Жалилов Абдулатиф Абдуллаевичнинг “Абу Наср Форобий дин ва фалсафанинг ўзаро бирлиги ва алоқаси тўғрисида” мавзуйидаги битирув малакавий иши

STON SPUBLIKASI VA O'RTA SUS TA'LIM VAZIRLIGI
VLAT VERSITETI
STITUTI


.M.MUXTAROV
. . V
SR VI SI
(Oliy ta'lim muassasasalari uchun uslubiy llama)
oshkent - 2022 yil

.. _ _
КБК

У
arizchilar:


..... _ _ _
.Q ..
Uch Metodik Qo'llanma Andijon Davlat Universitetining Pedagogika Institute Kengashida 2022 Yil 14 Fevraldagi 6-SONLI YIG'ILISH QARORIGA ASOSAN NASHERAG Tavsiya Qilingan.

.M.Muxtarov, .M.Ergashev. bu Nasr arobiyning ma'naviy yordami (Oliy ta'minlash asoslari uchun harakatiy yordamlanma). – T.: “Ilm-Ziyo-Zakovat” nashriyoti, 2022 y. 67 bet.

ISBN

Mazkur o'quv qo'llab-quvvatlanma bugungi kunda O'zbekistondagi ijtimoiy jamiyatni shakllanishida ma'naviy muhitni o'z ichiga olgan va ma'naviyatini oshirish, ma'naviyat taraqqiyidagi roli maslasini o'rganish va tadqiq etishdan iborat. Tayyorlangan yordamlanma mamlakatimizda izchil davom etayotgan ma'naviy rivojlanish, yuksak intelektual salohiyatga ega bo'lgan barkamolni tarbiyalashda to'liq kasbiy faoliyat.

bu qo'llab-quvvatlash talablari, ilmiy tadqiqotchilar, professor-o'qituvchilar hamda keng kitobxonlar ommasiga.




irish
Qadimiy va betakror diyorimizdan yetib chiqqan katta alloma, adib va mutafakkirlarimizning yuksak gumanistik g'oyalarga asoslangan boy ma'naviy merosi umumbashariy tsivilizatsiya va madaniyat, dunyoviy va diniy ilm-fan taraqqiyotiga ulkan Hissa bo'lib qo'shilgan dunyo jamoasi tarkibiga ravishda qo'shiladi. Ulu ajdodlarimizning oql-zakovati va badiiy yoshdosi bilan yaralangan noyob asarlar, ayniqsa matematika, mineralogiya, astronomiya, kimyo, tibbiyyot, farmatsevtika, me'morlik, tarix, adabiyot, san'at, ilohiyot, falsafa va boshqa sohalarga qarshi manbalar yordami bilan bizning xalqimiz, balki jahon kurashining. bebaho boyligi hisoblab ¹chiqiladi “Ikkinchi mualim” deb tanilgan Abu Nasr orobiyni diniy-falsafiy qarashlari yerga yaralangan umumiyoiy arashlari
orobiylsafasi IX-XII asrlarda gullab-yashnagan Sharq madaniyatiga ma'naviy-ilm asos yaratishga mo'ljallangan. unki, bu asr Forobiy yashagan davrida Islomga falsafa kirib kelishi bilan aqlga jiddiy davrbga. atijada bir tomondan ratsionalizm (aqlparastlik) bilan shariat orasida, ikkinchi tomondan qalb bilan . u qarshiyatni halokatga, echimini topishga birlashgan harakatlar musulmonlarining madaniyati va tsivilizatsiya. u muxitda islom olsafasi Forobiy yordam yaratildi.
bu Nasr arobiy din va falsafaning birga yashashi mumkinligiga ishonardi va shu nazorat xulatala ishonardi
orobiy islom olsafasini yaralash va asoslash arafiga ega bo'ldi, chunki, u din va olsa orasidaldi, chunka Uning boshqa musulmon mutafakkirlariga qiyosan olgach aytish kerakki, Forobiy birinchi bo'lib ratsional dalillarga asoslangan javoblar va dalillari tabiiy fanlar va antropologiya xulosalariga, yangi, faylasuflarning o'zlariga ishongan narsalarga tayanardi.
Abu Nasr Forobiyning fal safi ta'limi, mutafakkir yaratgan islom falsafasi dunyosida islom tafakkurini rivojlanishida tahlilli manba bo'lib xizmat qilgan musulmon. U o'rtaga qo'ygan masalalar, chiqadigan ungacha yaratilgan mualliflar, ya'ni yunon va Iskandariya fayllari ko'rsatilgan bo'lsa, qarashlari yangiligi va tozaligi bilan farq qiladi.²
Forobiy mushohadalari tizimida tadqiq va tasnifga asoslanib, mustahkam ishonch hosil qilgan falsafa - bu insonlar tafakkuri, g'oyalari jamiyat islomni yukuqa etganda falsafasining, tasavvufning moh yorqinroq nomoyon bo'ladi. .
Forobiy yaratgan islom falsafasi kelgusida O'rta Osiyo, Eron, Turkiya, Zakavkaziya, Arab mamlakatlaridagi progressiv mutafakkirlarning dunyoqarashini rivojlanishiga zarar yetkazuvchi sog'lomlashtirishdi. Forobiy g'oyalari Beruniy, Bexmanyor, Nizomiy, Nosir Xisrov, Umar Xayyom, Aruzi Samarqandiy, Ulug'bek, Alisher Navoiy, Jomiy, Bedil, Axmid Bilimning dunyoqarashlarini shakllantirishga juda katta yordam beradi.³
Forobiyning islom falsafasi tarkibiga kirgan ijtimoy-siyosiy qarashlari ham gʻoyat katta tarkibga ega boʻlib, XIX – XX asrlarda Sharq arab mamlakatlarida maʼrifatparvarlik va kolonol tuzumga qarshi milliy-ozodlik gʻoyalarini shakllanshining katta gʻoyaviy manbaiy boʻlishi.
bu Nasr orobiyning nomi bugungi kunda ham entsiklopedist olim, katta mutafakir - gumanist Sharq valim, Abu Nasr Forobiyhosi ustozligida hushrmat va shaxsiy maktablar, mukofotlar nomi bilan, ko'chalar, asarlari o'zbek tili tarjima, kitoblar nashr etilgan, xujjatli va badiiy kinofilmlar yaratilgan.
Abu Nasr Forobiy yaratgan falsafa insonparvarlik bilan sug'orilganligi ilmiy islom dini va tadqiqot falfasi atrofida o'zaro hamjihatlikka asoslangan xalqlar rivojlanishiga ustozlik va rishtalar keldi. Forobiyning ilmi falsafiy ta'limotini o'rganish va targ'ib qilishga kirishgan turli millat va xalqlar olimlari, mutafakkirlari, avliyo-ulomolari uzoq masofalarga qaram bo'lgan o'zaro hamfikrlar, yagona ilmiy-ma'rifiy aloqalarni o'rnatdilar. orobiy yaratgan islom falsafasi bu olijanob atti-xarakatlarning dini-falsafiy asosi bo'ldi.
Buyuk mutafakkir yaratgan islom falsafasini mohiyati va mazmuni, ko'zlangan maqsad va vazifalarini diniy aqidaparastlik, diniy jahillikda tomoman uzoq ekanligidadir. Universitetmand yashagan davrda ismoiliya deb atalgan diniy o'qiydim vujudga kelib, islom dinini oqidaparastlarga to'qnash, dinlararo qaramay-qarshilikni, o'zaro dushmanlikni targ'ib qilar edi. Ular nasroniylik va buddizm dinlarini inkor etib, islom diniga kirmaganlarni, xatto islom dinida bo'lib ilm-fan bilan shug'ullanganlarni jismonan yo'q qilar, boshqa dinga yo'naltirilgan qirqingni o'stirish edi.
Abu Nasr Forobiy falsafiy tafakkurni yaratishga shunday bir sharoitda kirishganki, u davrda shariat va din barcha harakatlarining, odamlarning o'gi va tafakkurining moxiyati va yo'nalishlarini belgilab beradi. uchun faylasuf din va olsafa orasidagi munosabatlarni aniqlab olish kerak edi.
Abu Nasr Forobiy islom falsafasini ishlab chiqarish ekan, diniy va amalda ko'proq tuzlangan. orobiy islom dinini falsafiy asosga qurish kerak bo'lishi kerak. u jihatdan ham u yaratgan islom falsafasi o'zining shaxsiyati va dolzarbligini yo'qotmagan. ning fikricha, har qanday dinning fikricha va butunligini diqqat bilan bog'liq (tashqi) krinishi orqasidaning o'ziga xosligiiy gar din barcha umumiy jihatlari bilan takomillashadigan falsafaga itoat etsa, undan u haq va yordamd. Ammo agar din xalqfakraviy falsafa shakllanmaydi, balki, g'oyasi, faqat ritorika, dialektika va sofistika (an'anaviy falsafa-bu aldovchi sofistika) bilan band bo'lgan davrda paydo bo'ladi, bunda falsafaga bo'ysungan din ham yo'lgon va xatolardan xoli bo'lmaydi. Haqiqatga erishishning birdan – bir yo'li qi dunyoni qiyinlashtirish deb muammo etuvchi (so'fiylar, mutakallimlar, ajoyiblar, matrudiylar) va baxt-saodat odamlar jamiyatidan chekinishda, haqiqat va haqiqatni faqat shu narsadan farq qiladi, osoyishtavat yashashda topish mumkin deb qarovchilarning g'oyalaridan edi.
Forobiyning ilmiy bilimlari, umuman, oʻrta asr Sharqining madaniy-maʼnaviy hayotidan, islom madaniyati va falsafasidan, tabiiy-ilmiy, ijtimoiy – siyosatiy hayotidan juda katta maʼlumot beradi.
Forobiy dunyoqarashining, yana islom falfasini shakllantirishga yordam berish Sharkning sifati ilg‘or madaniyatlari, korxonalari, Arab xalifaligiga qarshi xalq- harakat, ozodlik uchun kurashi, o‘rta ta’minot asriy-ilmiy tafakkur yutuqlari, barpo etish Yunonston (Gretsiya)ning falsafiy yordamini tiklash. Forobiy avvalambor Aristotel (Arastu) ta'limotini tiklash, asoslash va ilg'or tomonlarini oshirishi ilmiy yutuqlar asosda harakatga harakat harakat, Sharq aristotelizm oqibmini vujudga keltirdi. u o'qishning uslubi, kerakli falsafiy masalalari, kategoriyalarini ishlab chiqdi.⁴
Akademik M.M.Xayrullaev, Forobiyning ilohiylikka bog'ish falsafiy qarashlarida fatlizlik yo'q, “Aslida Forobiy tizimida xudo materiyadan, tabiatdan shunchalik uzoqqa cho'zilgan, qanday qilib tekshirilgan tabiatga deyarli bo'lib bormaydi, qaytib kelgan pog'onaga ko'ra o'zini o'zi saqlab qoladi va s.⁵
Abu Nasr Forobiyning ilmiy falsafiy mirmini o'rganishda atokli faylasuf, jamiyat va davlat arbobi, O'zbekiston fanlar ning huquqiy xodimlari, akademik vitse-prezidenti I.M. minovning asarlari katta rol ynaydi. I.Mo‘minovning “O‘zbekistondagi ijtimoiy-falsafiy fikr tarixidan” (T. 1954), “O‘rta Osiyoning katta mutafakkirlar” (T. 1963) kabi asarlarida Forobiyning ilmiy-falsafiy merosi yaratilgan.