Jahonning iqtisodiy rivоjlаngаn dаvlаtlаri tа’lim tizimi

Konstantin Dmitriyevich Ushinskiyning pеdаgоgik tizimi

Jahonning iqtisodiy rivоjlаngаn dаvlаtlаri tа’lim tizimi (konferensiya)

Reja:

1. Yan Amos Komenskiy tarbiyaning maqsadi va vazifalari to’g’risida.

2. “Buyuk didaktika”asarida ilgari surilgan didaktik tamoyillar.

3.Komenskiyning sinf-dars tizimi tavsifi va o’qituvchilik kasbiga qo’ygan talablari

4. K.D.Ushinskiy pedagogikasida xalqchillik g’oyasi.Ushinskiy didaktikasi.

5. Jahonning iqtisodiy rivojlangan davlatlarida ta’lim siyosati va ta’lim tizimi

6. Xalqaro baholash dasturi

1. Yan Amos Komenskiy (1592.28.3, Jan. Moraviya, Nivnitse — 1670.15.11, Amsterdam) — chex gumanist-pedagogi, zamonaviy oʻqitish jarayoni asoschisi. Faoliyati nemis dvoryanlari va katolik cherkovi zulmiga qarshi qaratilgan "Chex qardoshlari" diniy uyushmasiga mansub oilada tugʻilgan. Mazkur uyushma aʼzosi sifatida taʼqibga uchrab, togʻ va oʻrmonlarda yashirinib yurishga majbur boʻlgan. Dastlabki maʼlumotni qardoshlik maktabida olgan. 1608—10 yillarda lotin maktabida, keyinchalik Xerborn akademiyasi va Geydelberg universitetida oʻqigan. Katolik cherkov taʼqibi natijasida Polshaning Leshko shahriga kelgan va u yerda gimnaziya tashkil etgan. 1631 yil "Tillar va hamma fanlarning ochiq eshigi", 1632 yil "Buyuk didaktika", "Onalar maktabi" daryolik va qoʻllanmalarini yaratgan. K.ning "hamma narsani bilish, hammaga bilim berish" shiori ostida yozilgan asarlari ilgʻor fikrli inglizlarda zoʻr qiziqish uygʻotgan. U lotin tili daryoligi va til oʻqitish metodikasi boʻyicha qoʻllanma yaratgan. 1650 yil Vengriyaga keldi va ped. nazariyasi taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega boʻlgan "Pansofiya maktabi" (1651), "Yaxshi tashkil etilgan maktab qonunlari" (1653) kitoblarini, oʻquv jarayonida rasmlardan foydalanishning samarali natijalari aks etgan "Hislar vositasida idrok qilinadigan narsalar tasviri" (1658) asarini yozdi.

K. har bir bola taʼlim olishi lozimligini uqtiradi, umumtaʼlim deganda xotin qizlarning ham tahsil olishini koʻzdatutadi. K. fikricha, tarbiyaning maqsadi kishini mangulik dunyosiga tayyorlashdan iborat boʻlib, uni aqliy, axloqiy va diniy tarbiya bilan amalga oshirish mumkin. U bolaga samarali pedagogik taʼsir koʻrsatish uchun yosh xususiyatini hisobga olish lozimligini taʼkidlaydi. K. bolalarning oʻqish yoshini ona maktabi (tugʻilgandan 6 yoshgacha), xalq, maktabi (6—12 yosh), gimnaziya (12—18 yosh), akademiya (18—24 yosh) kabi bosqichlarga boʻladi. K. ped.si mohiyati oʻqitishni bola yoshi, bilim darajasi, ruhiy holatiga uygʻun holda tashkil etishdan iborat. Uning bu karashlari "Buyuk didaktika" asarida oʻz ifodasini topgan boʻlib, unda koʻrsatmalilik, onglilik, izchillik kabi didaktik tamoyillar ahamiyati nazariy jihatdan asoslab berilgan.

K. jahon taʼlimi tarixida birinchi boʻlib taʼlimning sinf-dars tizimini ishlab chikdi, taʼlim beriladigan vaqtning davomiyligini, bilim oladigan oʻquvchilar sonini, yoshini belgiladi. Darsning rejalashtirish, maqsadga muvofiq olib borish, taʼlim beriladigan vaqtni oʻquv yili, choraqlar hamda oʻqish kunlariga ajratish yoʻllarini koʻrsatdi. Taʼtillar va ularning davomiyligi, kundalik va yillik oʻquv soatlari miqdorini belgilab berdi. Uning pedagogik karashlari hozirgi kunda ham oʻz ahamiyatini yoʻqotgan emas.

2. Didaktika (ta`lim nazariyasi: yunoncha «didaktikos» “urgatuvchi”, «didasko» esa – “urganuvchi” ma`nosini bildiradi) ta`limning nazariy jixatlari (ta`lim jarayonining moxiyati, tamoyillari, konuniyatlari, ukituvchi va ukuvchi faoliyati mazmuni, ta`lim maksadi, shakl, metod, vositalari, natijasi, ta`lim jarayonini takomillashtirish yullari va xokazo muammolar)ni urganuvchi fan.

Bu suz 1613 yili Germaniyada nemis pedagogi Volfgang Ratke (1571-1635 yillar) tomonidan kiritildi.

Bu tushunchani shunga uxshash usulda buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670 yillar) “Buyuk didaktika” nomli mashxur asarida tilga oladi. Lekin Komenskiy “didaktika bu fakat ta`limgina emas, balki tarbiyalash xam”, deb ta`kidlaydi. Mazkur asarda olim ta`lim nazariyasining muxim masalalari: ta`lim mazmuni, ta`limning kurgazmaliligi, ketma-ketligi kabi tamoyillari, sinf-dars tizimi borasida suz yuritadi.

Didaktikaning predmeti, funksiyalari va vazifasi. Pedagogika fani ta`lim va tarbiya jarayonini ularning yaxlitligi va birligi asosida urganadi. Ikki faoliyatning xar birining moxiyatini anik bayon etish uchun didaktika (ta`lim nazariyasi) va tarbiya nazariyasini ajratib kursatadilar.

Xozirgi davrda didaktika ukitishning mazmuni, metodlari va tashkiliy shakllarini ilmiy asoslab beruvchi pedagogika soxasi sifatida tushuniladi.

Umumiy didaktikadan tashkari xususiy didaktikalar yoki aloxida fanlar buyicha ta`lim metodikasi deb ataluvchi didaktikalar xam mavjud.

Ularning mazmuni ta`limning ma`lum boskichlarida u yoki bu fanlarni urganish va ta`lim berishning nazariy asoslarini belgilaydi. Xar bir ukituvchi didaktika asoslarini puxta bilishi va ularga tayangan xolda faoliyatni tashkil etishi zarur.

Didaktika predmetini aniklash buyicha turli karashlar ilgari surilgan. karashlarning turlicha bulishi didaktikaning metodologik kategoriyalarini anik ajratilmaganligi bilan boglik.

Kupchilik olimlar ta`lim obyekt deb ukitish jarayonining maksadi, mazmuni, konuniyatlari, metodlari va tamoyillarini kursatadilar.

Didaktika ta`limni ijtimoiy tajribani berish vositasi sifatida e`tirof etadi. Ta`lim yordamida yoshlarni xayotga tayyorlash amalga oshiriladi. Ta`limiy faoliyatini tashkil etishda ukituvchi - ukuvchi, ukuvchi – ukuv materiali, ukuvchi - boshka ukuvchilar urtasidagi munosabatlar yuzaga keladi.

Pedagogik adabiyotlarda ulardan kaysi biri didaktika uchun asosiy xisoblanishi kerakligi borasida xam turli fikrlar keltiriladi xamda ukuvchining ukuv materialiga bulgan munosabati, ya`ni, bilimlarni urganish munosabatini asosiy deb e`tirof etuvchi karashlar soni nisbatan kup.

Darxakikat, ukish, urganishi ta`lim jarayonining ajralmas xususiyatidir. Ta`limga psixologiya nuktai nazaridan yondashilsa, ushbu munosabatning ustuvorligiga shubxa kolmaydi. Birok, ta`limga pedagogik, ya`ni, ijtimoiy tajribani berish, urgatish nuktai nazaridan karalsa faoliyat uchun asosiy sanaluvchi munosabat – ikki shaxs (ukuvchi va ukituvchi) urtasidagi munosabatlar yetakchi urin egallashi lozim ekanligi anglanadi.

Didaktika predmetini moxiyatini ochishga xizmat kiluvchi yana bir karash ta`lim-tarbiya jarayonini yaxlit urganish zarurligini ilgari suradi. Ta`limning tarbiyaviy vazifalari ukuvchining bilimni uzlashtirishlarini ta`minlabgina kolmay, shaxs xususiyati, uning rivojlanishi, ma`lum ma`naviy-axlokiy sifatlarni uzlashtirishi, fe`l-atvori, xulkini tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitni yaratishdan iborat.

Didaktikaga ta`limning mazmunli va jarayonli jixatlarini birgalikda urganish xosdir. Amaliyotni kayta tashkil etish va takomillashtirish masalalarini nazarda tutgan xolda didaktika ta`limni fakatgina urganish obyekti sifatidagina emas, balki ilmiy asoslangan loyixalashtirish obyekti sifatida karaydi.

Umumiy didaktikaning predmeti dars utish (ukituvchi faoliyati) va bilim olish (ukuvchining urganish faoliyati)ning uzaro boglikligi va alokadorligi xisoblanadi.

Didaktikaning vazifalari kuyidagilardan iborat:

- ta`lim jarayonlari va ularni amalga oshirish shartlarini ta`riflash va tushuntirish;

- ta`lim jarayonini yanada mukammal tashkil etish, ya`ni, ta`lim tizimlari va texnologiyalarini ishlab chikish;

- ta`lim jarayoni uchun xos bulgan umumiy konuniyatlarni aniklash, omillarini taxlil kilish va ta`riflash.

Didaktika nazariy va bir vaktning uzida me`yoriy-amaliy fan. Didaktikaning ilmiy-nazariy vazifasi ta`limning mavjud jarayonlarini urganish, uning turli jixatlari urtasidagi boglikliklar, ularning moxiyatini ochib berish, rivojlanish tendensiyalari va kelajagini aniklashdan iboratdir.

Uzlashtirilgan nazariy bilimlar ta`lim amaliyotini yunaltirish, ta`limini jamiyat tomonidan kuyilayotgan ijtimoiy talablarga muvofik takomillashtirishga imkon beradi. Ta`lim mazmunini anglab olish, ta`lim tamoyillari, ta`lim metod va vositalarini kullash me`yorlarini aniklash asosida didaktika amaliy-me`yoriy xamda tashkiliy-texnologik vazifani bajaradi.

Didaktikaning asosiy kategoriyalari va didaktik tushunchalar tizimi. Muayyan fanga xos bulgan tushunchalarda insoniyat tomonidan ijtimoiy tarakkiyot jarayonida tuplangan bilimlar aks etadi. Mavjud ilmiy tushunchalar ikki asosiy guruxga ajratiladi:

1) falsafiy tushunchalar;

2) xususiy ilmiy, ya`ni, muayyan fangagina xos bulgan tushunchalar.

3. Ta’lim tarixida ta’limni tashkil etishga turli shakllardan foydalanilgan. Markaziy Osiyo hududida qadimdan shakllangan machitlar huzuridagi maktablarda o ‘quv mashg‘ulotlari asosan ruhoniylar tomonidan tashkil etilib, ta’lim guruhli yoki yakka tartibda amalga oshirilgan. XVI asr oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670) ta’lim tarixida birinchi bo‘lib sinf-dars tizimini ishlab chiqdi. Y. A. Komenskiyning yangi ta’lim tizimi qisqa vaqt ichida barcha mamlakatlar ta’limidan o‘rin oldi. Hozirgi davrda sinf-dars shakli ta’limni tashkil etishning asosiy shakli sifatida qoMlanmoqda. D ars-bevosita o‘qituvchi yetakchiligida muayyan o ‘quvchilar guruhi bilan o ‘tkaziladigan o ‘quv m ashg‘ulotidir. Dars mashg‘uloti asosan 45 daqiqaga m o‘ljallangan bo‘lib, qat’iy jadval asosida olib boriladi. Darsning asosiy belgilaridan biri ilmiylikdir. Darsda o ‘rganiladigan bilimlar hozirgi zamon fani yutuqlarini o ‘zida aks ettirishi, ta’lim jarayoni maqsadi hamda bolalarning real bilish imkoniyatlariga mos bo‘lishi zarur. DARS -IJO D IY JARAYON Dars-jam oa mehnati jarayoni. Darsni ijodiy tashkil etish, vaqtdan unumli foydalanish, mashg‘ulotlarni o ‘z vaqtida o ‘tkazish bolalarda jamoa bo‘lib ishlay olish ko‘nikmalarini shakllantirish, o ‘zaro yordam va bolalar o‘rtasida hamkorlik o'rnatish yo‘llari bilan mashg‘ulotlar jamoa mehnati jarayoniga aylantiriladi. Dars ta’limning boshqa shakllaridan o‘zining ichki va tashqi xususiyatlariga ko‘ra farq qiladi. Muayyan yoshdagi va ma’lum tayyorgarlikka ega boMgan o'quvchilar guruhi, dars tartibi, mashg‘ulotlarni m a’lum xonada o ‘tkazish kabilar darsning tashqi xususiyatlari, darsning maqsadi, ta’lim mazmunini his qilish, qiziqish, anglash, tushunish uning ichki xususiyatlari sanaladi. Dars ana shu ikki xil tashqi va ichki xususiyatlarning o ‘zaro uyg‘unlashuvi asosida tashkil etiladi. Darsga qo‘yiladigan talablar Didaktik yoki ilmiy talablar sirasiga quyidagilar kiradi. 1. Har bir darsning maqsadini aniq belgilash. 2. Darslarning optimal mazmunini, o‘rganiladigan bilimlar koMami, shakllantiriladigan ko‘nikma va malakalarni oldindan aniqlab qo‘yish. 3. Darsni tashkil etishga oid ta’lim metodlarini, vositalarini tanlash, o ‘quvchilar bilish faolligini rag‘batlantirish, o bquv topshiriqlari, mustaqil ishlarni ta’limga tatbiq etish. 4. T a’lim qoidalarini (ilmiylik, faollik, izchillik, fanlararo aloqa va h. k.) ogMshmay amalga oshirish. Darsga q o ‘yiladigan tarbiyaviy talablar qatoriga quyidagilar kiradi: 1. Darsda o ‘rganiladigan o ‘quv materiallari bo‘yicha tarbiyaviy xulosalar chiqarish. 2. Nazariy bilimlar asosida ilmiy dunyoqarashni rivojlantirish. 3. Bolalarda o ‘qishga oid ijodiy motivlarni uyg‘otish, bilish, o‘qish-o‘rganishga havas, ishtiyoq, qiziqishni shakllantirish. 4. Dars jarayoniga, pedagogik takt qoidalariga rioya qilish. Darsga qo‘yiladigan tashkiliy talablar jumlasiga quyidagilar kiradi: 1. Dars uchun konspekt yoki reja tuzish. 2. Darsning bosqichlariga (dars bosqichlarining o ‘zaro bog‘ liqligi, darsda amalga oshiriladigan ishlar, o ‘quv topshiriqlarining o ‘zaro aloqadorligiga) rioya qilish. 3. Dars tezligini o ‘quvchilarning tayyorgarligiga moslashtirish. 4. Dars uchun ajratilgan vaqtdan to‘laqonli foydalanish.

4. Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy [1824.19.2(2.3), Tula 1870.22.12 (1871.3.1), Odessa, Kiyevda dafn etilgan] — rus klassik pedagogi, Rossiyada ilmiy pedagogika va xalq maktabi asoschisi. Moskva universitetining yuridik fakultetini tugatgan (1844). Rossiyadagi turli maorif shoxobchalarida, jurnallarda ishlagan.

Ushinskiy pedagogik sistemasining negizi taʼlim va oʻqitish tizimida demokratlashtirishni talab qilishdan iborat boʻlgan. U birinchi boʻlib, pedagogika tarbiyaning ilmiy nazariyasi, degan fikrni ilgari surgan va buni isbot etgan. Ushinskiy pedagogika nazariyasining asosini tarbiyaning xalqchillik gʻoyasi — tarixiy jarayonda mehnatkash xalqning yaratuvchilik kuchini eʼtirof etish tashkil qilgan. Ushinskiy pedagogikani keng maʼnoda bir fan, tor maʼnoda tarbiya sanʼati deb hisoblagan. Ushinskiy tarbiyani shaxsni aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy shakllantirishga qaratilgan yaxlit jarayon deb bilgan va bunda axloqiy tarbiya asosiy oʻrinni egallashi lozim deb hisoblagan. Maktabda oʻquvchilar mehnatiga taʼlim va tarbiyaning muhim omillaridan biri sifatida qaragan. Ushinskiy ning axloq va axloqiy tarbiya toʻgʻrisidagi qarashlarida xalqchillik gʻoyalari aks etgan. Ushinskiy yaxlit didaktik tizimni ishlab chiqqan. Unda taʼlim mazmunini tanlash hamda uni bolalarning yosh xususiyatlariga moslashtirish masalalari ochib berilgan. Ushinskiy oʻqitishning psixofizik tabiatini tadqiq etdi, diqqat, qiziqish, xotira, xayol, hissiyot, tafakkur kabi psixologik mexanizmlarni tahlil qildi. Oʻzining "Inson tarbiya predmeti sifatida" degan asarida psixologiyani tajriba maʼlumotlariga asoslanib tuzishga harakat qildi. U bolalar psixologiyasi bilan taʼlimtarbiya psixologiyasini ishlab chiqqan. Maktabda ona tili darsiga katta ahamiyat berdi. Uning "Bolalar dunyosi va xrestomatiya", (1861), "Ona tili" (1864) kabi darsliklari mazmunining boyligi, tili va metodikasi jihatdan oʻz davrining eng namunali oʻquv kitoblaridir.[1]

5. Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida har jihatdan rivojlangan kishini tarbiyalash muammosi hozirgi kunning asosiy talabi bulib turibdi. Chunki, jamiyatda yuz berayotgan inqilobiy uzgarishlarni insonning uzini uzgartirmasdan amalga oshirib bulmaydi. Ammo, yangi kishini tarbiyalash uz-uzidan emas, balki ijtimoiy munosabatlar yangilanishi jarayonida amalga oshadi. Bu jarayonda maktablar tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. Axborot texnologiyalari yetakchi uringa chiqib olgan hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda maktablar tizimini, ta‗lim mazmunini yangilash zaruratga aylandi. Eskicha uqitish usullari va metodlari ma‗nan eskirib, ta‗limning ilg‘or pedagogik texnologiyalarga asoslangan metodlari va shakllariga ehtiyoj kuchaydi. Qadimgi ajdodlarimiz olamning murakkab tabiiy jarayonlarini urganib borar ekan, insonni, uning ma‗naviy-axloqiy kamolotini olamdan tashqarida emas, balki shu olamning ichida deb qaraydilar. Ularning fikricha, odam – olam ichidagi kichik olam bulib, unda katta olam (olami Kubro) ning barcha xususiyatlari uz aksini topgandir. Bu hol olamni tula tasavvur qilishdan oldin odamni, inson olamini yaxshi bilishni taqazo etadi. Shu nuqtai-nazardan qaraganda, hozirgi davr rivojlangan mamlakatlarida insonni tabiatning oliy mahsuli sifatida, olamning bir parchasi deb qarashda biryoqlamalikka berilib ketish kuzga tashlanadi. Shuning uchun bu mamlakatlarda insonni faqat zamonaviy ishlab chiqarish ilmi bilan qurollantirish, axborot texnologiyalari, boshqaruv malakalarini urgatishga ustivor soha sifatida qaralmoqda. Ulardagi maktablar ta‗lim-tarbiyasi oldiga ham shunday vazifa quyilgan bulib, kichik olam (Najmiddin Kubro) ning moddiy ehtiyojlari yetakchi uringa, ma‗naviy ehtiyojlar keyingi uringa tushib qolayotir. Vengriya va Germaniyada xalq ta„limi tizimi Sobiq shurolar imperiyasi barham topguniga qadar Yevropadagi qator mamlakatlarda xalq ta‗limi taraqqiyoti sobiq kommunistik firqalar mafkurasi asosida amalga oshirildi. Ammo, mamlakatlar moddiy-texnika bazasini mustahkamlashda yoshlarga zamon talablari asosida ta‗lim-tarbiya berish, ularni ilmiy-texnika inqilobi yutuqlariga asoslangan kasbiy bilimlar bilan qurollantirish lozim deb qaraldi. Shuning uchun mazkur muammoni hal qilishga qaratilgan davlat qarorlari qabul qilindi. Vengriyada (1980 y) va Chexoslovakiyada (1981) maktab ta‗lim-tarbiyasi sifatini tubdan uzgartirish yunalishida dadil qadamlar tashlandi. Maktab ta‗lim-tarbiyasi puxta uylangan reja asosida yulga quyildi. Sotsialistik tuzum barham topguniga qadar mazkur mamlakatlarda jadal industrlashtirish yullarida (50 -y) yoshlarga umumta‗lim va kasbiy ta‗lim berish ehtiyoji kuchaydi. Qishloqlarda jadal sur‗atlar bilan yirik maktablar barpo etildi, mavjud maktablar yarim internatlar shakliga utdi. Uquvchilar kontengentining 30 % i yarim internatlar va kuni uzaytirilgan guruhlarga jalb etildi. Majburiy ta‗lim 8 yillik bulib, ta‗limning ishlab chiqarish bilan aloqasi kuchaytirildi. 70 – yillarda maktab bitiruvchilarining 80 % i (8-sinfni) turli shakllardagi umumiy urta ta‗lim maktablarida davom ettirdilar. Ammo, umumiy urta ta‗lim (XXI sinflar) ga yoshlarni jalb etishda qator ob‗ektiv muammolar mavjud bulib, ularni hal qilishda Yyevropa mamlakatlari yaqindan hamkorlik qilishmoqda. Vengriya – hududi-93.000 kv.km, aholisi 11 mln., poytaxti – Budapesht shahri, mamlakat utmishi mustaqillik uchun kurashlar tarixi bilan hamohang 1919 yilgi inqilob (133 kun) tufayli yagona mehnat maktabi haqida Dekret qabul qilingan edi. Maktab ta‗limini qayta qurish va savodsizlikni tugatish yulida ilk qadamlar quyildi. Ammo, Xorti boshchiligidagi fashistik rejim xalq ta‗limi rivojini ortga surib yubordi. Ikkinchi jahon urushi tugaganida mamlakatdagi bolalarning teng yarmi boshlang‘ich ta‗limni ham olmagan, kattalarning 10 % i savodsiz, talabalar orasida oddiy xalq bolalari 2,7 % ni tashkil etar edi. Utgan asrning 50-yillari nihoyasida mamlakatda 6-16 yoshli bolalar uchun tekin umumiy majburiy ta‗lim joriy etildi. ―Vengriyada xalq maorifi tizimi haqida Qonun‖ qabul qilindi (1961 y). Bu xalq maorifi sohasidagi erishilgan yutuqlarni yanada mustahkamladi. 1972 yildagi ―Xalq maorifining ahvoli va uni takomillashtirish haqida‖ gi qaror va 1975 yilgi qurultoy umumiy majburiy urta ta‗limga tula utishi ta‗minlandi. Hozirgi kunda mamlakat xalq ta‗limi tizimi quyidagi kurinishga ega: Bolalar bog‘chalari – 3-6 yoshli bolalarning bir qismini qamrab olgan (70 %). Bog‘chalarga qatnamaydigan bolalar maktabga borishdan 6 oy oldin tayyorlov mashg‘ulotlariga jalb etiladi. Bog‘chalardagi mashg‘ulotlar aholining ish rejimiga bog‘liq holda tashkil etiladi. Umumiy majburiy ta‗limga 6 yoshdan 16 yoshgacha bo`lgan bolalar jalb etiladi. Bu amalda 2 bosqichli 8 yillik ta‗lim bulib, I-IV, V-VIII sinflarni uz ichiga oladi. 1-sinfga qabul qilinganlarning 80 % i asosiy maktab (8-sinf) ni 14 yoshida, qolgan 20 % i 16 yoshida tugallaydi. Yuqori sinflarda iqtidorlilar uchun alohida uquv rejasiga asoslangan chuqurlashtirilgan ta‗lim beriladi. 8-sinfni bitirgan usmirlar urta umumiy ta‗lim olish uchun yana 2 yil uqiydi. Urta ma‗lumot – tayanch maktabi (8-sinf) ni bitirgan uquvchilarning 20 % i jalb etiladi (iqtidorlilar, shundan bolalarning 15 % i). Shuningdek, ularning bir qismi kasb-hunar-texnika bilim yurtlariga jalb etiladi. Lekin ularning 15 % i ishlab chiqarish yunalishida umumiy ta‗lim oladi. Gimnaziya – 4 yillik ta‗lim bulib, unda chuqurlashtirilgan ta‗lim sinflari ham mavjud. Gimnaziyaning oxirgi sinflarida ba‗zi fanlar tanlov asosida urganiladi. Gimnaziyani tugatganlarga uzlashtirish natijalariga kura yetuklik attestatni olish uchun imtihonlarni topshirishga ruxsat beriladi. Ular oliy maktabda uqishni davom ettirishlari mumkin, qolgan qismiga ishga kirish uchun guvohnoma beriladi. Topshirilgan imtihonlar oliy uquv yurtiga kirish imtihonlari vazifasini ham bajaradi. Kasb-hunar urta maktabi – 4 yillik kasbiy ta‗lim bulib, xalq xujaligining 11 yunalishi uchun malakali mutaxassislar tayyorlab beradi. Uni tugatganlarga ham oliy maktabga kirish huquqini beruvchi yetuklik attestati beriladi. Hunar-texnika bilim yurtlari – 3 yillik kasbiy ta‗lim bulib, xalq xujaligining 186 yunalishi uchun malakali ishchilar tayyorlaydi. Uni tugatganlarga yetuklik attestati beriladi. Gimnaziya va kasb-hunar maktablarining kechki va sirtqi bulimlari ham mavjud bulib, hamma uchun ochiqdir. Oliy uquv yurtlari – 18 universitet, 32 institut va yana bir necha oliy maktablarni uz ichiga oladi. Boshlang‘ich sinf uqituvchilari – pedagogika bilim yurtlarida, urta maktab uqituvchilari esa pedagogika institutlari va universitetlarda bayyorlanadi. Shuningdek, aspirantura, doktorantura, kon‗yunktura, fanlar akademiyasi, malaka oshirish va qayta tayyorlash muassasalari faoliyat kursatmoqda. Ularda hozir masofaviy ta‗lim, pedagogik texnologiyadan keng miqyosda foydalaniladi. Ruminiya – aholisi 23 mln., yer maydoni – 237,5 ming km.kv, poytaxti – Buxarest. Mamlakat xalq ta‗limi tizimi 1948 yilda isloh qilindi. 1968 yilda ―Xalq maorifi haqida Qonun‖ qabul qilindi va 10 yillik majburiy ta‗lim joriy etildi. Xalq maorifi tizimi tuzilishini belgilab berdi. Bolalar bog‟chalari (3-6 yosh 60 %) da ta‗lim boshlang‘ich ta‗lim mazmuni bilan yaqindan bog‘langan. Umumta„lim maktablari – uch bosqichli: boshlang‘ich (I-III), gimnaziya (V-VIII), litsey (IX-X) sinflarini uz ichiga oladi. V sinfdan boshlab, fakultativ soatlar uqitiladi. VIII sinfni bitirganlar (90 %) imtihonsiz litseyga kiradilar. Kupchilik VIII sinf bitiruvchilari (73 %) maxsus litseylarga (sanoat, qishloq xujalik, iqtisod, pedagogik, tibbiyot) yunalishlaridagi uqishga kiradi. Litseyning I-bosqichini bitirganlar kasb ta‗limi beruvchi kurslarda yoki maktablarda (2 yil) uqishi mumkin. Litsey ta‗limini tula utaganlar kasb ta‗limi maktablarida ixtisoslashgan ta‗lim oladilar. Kasb-hunar ta„limi (1-2 yil) – 10 yillik ta‗limni bitirganlar qabul qilinadi. Oliy ta„lim – universitet va institutlarda beriladi. Uqituvchilar – boshlang‘ich sinflar uchun litseylarda (4 yillik) va yuqori sinflar uchun universitetlarda amalga oshiriladi. CHexoslavakiya – aholisi 15 mln., yer maydoni 127,9 ming km.kv., poytaxti – Praga. 1990 yildan Chexiya va Slovakiyaga bulinib ketdi. 1948 umumiy majburiy ta‗lim haqida Qonun qabul qilindi. Bolalar bog‟chalari (3-5 yosh, 80 %), 1 yillik tayyorlov guruhlari. Maktab ta„limi (6-16 yosh); asosiy maktab – 8 yillik (ikki bosqichli) bulib, boshlang‘ich (I-IV) va tuliqsiz urta (V- VIII) sinflardan iborat. Uzoq tumanlarda internatlar mavjud. Tuliq umumiy ta„lim – usmirlarning 20 % ini qamrab oladi. Bu maktabda 4– yillik gimnaziya bulib, differentsial ta‗lim beriladi. Gimnaziya imtihon bilan tugaydi va VUZ ga kirish huquqini beradi. Kasb-hunar ta„limi (4 yil) – urta ma‗lumot va kasb-hunar beradi (95 %). Shuningdek, kasb-hunar shogirdligi (1-3 yil) uquvi ham mavjud. Oliy ta„lim – universitet va institutlarda amalga oshiriladi. Uqituvchilar universitetlarning pedagogika fakultetlarida tayyorlanadi. Germaniyada ta‟lim-tarbiya jarayonlarining o‟ziga xos xususiyatlari. Germaniya maorifidagi asosiy uammo sobiq GDR dagi ta`limni bir xil milliy me`yorga solishdan iboratdir. Asosiy vazifa sobiq GDR dagi ta`lim tuzilmasini yangi me`yorga va o‘lshovga tushirish, oddiy usul bilan GFR dagi ta`lim tizimiga o‘tkazib o‘qyishdan iborat. Ammo, buning ham o‘ziga xos muammolari bor. Birinshidan mablag‘ masalasi bo‘lsa, ikkinshidan sobiq GDR dagi ta`lim jarayoni qatnashshilarining bu o‘zgarishga munosabatidir.

6. Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy baholash tizimini yaratish imkonini bеradi.

Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy baholash tizimini yaratish imkonini bеradi.

O‘zbеkistonda turli tashkilotlarning yеtakchi mutaxassislarini jalb qilgan holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati rivojlanadi, ta’lim sifatini baholashning xalqaro standartlarga moslashuviga olib kеladi.

Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat matеriallarini xalqaro tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat matеriallari sifati darajasida ishlab chiqish imkonini bеradi.

Qanday xalqaro baholash dasturlari mavjud?

PISA – o‘quvchilarni ta’limiy yutuqlarini baholash xalqaro dasturi

PIRLS – matnni o‘qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot

TIMSS – maktabda matematika va aniq fanlar sifatini tadqiq qiluvchi xalqaro monitoring

ICILS - kompyuter va axborot savodxonligi bo‘yicha xalqaro tadqiqot

kabi bir qator xalqaro dasturlar mavjud bo‘lib, ular rivojlangan davlatlardagi ta’lim sifatini yanada oshirishdagi mezon sifatida keng qo‘llanilmoqda.

PISA – o‘quvchilarning ta’limiy yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqaro dastur

PISA (inglizcha - Programme for International Student Assessment) – turli davlatlarda 15 yoshli o‘quvchilarning savodxonligini (o‘qish, matematika, tabiiy fanlar) hamda bilimlarini amaliyotda qo‘llash qobiliyatini baholovchi dastur.

Bu dastur 3 yilda bir marotaba o‘tkaziladi. Dastlab 1997-yilda ishlab chiqilgan va 2000-yilda birinchi marta qo‘llanilgan.

PISA bo‘yicha bahoning 50 ballga oshishi har yillik Yalpi ichki mahsulot (YaIM) ning 1% ga o‘sishini ta’minlaydi.

PISAda o‘quvchilarning bilim sifati monitoringi 5 ta yo‘nalish bo‘yicha aniqlanadi.

PISAda o‘quvchilarning bilim sifati monitoringi 5 ta yo‘nalish bo‘yicha aniqlanadi.

Tadqiqot yo‘nalishlari

*O‘qish savodxonligi

*Matematik savodxonlik

Moliyaviy savodxonlik

Kompyuter savodxonligi

*Tabiiy-ilmiy savodxonlik

“Yan Аmоs Kоmеnskiyning pеdаgоgik tizimi. Konstantin Dmitriyevich Ushinskiyning pеdаgоgik tizimi. Jahonning iqtisodiy rivоjlаngаn dаvlаtlаri tа’lim tizimi” mavzusiga doir blits-so’rov savollari

1.Kоmеnskiy qachon, qayerda, qanday oilada tavallud topgan? Konstantin Dmitrievich Ushinskiy 1823 yil fevralda Tula shahrida kambag'al mulkka ega bo'lgan kambag'al zodagon oilasida tug'ilgan

2.Kоmеnskiy ta’limoti boyicha tapbiyaning tabiatga uyg’unligi deganda nimani tushunasiz?

3. Kоmеnskiyning sinf-dars tizimi nimalardan iborat?

K. jahon taʼlimi tarixida birinchi boʻlib taʼlimning sinf-dars tizimini ishlab chikdi, taʼlim beriladigan vaqtning davomiyligini, bilim oladigan oʻquvchilar sonini, yoshini belgiladi. Darsning rejalashtirish, maqsadga muvofiq olib borish, taʼlim beriladigan vaqtni oʻquv yili, choraqlar hamda oʻqish kunlariga ajratish yoʻllarini koʻrsatdi. Taʼtillar va ularning davomiyligi, kundalik va yillik oʻquv soatlari miqdorini belgilab berdi. Uning pedagogik karashlari hozirgi kunda ham oʻz ahamiyatini yoʻqotgan emas.

4. Kоmеnskiy o’qituvchi haqida qanday fikr bildirgan?
5. Chex pedagogi intizomni nimaga o’xshatadi?

Buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy 1592 yil ana shunday ijtimoiy sharoitda dunyoga keldi. U jamoa chex qardoshlari hisobidan o’rta va oliy ma’lumot oldi. 1611 yilda Yan Amos Komenskiy Germaniyaning Geborn universitetiga, keldi. Bu yerda zamonaviy ilg’or programmalarda taniqli professorlar dars berar edi. Dars jarayonida falsafa, tabiiy fanlar, anatomiya, astranomiya kabi fanlari o’rganildi.

Universitetda yosh Yan Amos Komenskiyni yosh professor Iogann Gernix Alshed o’z bilimi bilan maftun etgan edi. Yanning nazarida Alsheddan doimo bilim bulog’i oqib turar edi. Bu yerda turli tabiiy fanlar to’g’risidagi kashfiyotlar haqida ma’lumot berar edi. Bu davrda ko’plab kashfiyotchilar unga zamondosh edi.
6. K.D.Ushinskiy qachon va qayerda tug’ilgan?

Kostya 1823-yil 19-fevralda Tula shahrida 1812-yilgi urush faxriysi, iste'fodagi ofitser, kichik zodagon oilasida tug'ilgan. Biography Ushinsky Konstantin Dmitrievich bolgariyligini, Chernigov viloyatida joylashgan, Novgorod-Severskiy shahrida, otasi sudyalikka jo'natilgan kichik bir ota-onalikda o'tkazganini ko'rsatadi. Onasi juda erta vafot etdi, o'sha vaqtda u 12 yoshda edi.

7.Ushinskiy qayerlarda ta’lim olgan?

Konstantin mahalliy gimnaziyani bitirgach, Moskva Universiteti yuridik fakulteti talabasi bo'ldi. U imtiyozlarni bitirdi. Ikki yil o'tgach, Yaroslavl yuridik maktabida camerologiya fanlari professori bo'lib ishlagan.

8.U birinchi ilmiy ishini qachon nashr qilgan?

1857-1858 yillarda ijtimoiy pedagogik harakat rivojlanishining ta'siri ostida. Ushinsky "Ta'lim uchun jurnali" da bir nechta maqola yozib, uning taqdirida burilish nuqtasiga aylandi, darhol hokimiyatga va shuhratga keldi.

9.1849- yilda Ushinskiy nima sababdan o’z lavozimidan chetlashtirildi?

1849 yilda uning ajoyib karerasi tezda to'xtatildi. Ushinskiy talabalik yoshlar orasida "norozilik" uchun ishdan bo'shatildi, bu uning ilg'or fikrlari bilan qo'llab-quvvatlandi.

10.Gatchinko institutiga kimning tavsiyasi bilan ishga kiradi?
11.Smolniy institutida qanday lavozimda ishlaydi?

12.K.D.Ushinskiy qaysi jurnal muharriri bo’lib ishlagan va uning yaratgan darsliklari qaysilar?

1857-1858 yillarda ijtimoiy pedagogik harakat rivojlanishining ta'siri ostida. Ushinsky "Ta'lim uchun jurnali" da bir nechta maqola yozib, uning taqdirida burilish nuqtasiga aylandi, darhol hokimiyatga va shuhratga keldi.

1859 yilda Smolny Noble Maidens Instituti inspektori lavozimini oldi . Shoh oilasi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan ushbu mashhur muassasada, o'sha paytda xushbo'y va xushomadgo'y muhit o'sdi. Barcha treyninglar xristian axloqiy ruhida bo'lib o'tdi, natijada dunyoviy odobni kuchaytirish, podshoga sodiqlik va minimal haqiqiy bilimlarga erishildi.
13.Xalqaro ta’lim standart klassifikatsiyasi qachon yangilandi?

14. Xalqaro ta’lim standart klassifikatsiyasida ta’limning nechta bosqichi ko’rsatilgan?

15. Jahon ta’lim tizimining o’zaro aloqadorligi va o’zaro harakati belgilariga ko’ra qanday regionlarga bo’linadi?

16. Qiyosiy pedagogik tizim bu…?

Qiyosiy  pedagogik  tizim  bu  qiyosiy  pedagogika metodologiyasi  asosida  pedagogikaning  xalqaro,  regional,  milliy tajribalarini  o ‘rganish  va  tatbiq  qilish  imkoniyatlarini  aniqlash, shuningdek,  pedagogik  tizimni  ma’lum  davlat,  region,  aniq  o‘quv muassasida  rivojlantirish  bo‘yicha  qiyoslashga  ycfnaltirilgan 

dinamik pedagogik tizimdir.Qiyoslash texnologiyasi ikkita bo‘limdan iborat bo‘lib, birinchisi «o‘rganish  va  qayd  qilish»,  ikkinchisi  «tuzish  va  tatbiq  qilish»  deb nomlanadi.<<0‘rganish  va  qayd  qilish»  bolim ida  qiyosiy  tadqiqotlar