish funksiyalari boshqariladi. Vestibulyar apparat ishlay boshlaydi.
8 – oyligida homila og‘irligiga haftasiga 200 g dan qo‘shilib boradi, uning organizmi tashqi olam bilan uchrashuvga tayyorlana boshlaydi. Teri ostida yog‘ qatlam hosil bo‘lib, u temperatura o‘zgarishidan asraydi (dunyoga kelgan vaqtida). [8 oylik tug‘ilgan bolalarda nafas olish bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin. Shuning uchun klinikada maxsus “Inkubatorlar” da boqiladi]. 8,5 oyligida ko‘zini ochadi, qo‘llarini ko‘ra oladi.
9 – oyga o‘tganda homilada uyqu va bedorlikning sutkalik sikli o‘rnatiladi va eshitishning rivojlanishi tugaydi. O‘sishda davom etadi, boshi bilan pastga qarab o‘giriladi. Homiladan homiya qatlami tushib, nozik soch qatlamlari so‘rilib ketadi. Ona organizmidan homilani turli kasalliklardan himoya qiluvchi antitela o‘tadi. Og‘irlikning ortish tempi pasayadi.
1953 yilda Virdjiniya Apgar standart baholash shkalasini ishlab chiqqach,vrachlar yangi tug`ilgan chaqaloq salomatligining holatini tez va ob`ektiv baholash imkoniga ega bo`ldilar.
Baholash tug`ilgandan 1 minut o`tgach o`tkaziladi va 5 minutdan so`ng takrorlanadi.
Ushbu shkala bo`yicha maksimal ball – 10.

• 
  7 va undan ortiq ballar norma.
  
• 
  7 balldan past ballar bola organizmining to`liq faoliyat ko`rsatmayotganligidan darak beradi.
  
• 
  4 balldan past bo`lsa chaqaloqni maxsus apparatda boqiladi.